این استان علی‌رغم ضرباتی که به زیرساخت‌های آن در طول جنگ وارد آمده است، در حال حاضر منبع اصلی تأمین انرژی کشور به حساب می‌آید. به نحوی که 93 درصد انرژی برق آبی کشور را این استان تأمین می‌کند.وجود منابع گسترده آب‌های سطحی و زیرزمینی موجب شده تا سدهای عظیمی در این استان احداث شود.
چگونگی بهره‌برداری از آب‌های منطقه، آخرین وضعیت رود کارون، توان برق آبی کشور و وضعیت بزرگترین سدهای کشور در این استان، صادرات آب به کویت و رفسنجان، تولید برق و صادرات آن به عراق، وضعیت نیروگاه‌های کشور و امنیت آنها در صورت شیطنت‌های سیاسی سؤالاتی است که در این گزارش با سفر چند روزه خبرنگاران به استان خوزستان ،پاسخ آنها را خواهید یافت.
استان خوزستان دارای 33 میلیارد مترمکعب آب جاری و حدود 3 میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی پتانسیل‌یابی شده که برای 36 میلیارد متر مکعب در سال برنامه‌ریزی می‌شود که این مقدار آب از 5 حوزه رودخانه‌های کرخه، کارون، دز، مارون و حوزه جراحی به دشت آزادگان سرازیر می‌شود.
در حال حاضر حدود 50 درصد دبی آب ظرفیت ذخیره دارد ولی میزان حداکثری که در حال حاضر در کشور می‌توانیم مهار کنیم حدود 8 میلیارد مترمکعب است لذا اجرا و تکمیل سدهای کارون چهار، بختیاری و کارون 2، به منظور استفاده از پتانسیل فعال همه آب‌های جاری در پیش گرفته شده است.
استفاده از آب‌های منطقه
آب رودخانه‌های خوزستان در سه حوزه صنعت، شرب و کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند اما نکته جالب این که حدود 90 درصد این آب برای کشاورزی و کمتر از ده درصد آن برای صنعت و شرب مصرف می‌شود.
درآمد دولت از سدهای استان خوزستان حدود 300 میلیارد تومان است که البته این رقم با توجه به نرخ دولتی محاسبه می‌شود. از مبلغ فوق‌الذکر حدود 200 میلیارد تومان آن سالانه به توسعه سدسازی اختصاص می‌یابد و بخش دیگری برای بهینه‌سازی و بازسازی نیروگاه‌ها و کارهای اساسی آن هزینه می‌شود.
استفاده بهینه از رودخانه‌ها
در حال حاضر در خوزستان 2500 کیلومتر رودخانه وجود دارد که رودخانه کارون با طول 900 کیلومتر طولانی‌ترین رود کشور است و یکی از مهمترین برنامه‌های وزارت نیرو ساماندهی رودخانه‌های این استان است چرا که در ده سال گذشته حدود 632 میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌ها و اراضی کشاورزی و تأسیسات در این استان وارد شده است.
بر اساس برآوردهای انجام شده برای ساماندهی کلیه رودخانه‌های استان حدود 310 میلیارد تومان هزینه لازم است که 210 میلیارد آن به رودخانه کارون به ویژه لایروبی آن اختصاص می‌یابد. استفاده بهینه از آب رودخانه‌ها، افزایش کیفیت آب و کشتیرانی در رودخانه‌های کارون از جمله مزایای ساماندهی آب رودخانه‌های خوزستان به شمار می‌رود.
در همین راستا دولت امسال 710 میلیارد تومان اعتبار به خوزستان اختصاص داده است که البته با توجه به پتانسیل موجود و حجم کاری که می‌شود این مبلغ چندان قابل توجه نیست و اگر مصوبات سفر هیأت دولت عملی شود حدود 200 میلیارد تومان در سال برای انتقال برق‌های تولید شده در این استان لازم است.لازم به ذکر است در ده سال گذشته 300 میلیارد تومان به زیر ساخت‌های استان به علت سیل خسارت وارد شده است.
