افزایش رشد اقتصادی آفریقا باعث شده است که سرمایه‌داران ثروت بسیار زیادی به دست آورند و به افراد فاسدی تبدیل شوند. بنابراین فاصله طبقاتی میان کسانی که خودروهای اسپرت تجملاتی سوار می‌شوند و کسانی که باید در کنار این خودروها پیاده راه بروند افزایش یافته است.
سال گذشته در جنوب آفریقا 111تظاهرات خیابانی برگزار شد. براساس گزارش یک گروه تحقیقاتی مستقل که پایگاه آن در ژوهانسبورگ قرار دارد، نابرابری اجتماعی از زمان پایان تبعیض نژادی در آفریقا بیشتر شده است. با وجود این، واقعیت مذکور باعث شده است تا 40شرکت بزرگ بازار سهام ژوهانسبورگ، میانگین حقوق مدیران اجرایی‌شان را 23درصد در سال گذشته افزایش دهند.
نابرابری اجتماعی همزمان با توسعه اقتصادی،آفریقا را در معرض اعتراض مردمی قرار داده است.رویدادهای 6 ماه گذشته در کشورهای عربی اکنون به آفریقا سرایت کرده است.
اگر از مرکز قاهره پایتخت مصر به سمت جنوب بروید و در طول جاده‌ای رانندگی کنید که کرانه شرقی رود نیل را احاطه کرده است تابلوی بزرگی می‌بینید. خودروی مرسدس بنز قرمزی که زیر نور آفتاب برق می‌زند در جاده خاکی به پیش می‌رود. 400متر جلوتر گداها و کودکان خیابانی با دستفروش‌های لاغر و تکیده مشغول چانه‌زنی هستند تا چند پوند مصری گیرشان بیاید. بالای چرخ‌دستی‌ها تابلویی قرار دارد که روی آن نوشته شده است: «بدون پول نمی‌توانید خرید کنید»، در حالی که اکثر مصری‌ها امروزه پولی در بساط ندارند که خرج کنند. وقتی که در طول رود نیل به سمت جنوب آفریقا پیش بروید اوضاع بدتر می‌شود و شما از مناطقی که بهار عربی در آنها اتفاق افتاده است وارد مرکز آفریقا می‌شوید.
هنگامی که امنیت سیاسی اندک است، افزایش رشد اقتصادی و افزایش مصرف می‌تواند خطرناک باشد. در‌نتیجه، همانطور که در مصر و کشورهای دیگر شاهد آن بودیم، رژیم‌های مستبدی که اجازه دادند اقتصادشان رشد کند زمینه‌های انقلاب را فراهم کردند. «جان گیتونگو» مدیر ارشد شرکت «اینوکا کنیا تراست» در مصاحبه با روزنامه نیویورک تایمز می‌گوید: برخلاف فقر، نابرابری اجتماعی به راحتی جنبه سیاسی، قومی و نظامی پیدا می‌کند. نابرابری اجتماعی بسیار تحریک‌کننده است به‌دلیل اینکه باعث به‌وجود آمدن یک دشمن مشخص می‌شود. این دشمن، گروهی از کسانی هستند که به دلیل نابرابری اجتماعی طغیان می کنند.
علاوه بر این مشکل، قاره آفریقا با نگرانی‌های بیشتری مانند افزایش بهای سوخت و مواد غذایی دست و پنجه نرم می‌کند و در نتیجه مردم را در بیش از ده‌ها شهر به خیابان‌ها کشانده است. اکنون نگاه می‌کنیم که چگونه بهار عربی تابستانی گرم و طولانی را برای آفریقا به‌وجود آورده است.
مالاوی
تظاهرات مخالفان دولت در مالاوی اوضاع این کشور شرق آفریقا را که محصور در خشکی است از چهارشنبه 20جولای تاکنون به‌طور کلی آشفته کرده است. خشم طولانی مردم به خاطر مشکلات اقتصادی سرانجام مانند آتشفشان خروشان شد. هزاران نفر از مردم مالاوی به خیابان‌های «بلانتیر» پایتخت تجاری آن کشور و شهرهای مهم دیگر ریختند و به خاطر کمبود سوخت، ارز خارجی و افزایش هزینه مایحتاج زندگی تظاهرات کردند. «بینگو وا موتاریکا» رئیس‌جمهور مالاوی و اقتصاددان سابق بانک جهانی که
به خاطر سوء‌مدیریت منابع مالی آن کشور، محبوبیت خود را به میزان زیادی از دست داده است، به ارتش دستور داد تا به سرکوب تظاهرات مخالفان در 3شهر مهم آن کشور بپردازد که در جریان آن حداقل 18نفر کشته شدند. «هنری چیمبالی» سخنگوی وزارت بهداشت مالاوی در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه می‌گوید: استخوان‌ها و دنده‌های اجساد کشته‌شدگان شکسته شده بود، روی بدن آنها آثار بریدگی‌های عمیق به چشم می‌خورد و آنها خون زیادی از دست داده بودند.
