دزدان با چراغ

 در واقع یکی از مهم‌ترین دلایل پایین آمدن رایت ویدئویی فیلم‌ها، پخش غیرقانونی آنها از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان است؛ انبوه شبکه‌هایی که بدون هیچ نظارتی به فعالیت مشغولند و راحت‌‌ترین کار برایشان پخش هر فیلمی است که وارد شبکه نمایش خانگی شده باشد. نکته جالب اینکه چند شبکه معدودی که از وزارت ارشاد مجوز فعالیت دریافت کرده بودند نیز در گشودن دست تطاول به فیلم‌های ایرانی تردیدی به‌خود راه ندادند. در واقع در این چپاول مشترک فرقی میان شبکه مجوز‌دار و شبکه‌ای که بدون دریافت پروانه از ارشاد فعالیت می‌کند وجود ندارد. البته شبکه‌های دارای مجوز در تابستان امسال و پس از پرداختن برنامه سینمایی هفت به این موضوع، پروانه فعالیتشان از سوی وزارت ارشاد لغو شد؛ هرچند نه دادن مجوز گره‌ای از این ماجرا گشوده بود و نه لغو آن کمکی به رفع آن معضل کرد. پیرامون موضوع پخش غیرقانونی فیلم‌های ایرانی نظرات علی ‌توکل‌نیا، کاظم راست‌گفتار، خسرو امیرصادقی و سیدجمال ساداتیان را جویا شدیم که ماحصل آن را می‌خوانید.

یکی از مشکلاتی که فیلمسازان چندسالی است با آن دست به گریبان هستند پخش فیلم‏هایشان به‌صورت غیرقانونی از شبکه‌های ماهواره‏ای فارسی زبان است؛ معضلی که بنا بر عدم‌عضویت ایران در قانون جهانی کپی‌رایت همچنان بی‌سروسامان مانده و نه‌تنها در سطح بین‏المللی بلکه در داخل کشور هم مشکلاتی اساسی ایجاد کرده است. برخی معتقدند شبکه‌های غیرمجاز ماهواره‏ای فیلم‏های روز را وسیله‏ای برای تبلیغ محصولات بی‌کیفیت کرده‏اند که این امر اهانتی مضاعف به سینمای ایران است. همچنین توزیع و تکثیر فیلم‏ها با فاصله اندک از زمان اکران و پخش آنها از شبکه‌های ماهواره‏ای تمایلی برای خریداری فیلم‏ها توسط شبکه ویدئویی باقی نگذاشته است. باوجود عملکردهای متخلفانه شبکه‌های ماهواره‏ای که خسارات جبران‌ناپذیری را به همراه می‏آورد و باعث زائل‌شدن حقوق سازندگان فیلم‏ها می‌شود اما همچنان هیچ اقدام جدی‌ای برای مقابله با آنها صورت نگرفته است.

حسن توکل‏ نیا در این رابطه می‌گوید: قطعاً این امر، چه زمانی که فیلمی در حال اکران بوده و چه هنگامی که توزیع ویدئویی شده باشد، منجر به کاهش مخاطب و مشتری می‌شود و اثراتی منفی به‌بار می‏آورد؛ حتی در واگذاری فیلم‏ها به تلویزیون نیز تاثیرگذار است، چرا که ممکن است همان فیلم در حال پخش از ماهواره‏ باشد.

سیدجمال ساداتیان نیز معتقد است: پخش فیلم‏های ایرانی در شبکه‌های ماهواره‏ای به‌گونه‏ای است که گویی اموال را غارت می‏کنند و به‌نمایش می‏گذارند. قطعاً باید با عاملان این معضل برخورد جدی شود زیرا هر فیلم دارای حقوق مادی و معنوی است؛ حقوق معنوی آن مربوط به کارگردان می‌شود که سازنده اثر هنری است و حقوق مادی مربوط به تهیه‏کننده و کسانی می‌شود که سرمایه‏گذار هستند و دوست دارند فیلم‏شان در شرایط مناسب اکران شود. این شبکه‌ها در زمان پخش فیلم‏های ایرانی محصولاتی را تبلیغ می‏کنند که بیانگر این است که عاملان غیرفرهنگی فقط به‌دنبال سودجویی‏های فردی هستند.

