در واقع یکی از مهم‌ترین دلایل پایین آمدن رایت ویدئویی فیلم‌ها، پخش غیرقانونی آنها از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان است؛ انبوه شبکه‌هایی که بدون هیچ نظارتی به فعالیت مشغولند و راحت‌‌ترین کار برایشان پخش هر فیلمی است که وارد شبکه نمایش خانگی شده باشد. نکته جالب اینکه چند شبکه معدودی که از وزارت ارشاد مجوز فعالیت دریافت کرده بودند نیز در گشودن دست تطاول به فیلم‌های ایرانی تردیدی به‌خود راه ندادند. در واقع در این چپاول مشترک فرقی میان شبکه مجوزدار و شبکه‌ای که بدون دریافت پروانه از ارشاد فعالیت می‌کند وجود ندارد. البته شبکه‌های دارای مجوز در تابستان امسال و پس از پرداختن برنامه سینمایی هفت به این موضوع، پروانه فعالیتشان از سوی وزارت ارشاد لغو شد؛ هرچند نه دادن مجوز گره‌ای از این ماجرا گشوده بود و نه لغو آن کمکی به رفع آن معضل کرد. پیرامون موضوع پخش غیرقانونی فیلم‌های ایرانی نظرات علی توکل‌نیا، کاظم راست‌گفتار، خسرو امیرصادقی و سیدجمال ساداتیان را جویا شدیم که ماحصل آن را می‌خوانید.
یکی از مشکلاتی که فیلمسازان چندسالی است با آن دست به گریبان هستند پخش فیلمهایشان به‌صورت غیرقانونی از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان است؛ معضلی که بنا بر عدم‌عضویت ایران در قانون جهانی کپی‌رایت همچنان بی‌سروسامان مانده و نه‌تنها در سطح بینالمللی بلکه در داخل کشور هم مشکلاتی اساسی ایجاد کرده است. برخی معتقدند شبکه‌های غیرمجاز ماهواره‌ای فیلم‌های روز را وسیلهای برای تبلیغ محصولات بی‌کیفیت کرده‌اند که این امر اهانتی مضاعف به سینمای ایران است. همچنین توزیع و تکثیر فیلم‌ها با فاصله اندک از زمان اکران و پخش آنها از شبکه‌های ماهواره‌ای تمایلی برای خریداری فیلم‌ها توسط شبکه ویدئویی باقی نگذاشته است. باوجود عملکردهای متخلفانه شبکه‌های ماهواره‌ای که خسارات جبران‌ناپذیری را به همراه میآورد و باعث زائل‌شدن حقوق سازندگان فیلم‌ها می‌شود اما همچنان هیچ اقدام جدی‌ای برای مقابله با آنها صورت نگرفته است.
حسن توکل نیا در این رابطه می‌گوید: قطعاً این امر، چه زمانی که فیلمی در حال اکران بوده و چه هنگامی که توزیع ویدئویی شده باشد، منجر به کاهش مخاطب و مشتری می‌شود و اثراتی منفی به‌بار میآورد؛ حتی در واگذاری فیلم‌ها به تلویزیون نیز تاثیرگذار است، چرا که ممکن است همان فیلم در حال پخش از ماهواره باشد.
سیدجمال ساداتیان نیز معتقد است: پخش فیلم‌های ایرانی در شبکه‌های ماهواره‌ای بهگونهای است که گویی اموال را غارت می‌کنند و به‌نمایش میگذارند. قطعاً باید با عاملان این معضل برخورد جدی شود زیرا هر فیلم دارای حقوق مادی و معنوی است؛ حقوق معنوی آن مربوط به کارگردان می‌شود که سازنده اثر هنری است و حقوق مادی مربوط به تهیهکننده و کسانی می‌شود که سرمایهگذار هستند و دوست دارند فیلمشان در شرایط مناسب اکران شود. این شبکه‌ها در زمان پخش فیلم‌های ایرانی محصولاتی را تبلیغ می‌کنند که بیانگر این است که عاملان غیرفرهنگی فقط به‌دنبال سودجوییهای فردی هستند.