توان برق آبی
کلاً کشورهای جهان به ویژه ایران برای تولید برق وابسته به سوخت‌های فسیلی هستند اما نیروگاه‌های آبی با صرفه‌ترین مولدهای برق هستند که در واقع سوختشان آب است. استان خوزستان با وجود سدهای ساخته شده معادل 93 درصد برق آبی کشور را تأمین می‌کند و سایر استانهای کشور تنها هفت درصد در این صنعت مهم نقش دارند. امسال 710 میلیارد به گسترش و تجهیز این بخش بودجه اختصاص داده شده است.
همچنین در سال 85 که نیروگاه‌های حرارتی توان لازم برای پاسخگویی به مصرف برق کشور را نداشتند، مخازن موجود در این استان به نحوی نگهداری شده بودند که کسری برق کل کشور را تأمین کردند.
رشد مصرف برق در کشور5/9 درصد است که این رشد مصرف در خود استان خوزستان حدود 14 درصد می‌باشد و اگر در حال حاضر 45 هزار مگاوات نیروگاه نصب شده در کشور داشته باشیم سالی 4 هزار و 500 مگاوات برق وارد مدار می‌شود که دولت بین 1000 تا 1500 مگاوات آن را روی خوزستان حساب می‌کند.
در سفر اخیر هیأت دولت به این استان نیز 60 تا 70 درصد مصوبات هیأت دولت مربوط به وزارت نیرو بوده است.البته وجود 230 هزار مشترک غیر مجاز در شبکه برق این استان منجر شده که فشارهای زیادی به این شبکه وارد شود و بعضاً به علت پوسیدگی‌های این شبکه در طول جنگ تحمیلی مردم این استان بعضاً با مشکل کمبود و قطع برق مواجه باشند.
صادرات آب
وجود منابع عظیم آب در خوزستان مسئولین کشور را به این فکر انداخته تا بخشی از این آب را در جهت درآمدزایی صادر کنند.البته اولویت آب‌رسانی به شهرهای استان از جمله دشت آزادگان است که سال آینده خط انتقال آب دشت آزادگان از کرخه آغاز می‌شود.
تصمیمی نیز برای انتقال آب کارون به نقاط مرکزی ایران از جمله رفسنجان در دولت‌های گذشته گرفته شده بود که وزیر نیرو در سفر اخیر به استان خوزستان به صراحت اعلام کرده اجرای انتقال آب کارون به رفسنجان که به طرح بهشت آباد معروف است به علت عدم توجیه اقتصادی فعلاً در دستور کار دولت قرار ندارد.
از سوی دیگر در خصوص صادرات آب به کویت هم باید گفت که در کل اراضی مطالعه شده حوزه کرخه که محل تأمین آب برای کویت منظور شده بود، در بیلان آب کرخه محاسبه شده تا مازاد آب مشخص شود.
بخشی از آب‌های زیرزمینی حوزه کرخه پتانسیل‌یابی شده که به آب‌های سطحی اضافه می‌شود لذا از آن محل برای صادرات آب به کویت محاسبه شده که علاوه بر شبکه‌های حدود 350 هزار هکتار اراضی زیر کرخه امکان تأمین آب شرب وجود دارد.
چنانچه به لحاظ محاسبه بیلان آب، چیزی مازاد در آن حوزه باشد دولت برای صادرات آب به کویت تصمیم می‌گیرد ولی به گفته حجازی مدیر عامل شرکت آب و برق خوزستان تاکنون هیچ تصمیمی در این خصوص گرفته نشده است.
در خصوص صادرات برق به عراق نیز این پتانسیل وجود دارد که مازاد برق خود را به عراق منتقل کنیم و بخش خصوصی امیدوار است بتواند در این خصوص نقش فعال‌‌تری را ایفا کند. بخش خصوصی حاضر شده تا 5 نیروگاه در خوزستان احداث کند.
نیروگاه‌هایی در دل کوه
تأمین بیش از 90 درصد برق آبی کشور و حجم بالایی از آب مورد نیاز محصولات کشاورزی در منطقه استراتژیک خوزستان در جنوب غرب کشور این نگرانی را به وجود آورده که در صورتی که دشمن قصد شیطنت و یا تهدید نظامی را داشته باشد، می‌توان با آسیب رساندن به سدهای این منطقه، بحران‌های جدی را ایجاد کند لذا باید دید امنیت این سدها چگونه تأمین می‌شود.