به گفته کاظم راست‏گفتار سینمای ایران به‌دلیل اینکه در عرصه بین‏المللی موفق نیست و مسئله‏ای به‌عنوان اکران جهانی نداریم طبیعتاً لطمه خاصی نمی‏بیند. این کارگردان می‌افزاید: در اکران جهانی فقط ما تعداد محدودی فیلم داریم که در جشنواره‌ها پخش می‏شوند. از آنجا که سینمای ما قانون کپی‌رایت را رعایت نمی‌کند و بلافاصله بعد از اکران، فیلم‏ها به‌صورت قاچاق تکثیر و پخش می‏شوند به نوعی از نظر اقتصادی سرخورده و ضعیف است. این ماجرا تبدیل به معضلی شده است که به مدیریت فرهنگی سینمای ایران برمی‌گردد، چرا که به قوانین بین‏المللی کپی‌رایت اعتقاد نداریم و در همه زمینه‌ها این مرزبندی‏ها را مخدوش می‏کنیم. وقتی در داخل کشور ما این اتفاق رخ می‏دهد طبیعتاً دیگران هم این اقدام را انجام می‏دهند.

خسرو امیرصادقی نیز می‌گوید: عدم‌دسترسی ما به شبکه‌های ماهواره‏ای خارج از کشور و پخش فیلم‏های روزمان از این شبکه‌ها با ناجوانمردی صورت می‏گیرد. وقتی این شبکه‌ها فیلم‏های ما را پخش می‏کنند طبیعتاً لطمه‌هایی اساسی بر بدنه و کلیت سینمایمان وارد می‌شود، چرا که تمام زجر و زحمت و دستاوردهای عوامل ساخت یک فیلم خصوصاً تهیه‏کننده و سرمایه‏گذاران را این شبکه‌ها از بین می‏برند. به‌طور مثال «ورود آقایان ممنوع» هنوز وارد شبکه ویدئویی نشده بود که از شبکه دیدار پخش شد. باید برای جلوگیری و مقابله با این اعمال اقدامات مؤثری صورت گیرد.

نحوه فعالیت شبکه‌های ‏مجوزدار

آیا شبکه‌هایی که از وزارت ارشاد مجوز فعالیت گرفته بودند (در ماه‌های اخیر مجوز 2شبکه از سوی ارشاد لغو شد) و در تهران دفتر دارند نیز عملکردی مشابه بقیه کانال‌های فارسی زبان دارند؟

توکل‏نیا در این رابطه می‌گوید: این شبکه‌ها که مجوز دارند مسئولانش در ایران هستند و دفترشان نیز در ایران است و مانند شبکه‌های خودمان هستند اما اگر تخلفی از جانب آنها دیده شود قطعاً علیه‏شان اعلام جرم خواهد شد ولی مطمئناً این شبکه‌ها فیلم‏ها را از صاحبانشان خریداری می‏کنند و مجوز دارند.

سیدجمال ساداتیان نیز معتقد است: فقط یک یا دو شبکه مجوز پخش فیلم‏های ایرانی را دارند. در رابطه با یکی از فیلم‏های خودم مؤسسه‏ای با من تماس گرفت و اجازه رسمی بنده را برای پخش فیلم درخواست کرد.

به گفته کاظم راست‏گفتار برخی از شبکه‌های ماهواره‏ای مجوزهایی به‌صورت نیم‌بند از وزارت ارشاد داشتند ولی به‌نظر می‏آید در حال حاضر شبکه‌هایی که مجوز داشته باشند و ایجاد خسارت کنند، نداریم.

امیرصادقی نیز می‌گوید: ظاهرا 3شبکه دارای مجوز هستند. یکی از آنها شبکه بیست است که چند فیلم من را بدون کسب اجازه پخش کرده و اخیراً هم تماس‏هایی از جانب آنها داشته‌ام که خواهان جلسه‏ای جهت جبران خسارت وارده هستند. منتظرم ببینم در آینده اقدامی انجام می‏دهند یا خیر. برخی از این شبکه‌هامانند یک سارق مسلح عمل می‌کنند، چرا که در قلب تهران نشسته‌اند و فیلم‏ها را می‏دزدند! خیلی دردناک است. مانند این است که در خانه خود نشسته باشی و سارقی بیاید و فرش خانه‏ات را جلوی چشمانت بدزدد!

