دکتر محمدمهدی گلمکانی، مدیر کل اداره سلامت شهرداری تهران نیز مانند بسیاری از ادارات کل و سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی شهرداری تهران در انتقال تجربه به شهرداری‌های مختلف حضوری جدی دارد. با او در مورد اداره کل سلامت و نحوه فعالیت این اداره به‌گفت‌و‌گو نشستیم.
ماجرا به سال‌های گذشته بر‌می‌گردد؛ از تجربه‌ای که برای نخستین بار در کوچه‌های قدیمی این شهر آغاز شد و هم اکنون در هیأت یک سازمان بخش عمده‌ای از جمعیت شهری تهران را تحت پوشش قرار داده است. دکتر گلمکانی از آغاز راه می‌گوید؛ از زمانی که برای نخستین بار طرح شهر سالم به اجرا درآمد و نخستین نهاد تشکیل اداره کل سلامت به ثمر نشست.
گلمکانی از آخرین روزهای سال70 می‌گوید؛ هنگامی که پروژه‌ای در شهرری به صورت آزمایشی آغاز به‌کار کرد و 15سال بعد حرکتی جدی در عرصه مدیریت شهری را شکل داد. پروژه شهر سالم ایران از کوی 13آبان در شهرری به تدریج به کل شهر تهران بسط یافت و در سال85 به‌عنوان یک اداره کل توسعه یافت.
گلمکانی ابتدا شهر سالم را اینگونه تعریف می‌کند: شهر سالم در واقع شهری است که در آن پیوسته شرایط اجتماعی، کالبدی و زیست‌محیطی رو به توسعه و بهبود است و با استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود، محیطی را فراهم می‌آورد که بر اثر آن مردم ضمن حمایت از یکدیگر و مشارکت گروهی در انجام تمامی امور تلاش می‌کنند زندگی خود را به سطح مطلوبی برسانند.
مدیر کل اداره سلامت شهرداری تهران در ادامه می‌افزاید: در این پروژه تلاش می‌شود که از توده مردم یک نیروی محرک، فعال، خلاق و پویا ایجاد شود. در این مورد با بالا بردن سطح آگاهی‌های مردم و جلب مشارکت آنان در زمینه مسائل بهداشتی، زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی در راستای فعالیت‌های توسعه شهری تلاش مضاعف صورت می‌گیرد. در نهایت می‌توان گفت که در پروژه شهر سالم تلاش می‌شود که فرهنگ شهرنشینان به فرهنگ شهروندان فعال و آگاه تبدیل شود. او همچنین ادامه می‌دهد: در سال1383 با توجه به تجربه بیش از یک دهه اجرای پروژه شهر سالم، برای نخستین بار سند راهبردی پنج‌ساله سلامت شهر تهران در پی تلاش گروهی از استادان دانشگاه در مدت یک سال تدوین شد و در ابتدای سال1385 به‌عنوان اساس برنامه‌ریزی سلامت در شهرداری مد نظر قرار گرفت.
نگاه سلامت محور به فعالیت‌ها
دکتر گلمکانی می‌گوید: در بدو امر نگاه ما در اداره کل سلامت کاملا درمان محور بود اما به تدریج متوجه شدیم که باید نگاهمان سلامت محور باشد. در واقع این یک رویکرد عمومی میان پزشکان است که نگاهی سلامت محور داشته باشند. در اداره کل سلامت ما یاد گرفتیم که نگاهمان پیشگیرانه و آموزشی و با تکیه بر بیشترین سود برای همه افراد باشد.
به گفته وی این بخش از فعالیت‌ها که مبتنی بر سلامت است، جایش در کشور خالی است و متولی خاصی هم ندارد. بنابراین تعاریفی که در این بخش داشتیم با لحاظ رویکردهای خاص و مولفه‌های تأثیرگذار مورد توجه قرار دادیم که عمدتا رویکردی اجتماعی دارند.
او در ادامه می‌گوید: به سختی می‌توان پذیرفت که یک وزارتخانه یا نهاد پاسخگوی بسیاری از نیازهای مردم باشد. از این‌رو وزارت بهداشت نیز حتی اگر بخواهد با ظرفیت 100درصد به مردم خدمات رسانی کند، باز هم تنها پاسخگوی 25درصد نیازهای شهروندان است. به همین دلیل شهرداری تهران رویکرد خود را به نیازهای واقعی اما مورد توجه قرار نگرفته مردم معطوف و سعی کرده شعار سلامتی برای همه شهروندان را محقق کند.
البته رویکرد آغازین فعالیت شرکت شهر سالم درمانی محور بود اما با شکل گیری ساختار اداره کل سلامت و گستردگی فعالیت آن مقرر شد تا در هر محله یک خانه سلامت احداث شود و همچنین یک شورا تحت عنوان شورای سلامت محله مشغول به فعالیت شود. این فعالیت‌ها طی چند سال گذشته به نتیجه رسید و هم اکنون این ساختار در حال فعالیت است.
