تدوین برنامه‌ای جامع برای ساماندهی اقتصاد شهرها ضروری به‌نظر می‌رسد. تهران نیز با داشتن بیش از 8 میلیون نفر جمعیت ثابت، بزرگ‌ترین مرکز اقتصادی کشور بوده و از این‌رو تدوین برنامه‌ای برای اقتصاد شهری امری اجتناب‌ناپذیر است.
یکی از مهم‌ترین رویکردهای طرح‌های جامع و تفصیلی جدید شهر تهران، توسعه اقتصادی شهر است. مجید پاکساز مدیرکل طرح‌های شهری و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران جزئیات سیاست‌هایی که در طرح تفصیلی مورد توجه بوده را در گفت‌وگوی پیش‌رو تشریح می‌کند. اگرچه او معتقد است که طرح جامع و تفصیلی جدید تهران نگاهی کاملا علمی و بر مبنای واقعیت در پیش گرفته، امکان تحقق این طرح را نیز قابل توجه می‌داند و می‌گوید: اقتصاد شهری آمیختگی محکمی با اقتصاد کشور دارد. اگر زمانی اقتصاد کشور شکوفایی‌اش بیشتر شود، اقتصاد تهران نیز بیش از پیش شکوفا خواهد شد. پاکساز آینده تهران و شکوفایی اقتصادی آن را انکارناپذیر می‌داند و معتقد است: تهران با توجه به قوانین موجود در طرح‌های جامع و تفصیلی جدید و محقق شدن آنها، می‌تواند به‌عنوان یکی از شهرهای تاثیر‌گذار در اقتصاد منطقه نقش داشته باشد. گفت‌وگوی تفصیلی همشهری با این مدیر در پی می‌آید.
- بــه‌عنـوان نخستین سؤال، اساسا طرح تفصیلی برنامه جامعی برای اقتصاد شهر دارد یا نه؟
در طول طراحی طرح تفصیلی جدید، یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که در دانشگاه‌ها مطرح می‌شده این موضوع بوده که با طراحی طرح تفصیلی جدید آیا توانستیم ارتباط مالی لازم را با اقتصاد شهری برقرار کنیم یا نه؟ بنابراین در طراحی این طرح، یک مبحث اقتصاد شهری داشتیم و یک مبحث شهری‌سازی. این دو بخش باید با هم هماهنگ باشند تا چرخه‌های اقتصاد شهر بچرخد. اگر نتوانیم این ارتباط را کامل برقرار کنیم، نقصی که بروز می‌کند روز به روز بزرگ‌تر می‌شود و مانع حرکت چرخ‌های یک شهر می‌شود. طرح‌های توسعه شهر عمدتا بر این اساس باید تعیین شود که تحقق‌پذیری در آنها دیده شده باشد. اساسی‌ترین پارامتری که برای تحقق‌پذیری مطرح است موضوع درآمدزایی و بحث مالی طرح‌های توسعه شهری است. ما در این خصوص باید شهر را موجودی زنده، پویا و یکپارچه قلمداد کنیم که اجزای آن تعاملاتی برقرار می‌کنند؛ یعنی ما باید برای همه بخش‌ها برنامه داشته باشیم؛ به‌ویژه اینکه در هر شهر حتما در مناطقی پتانسیل برای توسعه وجود دارد و در جاهایی که پتانسیل برای توسعه وجود ندارد و نیاز به کمک هست، بایدگام‌هایی برای تحریک توسعه برداریم. این موضوعات در طرح تفصیلی مورد توجه قرار گرفته است.