مدیر عامل سازمان آب و برق خوزستان به این سؤال ما چنین پاسخ می‌دهد که در خصوص تأمین امنیت سدهای استان نگرانی نداریم چرا که این سدها به لحاظ بدنه و سازه محکم هستند و تنها مشکل تأمین امنیت برای نیروگاه‌هاست که نیروگاه‌های جدید نیز در دل کوه‌ها ساخته شده‌اند.
در مدت جنگ تحمیلی هم عراق خیلی سعی کرد به سدهای ما حمله کند اما موفق نشد. ضمن این که سدهای ما مجهز به پدافند غیر عامل هستند و در این مورد برنامه‌ریزی‌ها و سازماندهی‌هایی را داشته‌اند. نیروگاه‌های ما نیز در صورت هر گونه تعرضی، امکان بازسازی سریع را دارند.
نگاهی به توان دو سد
سد دز بر روی رودخانه دز در 23 کیلومتری شمال شرقی شهرستان اندیمشک احداث شده و این سد نخستین سد از رشته سدهای چند منظوره است که در 23 اسفند ماه 1341 مورد بهره‌برداری قرار گرفت و آب رودخانه دز از ارتفاعات اشتران کوه، قالی‌کوه و بخشی از سلسله جبال زاگرس سرچشمه گرفته و سرشاخه‌های فرعی آن را رودخانه بختیاری، تیره و ماربوره الیگودرز، مکن‌دان و سرخساب کشور تشکیل می‌دهند و با احداث سد دز در پشت دیواره این سد دریاچه‌ای به طول 65 کیلومتر بوجود آمده که با ظرفیت نهایی 3/3 میلیارد متر مکعب آب را در خود جای می‌دهد.
هدف اصلی از احداث سدهایی نظیر سد دز، کنترل سیلابها، تنظیم آب جهت مصارف آبیاری و تامین نیروی لازم جهت تولید برق است و به منظور کنترل سیلابها دو تونل سرریز در ضلع شرقی دریاچه و با فاصله کمی از بدنه سد ساخته شده است که قطر تونل تخلیه شماره یک 14 متر و قطر تونل شماره دو 6/12 متر است و هر یک از آنها قادر به تخلیه 3 هزار متر مکعب آب در ثانیه است.
سد کرخه
مطالعات اولیه در حوزه آبریز کرخه در سال 1335 توسط مشاورین خارجی آغاز شد و در نهایت در سال 1358 پیشنهاد احداث سد مخزنی در محلی به نام "کرخه صفر" ارائه گردید.
با پیروزی انقلاب اسلامی مطالعات انجام شده مورد بازنگری قرار گرفت.
در سال 1369 از سوی شرکت ایرانی مهندسی مشاور مهاب قدس، محور کنونی که به مراتب از توجیه اقتصادی بیشتری برخوردار است در فاصله 21 کیلومتری شمال غربی اندیمشک به عنوان محور نهایی سد تعیین گردید.
عملیات اجرایی طرح از اسفندماه سال 1370 با حفاری سیستم انحراف آب آغاز شد و در مهرماه سال 1374 انحراف آب صورت پذیرفت و کار ساخت بدنه اصلی سد وارد مرحله جدیدی شد و در پی خشکسالی بی سابقه در سال 1378 در اولین زمان ممکن یعنی 24 بهمن ماه سال 1378 آبگیری سد آغاز شد و تکمیل فعالیت‌های ساختمانی طرح تا پایان سال 1380 و بهره‌برداری کامل از نیروگاه تا مرداد سال 1382 به طول انجامید.
طرح کرخه از بهمن ماه سال 78 تا پایان سال 82 ضمن مهار بیش از 20 سیلاب بزرگ بالغ بر 9 هزار میلیون متر مکعب آب دریاچه سد را جهت اراضی کشاورزی پایین دست تنظیم و تخلیه نموده و بیش از 850 هزار مگاوات ساعت برق تولید کرده است. سازنده سد کرخه پایگاه سازندگی خاتم الانبیاء بوده است.