همکاری بعضی از تهیه‏کنندگان با شبکه‌های ماهواره‏ای

شائبه همکاری برخی از تهیه‌کنندگان سینما با شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان در همه این سال‌ها مطرح بوده و پخش تیزرهای طولانی برخی فیلم‌ها از شبکه‌های ماهواره‌ای این شایعه را قوت بخشیده است.

توکل‏نیا در این زمینه می‌گوید: سال‌های گذشته برای بعضی از فیلم‏ها این اتفاق می‏افتاد. علت اصلی نیز گران بودن تیزر تلویزیون داخلی بود. به‌طور مثال سازندگان فیلم‏ها50 میلیون تومان برای ساخت تیزر و پخش از شبکه‌های داخلی هزینه می‏کردند که نهایتاً تعداد معدودی از مردم آن را می‏دیدند و فروش فیلم، بازگشت هزینه ساخت تیزر را به همراه نداشت. درصورتی که می‌شود با قیمت کمتر این کار را انجام داد. بعضی از تهیه‏کنندگان قبلاً پایشان در این زمینه می‏لغزید اما می‌شود به‌طور قانونی از اقدامات آنان جلوگیری کرد. از طرفی هم از داخل نباید بر تهیه‏کنندگان فشار وارد شود، باید شرایط مساعدی برای پخش تیزر داشته باشیم، البته شرایط نسبت به گذشته بهتر شده اما باز هم چندان مطلوب نیست.

کاظم راست‏ گفتار نیز اظهار می‌دارد: در حال حاضر تعداد این افراد خیلی کم است، تبلیغات و همکاری‏ها به شکل گذشته نیست، چرا که این اعمال منع شده است. اصلا چنین نیست که بعضی از تهیه‏ کنندگان با این شبکه‌ها به‌دلیل منافع مشترک ارتباط داشته باشند.

امیرصادقی هم معتقد است: بعضی از تهیه‏کنندگان هستند که این اعمال را انجام می‏دهند ولی تعدادشان کم است و به‌صورت گسترده هم همکاری ندارند. درواقع ما به نوعی دچار یک بام و دو هوا شده ‏ایم، از یک طرف وزارت ارشاد به‌صورت بخشنامه و حتی در پایین پروانه‌ها متذکر می‌شود که به هیچ شبکه ماهواره‏ای نباید فیلم فروخته شود و نباید هیچ‌گونه ارتباطی با این شبکه‌ها داشت اما از سوی دیگر معاونت رسانه‏ای به چند شبکه مجوز می‏دهد! این نوعی بلاتکلیفی است. اگر به شبکه‌های رسانه‏ای نباید فیلمی داده شود پس چطور اینان در ایران مجوز گرفته‏اند و اگر حالا مجازند، پس این بخشنامه‌ها چیست؟! این تهیه‏کنندگان به‌دلیل شرایط زیرمیزی فیلم‏ها را واگذار می‏کنند، آن هم به‌خاطر مبالغ ناچیز، بعد از پخش فیلم‏هایشان هم می‏گویند این شبکه‌ها خودسرانه این کار را کرده‏اند یا چند سال پیش آن را فروخته ‏ام.

نتیجه شکایت تهیه‏ کنندگان

تعدادی از تهیه‌کنندگان سینمای ایران شکایتی علیه برخی شبکه‌های فارسی‌زبان تنظیم کرده‌اند که برخی آنها را بی‌فایده دانسته و عده‌ای به آن امید بسته‌اند. توکل‏نیا در این باره گفت: اطلاعی ندارم ولی بعید می‏دانم نتیجه بگیرند. ما باید عضو جایی باشیم تا از این قانون بتوانیم پیروی کنیم و حق‌مان را بگیریم. صدمه مستقیم را در این زمینه فقط تهیه‏کننده می‏بیند، چرا که ما این حق را نداریم در تلویزیون فیلم بدون مجوز و کپی‌رایت پخش کنیم.