به گفته کاظم راست‌گفتار سینمای ایران به‌دلیل اینکه در عرصه بینالمللی موفق نیست و مسئلهای به‌عنوان اکران جهانی نداریم طبیعتاً لطمه خاصی نمیبیند. این کارگردان می‌افزاید: در اکران جهانی فقط ما تعداد محدودی فیلم داریم که در جشنواره‌ها پخش می‌شوند. از آنجا که سینمای ما قانون کپی‌رایت را رعایت نمی‌کند و بلافاصله بعد از اکران، فیلم‌ها به‌صورت قاچاق تکثیر و پخش می‌شوند به نوعی از نظر اقتصادی سرخورده و ضعیف است. این ماجرا تبدیل به معضلی شده است که به مدیریت فرهنگی سینمای ایران برمی‌گردد، چرا که به قوانین بینالمللی کپی‌رایت اعتقاد نداریم و در همه زمینه‌ها این مرزبندیها را مخدوش میکنیم. وقتی در داخل کشور ما این اتفاق رخ میدهد طبیعتاً دیگران هم این اقدام را انجام میدهند.
خسرو امیرصادقی نیز می‌گوید: عدم‌دسترسی ما به شبکه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور و پخش فیلم‌های روزمان از این شبکه‌ها با ناجوانمردی صورت میگیرد. وقتی این شبکه‌ها فیلم‌های ما را پخش می‌کنند طبیعتاً لطمه‌هایی اساسی بر بدنه و کلیت سینمایمان وارد می‌شود، چرا که تمام زجر و زحمت و دستاوردهای عوامل ساخت یک فیلم خصوصاً تهیهکننده و سرمایهگذاران را این شبکه‌ها از بین میبرند. به‌طور مثال «ورود آقایان ممنوع» هنوز وارد شبکه ویدئویی نشده بود که از شبکه دیدار پخش شد. باید برای جلوگیری و مقابله با این اعمال اقدامات مؤثری صورت گیرد.
نحوه فعالیت شبکه‌های مجوزدار
آیا شبکه‌هایی که از وزارت ارشاد مجوز فعالیت گرفته بودند (در ماه‌های اخیر مجوز 2شبکه از سوی ارشاد لغو شد) و در تهران دفتر دارند نیز عملکردی مشابه بقیه کانال‌های فارسی زبان دارند؟
توکل‌نیا در این رابطه می‌گوید: این شبکه‌ها که مجوز دارند مسئولانش در ایران هستند و دفترشان نیز در ایران است و مانند شبکه‌های خودمان هستند اما اگر تخلفی از جانب آنها دیده شود قطعاً علیهشان اعلام جرم خواهد شد ولی مطمئناً این شبکه‌ها فیلم‌ها را از صاحبانشان خریداری می‌کنند و مجوز دارند.
سیدجمال ساداتیان نیز معتقد است: فقط یک یا دو شبکه مجوز پخش فیلم‌های ایرانی را دارند. در رابطه با یکی از فیلم‌های خودم مؤسسهای با من تماس گرفت و اجازه رسمی بنده را برای پخش فیلم درخواست کرد.
به گفته کاظم راست‌گفتار برخی از شبکه‌های ماهواره‌ای مجوزهایی به‌صورت نیم‌بند از وزارت ارشاد داشتند ولی به‌نظر میآید در حال حاضر شبکه‌هایی که مجوز داشته باشند و ایجاد خسارت کنند، نداریم.
امیرصادقی نیز می‌گوید: ظاهرا 3شبکه دارای مجوز هستند. یکی از آنها شبکه بیست است که چند فیلم من را بدون کسب اجازه پخش کرده و اخیراً هم تماسهایی از جانب آنها داشته‌ام که خواهان جلسهای جهت جبران خسارت وارده هستند. منتظرم ببینم در آینده اقدامی انجام میدهند یا خیر. برخی از این شبکه‌هامانند یک سارق مسلح عمل می‌کنند، چرا که در قلب تهران نشسته‌اند و فیلم‌ها را میدزدند! خیلی دردناک است. مانند این است که در خانه خود نشسته باشی و سارقی بیاید و فرش خانهات را جلوی چشمانت بدزدد!
