آمارهای 2 ماه نخست امسال نیز از کاهش 47درصدی صادرات کالاهای تولید شده در همدان در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته حکایت می‌کند. نوع و میزان اقلام صادر شده از این استان نیز نوسان داشته است؛ به‌طوری که میزان صادرات سیمان در فروردین و اردیبهشت امسال 87 درصد کاهش نشان می‌دهد و صادرات فرش به‌عنوان یکی از 10 کالای مهم صادراتی استان همدان به صفر رسیده است. همچنین صادرات سفال 43 درصد از لحاظ ارزش کاهش یافته و به‌طور کلی میزان صادرات اقلام مؤثر در سبد صادراتی استان همدان روندی نزولی را طی کرده است.برای بررسی دلایل کاهش چشمگیر صادرات این استان و راهکارهای بهبود این وضع با مسعود بکایی، معاون توسعه و تجارت سازمان بازرگانی استان همدان، گفت‌وگو کرده‌ایم که از پی می‌آید.
- روند صادرات کالا از گمرک استان همدان از آغاز دهه 80 تاکنون چگونه بوده است؟
سال 82 میزان صادرات استان از گمرک همدان 5/5میلیون دلار بود که به‌تدریج با رشد جهشی ارزش صدور کالا مواجه شدیم، به‌طوری که در سال 88 حدود 200میلیون دلار کالا از استان همدان صادر شد و طی 6 سال، میزان صادرات حدود 40برابر افزایش پیدا کرد. در این سال‌ها تعداد کالاهای صادراتی کشورهای هدف و بازارهای صادراتی به تناسب توانمندی‌های استان افزایش یافت اما در سال 89 با کاهش 30 درصدی صادرات از نظر ارزش و افت 19درصدی از نظر وزن مواجه شدیم. در ماه‌های فروردین و اردیبهشت 90 نیز میزان صادرات از گمرک استان همدان حدود 5/13میلیون دلار بوده است که در مقایسه با سال گذشته 47درصد کاهش نشان می‌دهد.
- در این مدت سهم بخش‌های صنعت، کشاورزی و صنایع‌دستی به تفکیک در صادرات از گمرک استان چگونه بوده است؟
25 نوع کالا در سال82 از گمرک استان همدان صادر می‌شد که بیشترین مقدار آن را فرش دستباف با سهم 50درصد به‌خود اختصاص داده بود اما به‌تدریج میزان صادرات سایر اقلام افزایش پیدا کرد و تا سال 87 به‌ترتیب بخش‌های کشاورزی، صنعت و صنایع‌دستی بیشترین میزان صادرات را به‌خود اختصاص دادند. سال 88 به‌دلیل کاهش صادرات سیب‌زمینی بخش صنعت با 52 درصد جایگزین محصولات کشاورزی شد و در رتبه نخست صادرات و صنایع‌دستی و کشاورزی در رده‌های بعدی قرار گرفتند. در سال89 صنعت 42درصد، صنایع‌دستی و فرش 31درصد و کشاورزی 25درصد از صادرات استان همدان را به‌خود اختصاص دادند.
- گفتید صادرات استان همدان در سال 89 در مقایسه با سال قبل کاهش 30درصدی داشته است، این اتفاق با وجود افزایش میزان صادرات در سال‌های گذشته چگونه و به چه دلیل رخ داد؟
کاهش ارزشی و وزنی صادرات سیمان به‌عنوان اثرگذارترین کالای صادراتی استان همدان در سال88، روی میزان کل صادرات استان تأثیر گذاشته است. در سال88 صادرات سیمان، 616هزار تن به ارزش 77میلیون دلار بوده است که حدود 40درصد از کل صادرات استان را شامل می‌شد، اما در سال89 نتوانستیم به این میزان صادرات برسیم و صادرات سیمان از گمرک همدان در 2ماهه نخست امسال به‌دلیل افزایش قیمت‌ها و هزینه حمل‌ونقل کاهش 87درصدی داشته است. اکنون کارخانه‌های سیمانی که در نزدیکی مرزها قرار گرفته‌اند، گوی رقابت در صادرات را از کارخانه‌های سیمان استان همدان ربوده‌اند. در 2 ماه گذشته 17 هزار تن صادرات سیمان از گمرک همدان داشته‌ایم.