به گفته گلمکانی طی چند سال گذشته، به تأیید مسئولان وزارت بهداشت و سازمان بهداشت جهانی کار شهرداری یک اقدام بزرگ بوده است.
مدیر کل اداره سلامت شهرداری تهران همچنین می‌گوید: به رغم تلاش گسترده در این باره، هیچ وقت قانع نشده‌ایم. مسلما باید بیشتر تلاش کنیم چرا که ظرفیت مردمی بسیار بیشتر است. واقعیت این است که در ساختار اداره کل سلامت، ما از ظرفیت مردمی برای حل معضلات استفاده می‌کنیم. ما تاکنون عملکرد موفقی داشته‌ایم؛ عملکردی که تهران را به نمونه‌ای موفق تبدیل کرده است اما واقعیت این است که بخش عمده‌ای از عملکرد موفق ما به‌دلیل حضور مردم در متن فعالیت‌هایمان است.اگر توفیقی هست،منت این کار با حضور مردم بود. اگر حضور مردم نبود ما هیچ گاه به این درجه از موفقیت نمی‌رسیدیم.
تجربه‌ای برای همه
در همایش راهبردهای توسعه فرهنگی واجتماعی شهرهای ایران، اداره کل سلامت شهرداری تهران نیز حضوری فعال داشت. کمیسیون ترویج جامعه سلامت محور در خصوص مباحث سلامت شهری و نقشی که شهرداری‌ها و شورای شهر می‌توانند ایفا کنند و تجاربی که شهرها به ویژه کلانشهرها در این خصوص دارند، در این کمیسیون بحث و تبادل نظر شد.
گلمکانی در این باره می‌گوید: نقش و اهمیت مدیریت شهری برای کاهش نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌ها در عرصه‌های گوناگون از جمله سلامت بسیار تعیین‌کننده است. همچنین نقش مدیریت شهری در توانمند کردن جامعه، مخصوصا افراد ضعیف و ناتوان غیر قابل انکار است. بنابراین ضروری است که تمام ظرفیت‌ها را در یک جهت ساماندهی و آنها را به صورت پراکنده به شکل یک مدیریت واحد سازماندهی کنیم. با این روش بسیاری از مشکلات قابل حل است و برای ارتقای سلامت جامعه دارای تأثیری
غیرقابل انکار خواهد بود.
دکتر گلمکانی به حضور دکتر پزشکیان به‌عنوان ریاست کمیسیون ترویج جامعه سلامت‌محور در خصوص مباحث سلامت شهری در همایش اشاره کرده و تصریح می‌کند: به گفته دکتر پزشکیان کمبود منابع و سوء‌مدیریت همه جا ممکن است باشد، اما آنچه باعث می‌شود انسان امیدوار باشد این است که با اتکا به خداوند و با کمک و توجه به ظرفیت عظیم مردمی است که واقعا می‌تواند بر مشکلات غلبه پیدا کند و بر آنها فائق آید.
مدیر کل اداره سلامت شهرداری تهران در ادامه با اشاره به جلسات متعدد با مدیران شهری شهرهای مختلف کشور می‌گوید: مهم‌ترین دستاورد ما آشنا کردن سیاستگذاران و مدیران شهری کشور با مفهوم سلامت و مخصوصا ابعاد اجتماعی آن و تجارب ارزنده آنکه طی سالیان متمادی شهرداری تهران در عرصه سلامت اجتماعی بود. این مهم برای ما واقعا اثبات شده است که اگر عزم و اراده‌ای در مدیران شهری باشد، با کمک مردم و همکاری آنها، در زمینه ارتقای سلامت شهر، اتفاق قابل توجهی در شهرهای مختلف رخ خواهد داد.
گلمکانی به ارائه تجارب به‌دست آمده در اداره کل سلامت شهرداری تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: اینجا کانون‌های سلامت محور در خانه‌های سلامت که مشغول فعالیت بودند و به 10 کانون رسیده‌اند را به نمایندگان مدیریت‌های شهری شهرهای کشور معرفی کردیم. ما در این همایش این امکان را داشتیم که برخی از عملکردمان را به آنان نشان دهیم و ثابت کنیم که با هزینه کم می‌توان کارهای بزرگی انجام داد. به تعبیر ما این فعالیت‌ها قابلیت الگوبرداری دارند.
ما این تجربه را در تهران داشتیم که خانه سلامت را با حداقل امکانات و به‌عنوان یک نماد همکاری بین بخشی راه اندازی کنیم. البته استفاده از ظرفیت‌های شهروندان در راه اندازی از این خانه‌ها غیرقابل انکار است. همچنین احداث خانه‌های اسباب بازی و... نیز از جمله اقداماتی بود که با هزینه‌ای کم صورت گرفت. اما میزان مشارکت و استقبال شهروندان از این مراکز بسیار قابل توجه بود؛ چرا که علاوه بر توسعه فعالیت‌های اجتماعی شهروندان باعث افزایش اشتغال در میان جوانان نیز می‌شود و بر سلامت روحی و جسمی شهروندان تأثیرگذار است.