همکاری بعضی از تهیه‌کنندگان با شبکه‌های ماهواره‌ای
شائبه همکاری برخی از تهیه‌کنندگان سینما با شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان در همه این سال‌ها مطرح بوده و پخش تیزرهای طولانی برخی فیلم‌ها از شبکه‌های ماهواره‌ای این شایعه را قوت بخشیده است.
توکل‌نیا در این زمینه می‌گوید: سال‌های گذشته برای بعضی از فیلم‌ها این اتفاق میافتاد. علت اصلی نیز گران بودن تیزر تلویزیون داخلی بود. به‌طور مثال سازندگان فیلم‌ها50 میلیون تومان برای ساخت تیزر و پخش از شبکه‌های داخلی هزینه میکردند که نهایتاً تعداد معدودی از مردم آن را میدیدند و فروش فیلم، بازگشت هزینه ساخت تیزر را به همراه نداشت. درصورتی که می‌شود با قیمت کمتر این کار را انجام داد. بعضی از تهیه‌کنندگان قبلاً پایشان در این زمینه میلغزید اما می‌شود به‌طور قانونی از اقدامات آنان جلوگیری کرد. از طرفی هم از داخل نباید بر تهیه‌کنندگان فشار وارد شود، باید شرایط مساعدی برای پخش تیزر داشته باشیم، البته شرایط نسبت به گذشته بهتر شده اما باز هم چندان مطلوب نیست.
کاظم راست گفتار نیز اظهار می‌دارد: در حال حاضر تعداد این افراد خیلی کم است، تبلیغات و همکاریها به شکل گذشته نیست، چرا که این اعمال منع شده است. اصلا چنین نیست که بعضی از تهیه کنندگان با این شبکه‌ها به‌دلیل منافع مشترک ارتباط داشته باشند.
امیرصادقی هم معتقد است: بعضی از تهیه‌کنندگان هستند که این اعمال را انجام میدهند ولی تعدادشان کم است و به‌صورت گسترده هم همکاری ندارند. درواقع ما به نوعی دچار یک بام و دو هوا شده ایم، از یک طرف وزارت ارشاد به‌صورت بخشنامه و حتی در پایین پروانه‌ها متذکر می‌شود که به هیچ شبکه ماهواره‌ای نباید فیلم فروخته شود و نباید هیچ‌گونه ارتباطی با این شبکه‌ها داشت اما از سوی دیگر معاونت رسانهای به چند شبکه مجوز میدهد! این نوعی بلاتکلیفی است. اگر به شبکه‌های رسانهای نباید فیلمی داده شود پس چطور اینان در ایران مجوز گرفتهاند و اگر حالا مجازند، پس این بخشنامه‌ها چیست؟! این تهیه‌کنندگان به‌دلیل شرایط زیرمیزی فیلم‌ها را واگذار می‌کنند، آن هم به‌خاطر مبالغ ناچیز، بعد از پخش فیلمهایشان هم میگویند این شبکه‌ها خودسرانه این کار را کرده‌اند یا چند سال پیش آن را فروخته ام.
نتیجه شکایت تهیه کنندگان
تعدادی از تهیه‌کنندگان سینمای ایران شکایتی علیه برخی شبکه‌های فارسی‌زبان تنظیم کرده‌اند که برخی آنها را بی‌فایده دانسته و عده‌ای به آن امید بسته‌اند. توکل‌نیا در این باره گفت: اطلاعی ندارم ولی بعید میدانم نتیجه بگیرند. ما باید عضو جایی باشیم تا از این قانون بتوانیم پیروی کنیم و حق‌مان را بگیریم. صدمه مستقیم را در این زمینه فقط تهیهکننده میبیند، چرا که ما این حق را نداریم در تلویزیون فیلم بدون مجوز و کپی‌رایت پخش کنیم.