نحوه واکنش موتاریکا به تظاهرات مخالفان حکومت مالاوی باعث شد که او از طرف کشورهای بین‌المللی محکوم شود. «شرکت چالش هزاره» (MCC) اخیرا در پاسخ به تداوم خشونت‌ها در مالاوی کمک 350میلیون دلاری خود برای بهبود تجهیزات تولید برق آن کشور را به حالت تعلیق درآورد. براساس گزارش نشریه بلومبرگ، سخنگوی این شرکت نگرانی عمیق خود را به خاطر وقایع اخیر مالاوی ابراز داشت و به سابقه اندک رئیس‌جمهور در مورد مسائلی چون تشکیل حکومت ائتلافی و حقوق بشر اشاره کرده است. براساس گزارش دیپلماتیک سفارت انگلیس که به بیرون درز کرده است، در اوایل ماه‌جاری و پیش از آغاز تظاهرات مخالفان در مالاوی، دولت لندن به خاطر نقض پیوسته حقوق بشر و عملکردهای مستبدانه حکومت مالاوی ارسال کمک‌ها به این کشور را به حالت تعلیق درآورد.
گینه بیسائو
کشور کوچک گینه بیسائو که مرکز قاچاق مواد‌مخدر در جهان به حساب می‌آید، در 2هفته گذشته با دور جدیدی از تظاهرات روبه‌رو بوده است. براساس گزارش منتشر شده از سوی خبرگزاری فرانسه، ائتلافی متشکل از 13حزب مخالف در برپایی این تظاهرات نقش داشته‌اند و بیش از 10هزار نفر هم در 2رویداد جداگانه به خیابان‌ها ریختند. «کارلوس گومز جونیور» نخست‌وزیر گینه‌بیسائو که به خاطر ترورهای سیاسی سال 2009 میلادی مظنون شماره یک به حساب می‌آید، هدف اصلی تظاهرات‌کنندگانی بود که خواستار برکناری او بودند.
«خوائو برناردو ویرا» رئیس‌جمهور سابق گینه‌بیسائو و ژنرال «باتیستا تاگمه ناوای» فرمانده ارتش آن کشور در ماه مارس 2009میلادی در عرض کمتر از 12ساعت ترور شدند و 2سیاستمدار مهم دیگر چند ماه بعد کشته شدند. تحقیقات دولت کنونی گینه‌بیسائو در مورد این مسئله هم به نتیجه‌ای نرسیده است اما شک و تردیدها در مورد دست داشتن گومز در این کشتارها را تقویت کرده است.
مذاکراتی که سه‌شنبه، 26جولای میان «مالام باسای‌سان‌ها» رئیس‌جمهور گینه بیسائو و رهبران مخالفان دولت صورت گرفت، تنش‌ها را تا حدودی کاهش داد. «برایما سوری دجالو» رهبر حزب اصلی مخالف دولت به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: رئیس‌جمهور از ما درخواست کرد که به او فرصت بدهیم. ما برای مدتی دست از تظاهرات می‌کشیم اما اگر هیچ اتفاقی نیفتاد، اعتراضات‌مان را ادامه می‌دهیم.
سنگال
تظاهرات مردمی از تاریخ 23ژوئن تاکنون در داکار پایتخت سنگال همچنان ادامه دارد. «عبدالله واد» رئیس‌جمهور سنگال پیشنهاد ایجاد اصلاحات در قانون اساسی آن کشور را مطرح کرد که براساس آن شرکت او در دور سوم انتخابات آسان‌تر می‌شود. قانون اساسی سنگال به رئیس‌جمهور اجازه می‌دهد که فقط 2دوره فعالیت کند اما در طول دوره تصدی واد دوره ریاست‌جمهوری از 7سال به 5سال کاهش یافت. این امر باعث شد که طرفداران واد بگویند که او شایستگی لازم برای ابقا در مقام ریاست‌جمهوری برای سومین‌بار را دارد. واد پیشنهاد کرد که معیار پیروزی در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری فقط 25درصد تعیین شود؛ یعنی از 50درصد کمتر باشد. او همچنین تصریح کرد که می‌خواهد پست معاون رئیس‌جمهوری را هم ایجاد کند و به احتمال زیاد کریم پسرش به این مقام منصوب خواهد شد. اگر عبدالله واد فوت کند پسرش خودبه‌خود جانشین او می‌شود. منتقدان رئیس‌جمهوری سنگال در اعتراض به این موضوع گفتند که انجام اصلاحات در قانون اساسی عملا انتخاب دوباره عبدالله واد به این مقام را تضمین می‌کند و این امکان را برای پسرش فراهم می‌آورد که جانشین او شود.
پس از گذشت یک هفته از تظاهرات مخالفان که با آتش‌زدن بعضی از ساختمان‌های دولتی از‌جمله شرکت برق دولتی «سنلک» به اوج خود رسید، ارتش در خیابان‌ها مستقر شد تا نظم را دوباره به حالت اول برگرداند اما اعضای «بنو سیگیل سنگال» ائتلاف اصلی مخالفان سنگال همچنان علیه رئیس‌جمهوری سالخورده آن کشور و پسرش دست به تظاهرات می‌زنند و پایه‌های جنبش مردمی‌شان را مستحکم می‌کنند و در این مبارزه سعی دارند که میراث دمکراتیک سنگال را حفظ کنند.
اوگاندا
جنبش «پیاده به سر کار می‌رویم» در ماه آوریل فعالیت خود را شروع کرد. فعالان سیاسی مخالف دولت که در میان آنها «کیزا بسیگیه» رهبر مخالفان هم دیده می‌شد پیاده به سر کارهایشان می‌رفتند تا نسبت به افزایش بهای سوخت و مواد غذایی تظاهرات کنند. اما این کار آنها باعث شد تا هزاران اوگاندایی که از وضع زندگی‌شان ناراحت و ناراضی بودند به خیابان‌ها بریزند. معترضان مخالف دولت که به‌خاطر اوضاع بد اقتصادی و سرکوب اوباش رژیم دیگر نمی‌توانستند وضع موجود را تحمل کنند با نیروهای امنیتی وفادار به «یووری موسونی» رئیس‌جمهوری اوگاندا درگیر شدند. این زد و خوردها در بیشتر روزهای آوریل و می ادامه داشت. معترضان لاستیک‌های خودروها را به آتش می‌کشیدند و به سوی افسران پلیسی که با گاز اشک‌آور، گلوله‌های پلاستیکی و در برخی موارد تیر واقعی به آنها حمله‌ور می‌شدند سنگ پرتاب می‌کردند. در جریان این درگیری حداقل 01نفر کشته و صدها نفر زخمی شدند.
اما به‌نظر می‌رسید که واکنش سرسختانه موسونی در ماه ژوئن به نتایج قابل‌قبولی رسیده است. بسیگیه دستگیر و به خاطر دامن زدن به خشونت و رهبری جنبش «پیاده به سر کار می‌رویم» متهم شد. این جنبش هم منحل شد. امروزه بعضی از کارشناسان مسائل بین‌الملل نگران این هستند که ناآرامی‌ها و خشونت‌ها باعث بدتر شدن اوضاع اوگاندا نسبت به گذشته شود. موسونی که 25سال است قدرت را در اوگاندا در دست دارد متعهد شده که مخالفانش را به‌شدت سرکوب خواهد کرد. اما اوضاع اقتصادی اوگاندا همچنان رو به وخامت است و در حالی که موسونی می‌خواهد به نظارت بر اقتصاد آن کشور ادامه دهد چه کسی می‌داند که تابستان طولانی و سوزان این کشور آفریقایی ممکن است چقدر ادامه داشته باشد.
آفریقای جنوبی
160هــزار نفر از معــدنچیان در آفریقای‌جنوبی این هفته دست به تظاهرات زدند. این کشور قبل از آغاز بهار عربی در ژانویه سال‌جاری به‌طور پیوسته شاهد ناآرامی‌های مردمی بوده است. آفریقای‌جنوبی با مشکلات اقتصادی پیچیده‌ای دست به گریبان است که از آن جمله می‌توان به بیکاری 24درصد از جوانان، کمبود منابع آب و ادامه بحران مسکن اشاره کرد. حزب حاکم «کنگره ملی آفریقا» در تلاش است تا انتظارات روبه رشد مردم را برآورده سازد.
