عدالت در بخش نظریه پردازی تا تبیین کامل، فاصله زیادی دارد و نمی‌توان گفت در این زمینه موفق عمل شده است. بنابراین باید گفت در وهله نخست نظریه‌پردازی و در مرتبه بعد انتقال آن به جامعه کاری دشوار است. توقع رهبر معظم انقلاب در بخش مفاهیم عالیه دینی معمولا به‌صورت حداقلی نیست و حداکثری است و این توقعات به‌صورت منطقی توقعات ایده‌آل و جزو اهداف عالیه نظام است. لذا ایشان به‌خاطر اشرافی که به مسائل نظام و آمارها دارند، ضمن تأکید بر ضرورت تلاش جدی و تضارب آرای اندیشمندان و متفکران بیان فرمودند که در زمینه دستیابی به‌نظریه اسلامی ناب در باب عدالت، کارهای انجام شده برای تحقق عدالت اجتماعی در 3دهه اخیر خوب ارزیابی نمی‌شود اما در عین حال افزودند که وضع فعلی، مطلقاً راضی‌کننده نیست چرا که نظام اسلامی به‌دنبال اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت به مفهوم یک ارزش مطلق و همگانی است و تا دستیابی به سطح مورد توقع فاصله زیادی وجود دارد.
اما در رابطه با لزوم تحقق پیشرفت در جامعه به همراه عدالت با وجود آنکه در فرهنگ غربی به پیشرفت با آزادی و اندیشه ترقی در یک سیر فلسفه تاریخ نگاه می‌شود ولی در فرهنگ ما پیشرفت به معنای خطی و هم‌عرض ترقی نیست بلکه معنای تعالی است یعنی پیشرفت مفهومی بالاتر از فرهنگ غرب دارد. اساسا وقتی این واژه به معنای تعالی باشد آن وقت در کنار پیشرفت فقط مفاهیم آزادی و مفاهیم نزدیک به آن درنظر گرفته نمی‌شود بلکه فراتر از آن دیده می‌شود و یکی از آن مفاهیم که پیشرفت را از ترقی به تعالی منتقل می‌کند عدالت است. در فرهنگ غربی پیشرفت در کنار و همراه آزادی است حال آنکه در فرهنگ اسلامی خود پیشرفت به تنهایی، ملاک نیست و تعالی و تکامل مدنظر است یعنی در کنار پیشرفت کمی پیشرفت کیفی نیز مدنظر است. در این پیشرفت کیفی طبیعی است که انواع صورت‌های عدالت مورد توجه قرار می‌گیرد و اگر به این شکل نباشد اساساً پیشرفت به تعالی منتج نخواهد شد.
* رئیس پژوهشکده انقلاب و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی
