ابتدا وزیر آموزش‌وپرورش موضوعی را بنا به فراخور مخاطبان از طریق رسانه‌ها اعلام می‌کند و سپس کل مجموعه وزارتخانه برای اجرایی شدن آن بسیج می‌شوند و نیازی به کار کارشناسی هم احساس نمی‌شود. خبر افتتاح 2هزار مدرسه جدید تا پایان شهریور 90، تعطیلی پنجشنبه‌های مدارس و یا تغییر کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی، نمونه‌هایی از تغییر روند امور در آموزش و پرورش است. در ماجرای تغییر کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی اما حکایت، بسیار جالب و در عین حال، نادیده‌گرفتن اصول و استانداردها در روند تدوین کتاب‌های درسی در 50سال گذشته بود.
روند تدوین کتاب‌های درسی
در ایران سال‌هاست که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (البته بارها تغییر نام داده و اکنون به این نام خوانده می‌شود) متولی کتاب‌های درسی دانش‌آموزان از دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه است. در نیم قرن گذشته روال تدوین کتاب‌های درسی اینچنین بوده که کتاب درسی پس از طی کردن مراحل تالیف و تدوین در تیراژ محدود تهیه و در 2مرحله آزمایشی بررسی می‌شود؛ در مرحله اول و طی یک‌سال تحصیلی کتاب تازه تالیف در چند مدرسه به‌صورت آزمایشی تدریس می‌شود، پس از مشخص شدن نقاط ضعف و قوت، نقاط ضعف رفع و مجددا به‌طور آزمایشی در یک استان تدریس می‌شود و همه نقاط ضعف و اشکالات رفع می‌شود و معلمان مربوطه نیز طی این مدت آموزش می‌بینند و برای تدریس آماده می‌شوند. البته کتاب راهنمای تدریس نیز تالیف و در اختیار معلمان قرار می‌گیرد.
در ماده4 نیز چنین آمده است: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برنامه‌های درسی مربوط به آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش را (شامل اهداف رشته- گرایش‌های مربوط، جدول ساعات دروس و توانمندی‌های فارغ‌‌التحصیلان) با هماهنگی دستگاه‌های ذیربط تهیه کرده و به تصویب شورای‌عالی آموزش و پرورش می‌رساند. درتبصره ماده 5 آمده است - کتاب یا رسانه مورد نظر قبل از اجرای وسیع‌آن، در تعداد محدودی از مدارس حداکثر به‌مدت 2سال تحصیلی به‌صورت آزمایشی اجرا می‌شود.
ماده -6 چنانچه کمیسیون برنامه‌های درسی شورای‌عالی آموزش و پرورش محتوای کتابی را مغایر با اهداف، اصول و سایر مصوبات شورای‌عالی تشخیص دهد، موضوع با حضور کارشناسان ذیربط سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در شورای‌عالی آموزش و پرورش‌مطرح و درصورت عدم‌تأیید محتوای کتاب، دستور توقف اجرای آن صادر خواهد شد.
اراده وزیر، مقدم بر همه چیز
اوایل امسال وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد کتاب‌های پایه اول دبستان تغییر اساسی می‌کند و از سال تحصیلی91-90 کتاب‌های جدید در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. پیش از آن معاون پژوهشی و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اعلام کرده بود قرار است همزمان با اجرای تغییر ساختار آموزشی در مدارس کشور کتاب‌های درسی دوره ابتدایی نیز تغییر کند. در مرداد‌ماه یکباره همه چیز تغییر کرده و اعلام شد برنامه تغییر کتاب‌های پایه اول دبستان به‌صورت جدی در دستور کار سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی قرار دارد. در مجله رشد آموزش ابتدایی که ویژه تغییر کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی است معاون وزیر به نکته حساسی اشاره کرده است:
نقشه راه جالب اینکه رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ضمیمه همسو‌سازی تأکید کرده: تحول یا دگرگونی اساسی نیازمند یک نقشه راه است. اگر ساختمانی غیرمستحکم داشته باشیم، به راحتی می‌توانیم آن را تخریب کنیم، اما اینکه چیزی بسازیم نیازمند یک نقشه راه است؛ نقشه‌ای که بر اصول مهندسی طراحی شده باشد و...
طی ماه‌های مرداد و شهریور کتاب‌های درسی پایه اول دبستان تدوین و چاپ شد که البته با تاخیر چند روزه توزیع شد و استانداردها نادیده گرفته شد، کتاب‌ها مراحل تدریس آزمایشی را طی نکردند، معلمان آموزش ندیدند و کتاب راهنمای تدریس هم تهیه نشد؛ هر چند مجله رشد آموزش ابتدایی ضمیمه‌ای تحت عنوان همسو با تحول منتشر کرد که در واقع راهنمای تدریس نیز محسوب می‌شد.
خلاصه اینکه کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی امسال تغییر کرد و کتاب‌های جدید برای آموزش دراختیار دانش‌آموزان قرار گرفت و معلمان نیز مجاب شدند آنها را آموزش دهند؛ در حالی که هیچ اطلاعی از چگونگی این تغییرات نداشتند. مدیرکل دفتر دبستانی نیز در این مجله رشد آموزش ابتدایی می‌گوید: «... ما ضمن درک این چالش که از ابتدا هم نگران آن بودیم پیشنهاد کردیم که این طرح به‌صورت نمونه‌ای اجرا شود اما وزارتخانه خواست که این طرح به‌صورت کشوری اجرا شود.»
بار کج
مسئولان آموزش و پرورش بر این نکته پافشاری می‌کنند که پایه اول ابتدایی بسیار مهم است و محور تحول بنیادین است و در تحول ساختار فعلی، اهمیت دوره ابتدایی به‌شدت در مدار توجه است.
به هر روی اگر اساس تحول بنیادین اینگونه آغاز شده، راهی است که به «ترکستان» ختم می‌شود و تحول «وزیر» است و نه «بنیادین»، شاید هم در آموزش و پرورش تعریف جدیدی از «تحول بنیادین» وجود دارد که ما از آن اطلاعی نداریم.