در ماه فوریه تنش‌ها در آفریقای‌جنوبی به حداکثر میزان خود رسید و پلیس علیه تظاهرکنندگانی که لاستیک آتش می‌زدند، سنگ پرتاب می‌کردند و به سمت پلیس ضد‌شورش در استان «مپومالانگا» واقع در شمال شرقی آن کشور شلیک می‌کردند از تیر واقعی استفاده کرد. این حادثه ناگوار دقیقا هنگام سخنرانی سراسری «جاکوب زوما» رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی اتفاق افتاد. او در سخنرانی‌‌اش وعده ایجاد شغل برای جوان‌ها را داد و مدعی شد که کشور در مسیر بهبود وضعیت اقتصادی گام برمی‌دارد. پس از درگیری‌های مپومالانگا در آفریقای‌جنوبی آرامش نسبی در آن کشور حاکم بود اما به خاطر اینکه جمعیت زیادی از جوانان آفریقای‌جنوبی بیکار و ناراحت هستند و امیدی به آینده ندارند، این آرامش هر‌لحظه ممکن است از بین برود. «زولینزیما واوی» دبیر کل کنگره اتحادیه‌های تجاری کشورهای جنوب آفریقا اخیرا در مصاحبه با شبکه خبری سی‌ان‌ان گفت: اگر ما فورا نسبت به حل و فصل بحران جوانان بیکار آفریقای‌جنوبی کاری نکنیم، وضعیت کشورمان خیلی زود مثل تونس و مصر خواهد شد.
از بهار تا زمستان
تعدادی از رهبران آفریقایی که از ناآرامی‌های مردمی سراسر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نگران و عصبانی هستند، به سرعت دست به کار شدند تا قبل از اینکه دامنه این تظاهرات و ناآرامی‌ها در کشورشان به وضعیت خطرناکی برسد از گسترش آن جلوگیری کنند.
در بورکینافاسو تظاهرات مخالفان به خاطر قیمت بالای مواد غذایی در ماه مارس شروع شد اما در ماه آوریل نیروهای امنیتی با تمام توانشان این تظاهرات را سرکوب کردند. در نتیجه، «بلیسه کامپائوره» رئیس‌جمهور بورکینافاسو که به‌مدت 24سال رهبری این کشور کوچک در غرب آفریقا را بر عهده داشته است، دولتش را منحل کرد و به سربازان ارتش امتیازات ویژه و انحصاری داد. این اقدام تأثیر چندانی بر آرام کردن اوضاع نداشت و بازرگانان در خیابان‌ها تظاهراتشان را ادامه دادند. کامپائوره به سرعت سیاستش را تغییر داد و تظاهرات مخالفان را سرکوب کرد. او همچنین 566نفر از سربازانی را که در تظاهرات شرکت کرده بودند از کار برکنار کرد. دولت اتیوپی هم به همین صورت از راهبرد زندانی کردن مخالفان برای خاموش کردن شعله فروزان تظاهرات استفاده کرد. در ماه مارس حداقل 64نفر از اعضا و طرفداران «جنبش دمکراتیک و فدرالیست اورومو» و «کنگره خلق اورومو» دستگیر و در آدیس آبابا زندانی شدند.
«تئودورو اوبیانگ انگما» رئیس‌جمهور کشور گینه استوایی است که حاکمیت قدرتش به کودتای سال1979 میلادی باز می‌گردد. در جریان آن کودتا «ماسیاس انگما» عمویش که رئیس‌جمهور سابق به حساب می‌آمد از قدرت سرنگون شد. هنگامی که شمال گینه ناآرام شد، انگما فرصت را از دست نداد و تظاهرات مخالفان دولت را غیرقانونی اعلام کرد. او از این می‌ترسید که مردم فقیر گینه ممکن است در آینده به خاطر فساد مالی اعضای خانواده‌اش، دولت او را هم از قدرت ساقط کنند. در حالی که نشست اتحادیه آفریقا برای ماه ژوئن و در شهر «مالابو» برنامه‌ریزی شده بود، حال انگما خیلی هم بد نبود. این نشست بدون هیچ مشکلی به پایان رسید. باید به این واقعیت توجه کرد که بیش از 100فعال سیاسی قبل از برگزاری نشست اتحادیه آفریقا دستگیر و بازداشت شده بودند. جنبش‌های نوظهور مردمی در گابن، جیبوتی و کامرون هم سرکوب شده اند. اما از بهار عربی آموخته‌ایم به خاطر آنکه اکنون اوضاع آرام است این بدان معنا نیست که وضعیت به همین شکل باقی می‌ماند.
فارین پالسی