این درحالی است که امیر صادقی می‌گوید: تعداد تهیه کنندگانی که علیه این شبکه‌ها اعلام جرم کرده‌اند افزایش یافته است. بخش خصوصی در حال انجام اقداماتی برای مقابله با این شبکه‌هاست. در کمپانی های آمریکا، اروپا و همچنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هم پیگیر هستیم. تا امروز هم بحمدالله به نتایجی رسیدهایم و تا جایی که دست ما باشد با این افراد برخورد میکنیم اما بعضی از آنها خارج از کنترل هستند.
چگونگی برخورد با اقدامات متخلفانه
اما در نهایت چگونه باید با این شبکه‌ها برخورد کرد. توکل‌نیا می‌گوید: متولیان اصلی باید پیگیر این مسئله باشند. دولت، مجلس، تلویزیون و حتی اتحادیه تهیه‌کنندگان برای فیلم‌های سینمایی به‌طور مجزا اقداماتی انجام دهند. بعید میدانم شدنی باشد ولی بهتر است حرکتی کلی صورت گیرد و وارد قانون جهانی کپی‌رایت شویم به‌طوری که نه ما فیلم‌های آنها را پخش کنیم و نه آنها فیلم‌های ما را. ظاهرا کسی تا به حال راغب به پیوستن به این قانون نبوده، چرا که طبیعتاً استفاده ما از این روال بیشتر است. ما در سال، 60 فیلم تولید میکنیم و آنها سالانه 1000 فیلم. ما برای پرکردن شبکه‌های محدودمان نیاز به فیلم‌های متعدد خارجی داریم که برای پرداخت این هزینه‌ها قطعاً فشار مالی احساس می‌شود، پس مسئولان صداوسیما ترجیح میدهند که همچنان فاقد کپی‌رایت باشند تا بتوانند این کارها را انجام دهند. به هر حال کشورمان کشوری مسلمان است و باید به حقوق دیگران احترام گذاشت.
ساداتیان نیز اعتقاد دارد: باید قانونی مدون و سازمانی که متولی کپی‌رایت تولیدات کشور است ایجاد شود تا بتواند از لحاظ اقتصادی فیلم‌ها را حمایت کند به‌طوری که تمامی فیلم‌های ساخته شده جهانی شوند. همچنین با این شبکه‌ها که فیلم‌ها را به‌یغما میبرند برخورد قانونی صورت گیرد.
راست‌گفتار نیز با ساداتیان هم عقیده است: مشکل اصلی از جانب عدم‌عضویت ایران در قانون جهانی کپی‌رایت است. همچنین پخش فیلم‌ها از اینترنت افزون بر مشکلات دیگر شده، به‌طوری که یکی از سریالهایی که در شبکه خانگی پخش می‌شود 2ساعت بعد از توزیع آن، در سایت‌ها برای دانلود گذاشته شده و این امر لطمه‌زننده است. بهتر است اقدامی برای مبارزه با این شبکه‌ها و سایت‌ها و گرفتن خسارت از آنها صورت گیرد.. تنها چاره برای حل مشکل این است که مدیران فرهنگی به‌صورت جدی به قانون کپی‌رایت فکر کنند و وارد قانون جهانی کپی‌رایت شوند.
امیر صادقی هم به این نکته اشاره می‌کند: با توجه به اینکه کشور ما عضو قانون جهانی کپی‌رایت نیست، با پخش فیلم‌های روزمان از ماهواره به‌لحاظ فرهنگی درصد زیادی از تماشاگران ازبین میروند و تمایلی برای دیدن فیلم‌ها برایشان باقی نمیماند. ما اقدامات بسیاری در این راستا انجام دادهایم و وکیل هم گرفتهایم. با کمک کمپانیها و حمایت دولت و همچنین تلاش‌های بخش خصوصی بر آن هستیم تا بر اوضاع کنترل داشته باشیم. با کمک سازمانهای وزارت ارشاد، اطلاعات، نیروی انتظامی و... توانسته ایم اقداماتی انجام دهیم.