همچنین صادرات سفال 7درصد از نظر وزن و 43درصد از نظر ارزش کاهش داشته است. فرش نیز دیگر در میان 10 قلم کالای مهم صادراتی استان دیده نمی‌شود و صادرات آن در 2ماهه نخست سال‌جاری به صفر رسیده است در حالی که در سال‌های 87 و 88 به ارزش 5/13میلیون دلار فرش صادر کردیم.
- دلیل کاهش صادرات صنایع‌دستی و فرش چیست؟
بیشترین میزان صادرات صنایع‌دستی ما به سفال اختصاص دارد که قیمت پایه صادراتی این کالا در پایان سال89 کاهش یافت و این موضوع روی میزان صادرات صنایع‌دستی استان همدان نیز تأثیر گذاشت. درباره فرش نیز باید خاطرنشان کنم که تجارت فرش در استان همدان متفاوت از استان‌های دیگر است، چون صادرات فرش در همدان بیشتر شامل فرش‌های دست دوم می‌شود که بازارهای هدف مشخصی دارد که فعلا فرش‌های قدیمی روی دست تجار همدانی مانده است.
- اکنون 10 قلم کالای عمده صادراتی استان همدان شامل چه چیزهایی می‌شود؟
کشمش، سفال، سیمان، شیشه دست‌ساز، چینی‌آلات بهداشتی، رزین، لوله‌پی.وی.سی، لبنیات و چند قلم کالای دیگر در این میان جای می‌گیرند که صادرات کشمش با رشد 8 درصدی صادرات در 2ماهه نخست امسال از لحاظ ارزش در رتبه اول قرار گرفته است.
- در مقاطعی سیب‌زمینی یکی از کالاهای صادراتی مهم استان به شمار می‌رفت، به‌طوری که صدور همین محصول سبب شد در سال 87 رتبه نخست از گمرک همدان به بخش کشاورزی اختصاص یابد، اما در سال88 بخش کشاورزی سومین بخش صادراتی استان از لحاظ ارزش و اهمیت بود. دلیل این اتفاق چیست؟ چرا کشاورزی جایگاه خود را در صادرات استان از دست داد؟
صادرات بخش کشاورزی به وضع آب و هوایی و قیمت روز محصولات وابسته است که در این میان نوسان میزان سطح زیرکشت و بازار داخلی سیب‌زمینی زیاد بوده است. برای نمونه، سیب‌زمینی‌کاران در سال 83 و 84 ضرر کردند که این وضع بر سطح زیرکشت و میزان تولید سیب‌زمینی در سال بعد تأثیر گذاشت به‌طوری که دولت ناچار شد مجوز واردات این محصول را در سال 85 صادر کند. از سوی دیگر، به‌دلیل رشد قیمت سیب‌زمینی در سال‌های 85 و 86 با افزایش تولید سیب‌زمینی در سال87 مواجه شدیم و مشوق‌های صادراتی خوبی از سوی دولت ارائه شد که در نتیجه میزان صادرات سیب‌زمینی افزایش یافت. همچنین در سال 86 به‌علت ملتهب بودن بازار داخلی و واردات سیب‌زمینی، برای این محصول عوارض صادراتی در نظر گرفته شد که این عوارض سال بعد لغو شد.
- جوایز و مشوق‌های صادراتی چگونه تعیین می‌شوند؟
جوایز صادراتی متناسب با نوع بسته‌بندی و ارزش افزوده داده می‌شود؛ اگر محصول مستقیما به وسیله مصرف‌کننده خریداری شود کمترین ارزش افزوده را دارد، به همین دلیل چند سالی است که به سیمان جایزه صادراتی تعلق نمی‌گیرد.
