رژه ارتش ترکیه به حاشیه

در این رابطه با سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه گفت‌وگو کرده‌ایم.

• استعفای دسته‌جمعی فرماندهان ارشد ارتش ترکیه را چطور ارزیابی می‌کنید و ژنرال‌های ارتش با این اقدام بی‌سابقه به‌دنبال رسیدن به چه هدفی هستند؟

این اقدام را می‌توان حرکتی اعتراض‌آمیز دانست یا هدف آن را بر هم زدن وضعیت در ترکیه ارزیابی کرد. در بیانیه رئیس سابق ستاد مشترک ارتش ترکیه پس از کناره‌گیری‌اش نکات مهمی از لحاظ مفهومی وجود دارد. اکنون در میان نظامیان ارتش ترکیه با توجه به سابقه‌ و نگاه ستیزه‌‌جویانه‌ای که به اسلامگراها داشتند، نوعی «خشم فروخورده» به چشم می‌خورد. این حکایت از یک چالش عمیق میان نظامیان و دولت اسلامگرای ترکیه دارد. حزب عدالت و توسعه در 2دوره گذشته که به‌صورت تک‌حزبی اداره امور ترکیه را به‌دست داشته موفق شده است که هم اعتماد عمومی را به دست بیاورد و هم رفاه عمومی در این کشور را افزایش دهد. این مسئله در مقابل باعث نگرانی محافلی چون نظامیان و لائیک‌ها شده است. در انتخابات اخیر ترکیه نوعی ائتلاف نانوشته میان نظامیان و لائیک‌ها در پشت پرده وجود داشت اما اقبال عمومی به حزب عدالت و توسعه مانع تحقق اهدافی شد که آنها به‌دنبالش بودند. استعفای ژنرال‌های ارتش ترکیه به همین خاطر تلاشی برای به چالش کشیدن حزب عدالت و توسعه در دوره سوم حکومت این حزب به حساب می‌آید. در عین حال نظامیان با این اقدام جهت بسترسازی رفتارهای آینده سیاسی در ترکیه تلاش کردند.

• این اقدام می‌تواند تحولاتی را در ارتش این کشور به‌دنبال داشته باشد؟

ارتش ترکیه اکنون در یک دوره‌گذار به سر می‌برد. ارتشی که در سال‌های متمادی همواره نقش اول را در سیاست و حکومت داشته اکنون باید به‌تدریج به حاشیه سیاست برود و نظامیان ذهن خودشان را به‌جای سیاست متمرکز بر مسائل امنیتی و منافع امنیت ملی ترکیه کنند. این همان سیاستی است که رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه و حزب عدالت و توسعه هم به‌دنبال آن است. وضعیت پدید آمده جدید اما احتمالاتی را مطرح می‌کند؛ یک فرضیه این است که در داخل ارتش جوششی به‌وجود بیاید و باز نظامیان به سمت ایجاد کودتاها یا بسترهای بحران ساز در عرصه سیاسی ترکیه پیش بروند. گزینه دوم این است که ارتش در ترکیه در حال جلد‌عوض‌کردن است و یک وضعیت جدید را تجربه خواهد کرد. خشم فروخورده‌ای در میان لایه‌های نظامیان وجود دارد اما آنچه در سال‌های اخیر مانع اقدامی مشابه آنچه در سال ۱۹۹۷ علیه مرحوم اربکان صورت گرفت، شده است، جایگاه قوی حزب عدالت و توسعه است. حزب عدالت و توسعه به‌عنوان یک حزب اسلامگرا و تکنوکرات توانسته‌ با عملکرد خود در دوره گذشته برای بار سوم اقبال عمومی را به دست بیاورد و در انتخابات به پیروزی برسد. ارتش ترکیه هر چند در گذشته نقش تعیین‌کننده در سیاست ترکیه داشت اما اکنون جایگاه آن در حال تغییر است.

• این استعفای دسته‌جمعی را آیا می‌توان به‌عنوان موفقیت حزب عدالت و توسعه در مهار نظامیان ارزیابی کرد؟

برنامه‌های اصلاحی دولت آقای اردوغان به‌ویژه در زمینه اصلاح قانون اساسی و همچنین لوایح همگرایی با اتحادیه اروپا مجموعاً به شکلی انجام گرفته که منجر به در حاشیه قرار گرفتن نظامیان در قدرت شده است. با وجود این ممکن است حزب عدالت و توسعه در دوره سوم حکومت خود با توجه به برنامه‌هایی که برای تغییر قانون اساسی پیگیری می‌کند فشار مضاعفی به نظامیان وارد کند. با وجود این بدون شک دوره سوم حاکمیت حزب عدالت وتوسعه دوره‌ای آرام و کم‌هزینه نخواهد بود.