این درحالی است که امیر صادقی می‌گوید: تعداد تهیه‏ کنندگانی که علیه این شبکه‌ها اعلام جرم کرده‏اند افزایش یافته است. بخش خصوصی در حال انجام اقداماتی برای مقابله با این شبکه‌هاست. در کمپانی‏ های آمریکا، اروپا و همچنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هم پیگیر هستیم. تا امروز هم بحمدالله به نتایجی رسیده‏ایم و تا جایی که دست ما باشد با این افراد برخورد می‏کنیم اما بعضی از آنها خارج از کنترل هستند.

چگونگی برخورد با اقدامات متخلفانه

اما در نهایت چگونه باید با این شبکه‌ها برخورد کرد. توکل‌نیا می‌گوید: متولیان اصلی باید پیگیر این مسئله باشند. دولت، مجلس، تلویزیون و حتی اتحادیه تهیه‏کنندگان برای فیلم‏های سینمایی به‌طور مجزا اقداماتی انجام دهند. بعید می‏دانم شدنی باشد ولی بهتر است حرکتی کلی صورت گیرد و وارد قانون جهانی کپی‌رایت شویم به‌طوری که نه ما فیلم‏های آنها را پخش کنیم و نه آنها فیلم‏های ما را. ظاهرا کسی تا به حال راغب به پیوستن به این قانون نبوده، چرا که طبیعتاً استفاده ما از این روال بیشتر است. ما در سال، 60 فیلم تولید می‏کنیم و آنها سالانه 1000 فیلم. ما برای پرکردن شبکه‌های محدودمان ‏نیاز به فیلم‏های متعدد خارجی داریم که برای پرداخت این هزینه‌ها قطعاً فشار مالی احساس می‌شود، پس مسئولان صداوسیما ترجیح می‏دهند که همچنان فاقد کپی‌رایت باشند تا بتوانند این کارها را انجام دهند. به هر حال کشورمان کشوری مسلمان است و باید به حقوق دیگران احترام گذاشت.

ساداتیان نیز اعتقاد دارد: باید قانونی مدون و سازمانی که متولی کپی‌رایت تولیدات کشور است ایجاد شود تا بتواند از لحاظ اقتصادی فیلم‏ها را حمایت کند به‌طوری که تمامی فیلم‏های ساخته شده جهانی شوند. همچنین با این شبکه‌ها که فیلم‏ها را به‌یغما می‏برند برخورد قانونی صورت گیرد.

راست‌گفتار نیز با ساداتیان هم عقیده است: مشکل اصلی از جانب عدم‌عضویت ایران در قانون جهانی کپی‌رایت است. همچنین پخش فیلم‏ها از اینترنت افزون بر مشکلات دیگر شده، به‌طوری که یکی از سریال‏هایی که در شبکه خانگی پخش می‌شود 2ساعت بعد از توزیع آن، در سایت‏ها برای دانلود گذاشته شده و این امر لطمه‌زننده است. بهتر است اقدامی برای مبارزه با این شبکه‌ها و سایت‌ها و گرفتن خسارت از آنها صورت گیرد.. تنها چاره برای حل مشکل این است که مدیران فرهنگی به‌صورت جدی به قانون کپی‌رایت فکر کنند و وارد قانون جهانی کپی‌رایت شوند.

امیر صادقی هم به این نکته اشاره می‌کند: با توجه به اینکه کشور ما عضو قانون جهانی کپی‌رایت نیست، با پخش فیلم‏های روزمان از ماهواره به‌لحاظ فرهنگی درصد زیادی از تماشاگران ازبین می‏روند و تمایلی برای دیدن فیلم‏ها برایشان باقی نمی‏ماند. ما اقدامات بسیاری در این راستا انجام داده‏ایم و وکیل هم گرفته‏ایم. با کمک کمپانی‏ها و حمایت دولت و همچنین تلاش‌های بخش خصوصی بر آن هستیم تا بر اوضاع کنترل داشته باشیم. با کمک سازمان‏های وزارت ارشاد، اطلاعات، نیروی انتظامی و... توانسته‏ ‌ایم اقداماتی انجام دهیم.