- آیا تعیین عوارض صادراتی برای سیمان دلیل کاهش صادرات سیمان از همدان نبود؟
صادرات بعضی از اقلام و کالاها طبق برنامه چهارم توسعه ممنوع یا مشمول عوارض صادراتی می‌شود از جمله مواد معدنی خام و سیمان. قانون در این موارد صادرات کالا را ممنوع نمی‌کند، اما گاهی برای اینکه مشکلی پیش نیاید برای برخی کالاها عوارض صادرات تعیین می‌شود. سال 85 و 86 به‌دلیل نیازهای داخلی به ازای هر تن سیمان 100 هزار تومان عوارض گرفته می‌شد تا صادرات محدود شود. پس از آنکه بازار داخلی متعادل شد و تعدادی از کارخانه‌های سیمان به مرحله تولید رسیدند، دولت عوارض را لغو کرد.
- برنامه‌ریزی جدیدی برای توسعه صادرات همدان و جبران کاهش صادرات از این استان دارید؟
دولت برای جبران بخشی از افزایش قیمت‌های ناشی از هدفمند‌کردن یارانه‌ها سبدهای حمایتی تعریف کرده که البته هنوز اجرایی نشده است، اما با عملیاتی شدن این طرح، مشوق‌های بیشتری برای افزایش قدرت رقابت صادرکنندگان در نظر گرفته می‌شود.
- صادرات مواد معدنی از استان همدان با وجود برخورداری از معادن غنی، بسیار ناچیز است نمی‌توان از این فرصت برای افزایش صادرات بهره گرفت؟
دولت طبق قانون برنامه چهارم توسعه سعی می‌کند، ارزش افزوده بیشتری را نصیب کشور کند به همین دلیل با درنظر گرفتن عوارض صادراتی برای مواد معدنی تلاش شده است تولیدکنندگان و بازرگانان به‌جای صدور مواد خام به سمت صادرات کالاهای فراوری شده روی بیاورند. قبلا سنگ آهن، انواع کودها و مواداولیه صنایع ساختمانی به‌صورت خام صادر می‌شد که اکنون صادرات این مواد کاهش یافته است.
- صادرات همدان با کاهش بازارهای هدف نیز روبه‌رو بوده است؛ در این بخش چه مشکلی وجود دارد؟
مشکل اساسی پیدا کردن بازار هدف نیست، ماندگاری در بازارها اهمیت دارد. حضور دائمی در بازار هدف احتیاج به تبلیغات و ارائه کالاهایی با کیفیت و قیمت مناسب دارد، به همین دلیل صادرکنندگان باید سعی کنند برای ماندن در میدان‌رقابت، همواره کاهش قیمت و افزایش کیفیت را مدنظر قرار دهند.
- در کل برای جبران کاهش صادرات استان چه راهکاری وجود دارد؟
باید خاطرنشان کنم که کاهش میزان صادرات از استان همدان مقطعی است. یکی از اهداف و برنامه‌های ما ایجاد شرکت‌های تخصصی صادراتی یا شرکت‌های مدیریت صادرات است که می‌توانند به‌صورت تخصصی واحدهای تولیدی کوچک را زیرپوشش قرار دهند و بازاریابی آنها را به‌عهده بگیرند.ما انتظار نداریم واحدهای تولیدی علاوه بر اینکه با مشکلات تولید دست و پنجه نرم می‌کنند، بخشی از انرژی‌شان را برای صادرات بگذارند اما متخصصان بازاریابی می‌توانند با راه‌اندازی شرکت و اعتماد‌سازی، با دریافت حق کمیسیون فعالیت کنند، مثلا نمونه کالاهای استان را در نمایشگاه‌های خارج از کشور ارائه دهند.
در این صورت به جای اینکه یک کارخانه با هزینه زیاد غرفه‌ای در نمایشگاه خارجی اجاره کند؛ می‌تواند از شرکت‌های تخصصی صادراتی در بازاریابی محصول خود و شناسایی بازارهای هدف بهره ببرد.