- تهران در طول 200سال شکل گرفته است. نمی‌توان یکباره همه چیز را به کناری گذاشت و دوباره از نو شهری تازه ساخت. عمده رویکردتان چگونه بوده است؟
ما در تهران وضعیت نابسامان کار، فعالیت و اشتغال غیررسمی و حتی اشتغال سیاه داریم. اما هم‌اکنون با طراحی طرح جامع و تفصیلی جدید تهران، شهر را به سمتی سوق می‌دهیم که فعالیت شفاف داشته باشد با رویکرد پاک صنعتی مشروط به تاثیر سازمان حفاظت محیط‌زیست. زمینه‌های بسیاری مورد توجه قرار گرفته است که از طرفی اقتصاد شهر را دچار رکود نکند و از سوی دیگر باعث تحریک توسعه شهر در بخش‌های مختلف شود. موضوعات گوناگونی مورد توجه قرار گرفته است؛ به‌عنوان مثال مبحث تجارت جهانی تنها یکی از این موضوعات است که اتفاقا بسیار گسترده است. در کنار طرح‌های مختلف گردشگری و زیست‌محیطی و تجارت جهانی که به مناطق 21 و 22 شهرداری مربوط است، تنها یکی از طرح‌های ما احداث مرکز اقتصاد جهانی است. در طرح جامع و تفصیلی جدید در جنوب تهران، یک محدوده مشخص شده است که از پارک ولایت شروع شده، به سمت شرق رفته و پس از رسیدن به خیابان فدائیان اسلام به سمت جنوب متمایل و به شمال منطقه صنعتی شهر ری منتهی می‌شود؛ یعنی تهران آینده و تعاملات اقتصادی جهانی آینده تهران به این سمت می‌رود؛ در واقع اعتبار جهانی تهران در این منطقه رقم می‌خورد.
- آیا می‌توان به‌طور شفاف تاثیرات عینی طرح‌های تفصیلی را مطرح کرد؟ یعنی با اجرای طرح تفصیلی، شهر به لحاظ درآمدی چه تغییر می‌کند؟
این سؤال باید بعد از پایان دومین سال اجرای طرح تفصیلی پاسخ داده شود چرا که در آن موقع امکان تحقق بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های پیش‌بینی‌شده مشخص می‌شود. اما لازم است یادآوری کنم که طرح تفصیلی جدید قرار نیست آنگونه که برخی افراد کم اطلاع می‌گویند صرفا محدودیت به‌وجود آورد. این طرح گشایش‌های بسیاری، هم در عرصه کالبدی و هم در عرصه اقتصادی به‌وجود می‌آورد. برخی شبهه‌افکنی‌های کینه‌توزانه باعث شده است بخشی از جامعه تصور کنند که قرار است با اجرای طرح تفصیلی برخی محدودیت‌ها ایجاد شود؛ بنابراین اقدام به دریافت پروانه ساخت فراتر از نیاز سالانه کرده‌اند. بنابراین ما در نخستین سال اجرای طرح تفصیلی جدید، به‌دلیل کاهش برخی ظرفیت‌ها عملکرد طرح تفصیلی را آنگونه که باید نمی‌توانیم ارزیابی کنیم. ما از سال دوم پس از تثبیت قوانین طرح می‌توانیم شناخت درستی از آینده داشته باشیم؛ اما پیش‌بینی‌هایمان این است از آنجا که طرح تفصیلی جدید به نیازهای واقعی شهر توجه کرده و دارای مطالعات به‌روز است، بنابراین عمده درآمد شهر از یک محل کاملا شفاف با یک چارچوب شفاف و قانونی، از رشد نسبی برخوردار باشد؛ رشدی که بتواند امنیت روانی شهروندانش را به همراه داشته باشد. افق این طرح سال 1404 است. ما از سال دوم می‌توانیم تاثیر روانی اجرای طرح و امنیتی که به همراه دارد را به‌خوبی در سطح شهر ملاحظه کنیم. با چنین رویکردی شاهد رشد و شکوفایی اقتصاد و کالبد شهر خواهیم بود.
- در طرح تفصیلی شاهد ارتقای زمین و متعاقب آن ارزش‌افزوده در مناطق جنوبی شهر خواهیم بود. آیا در دوره‌های مختلف این پدیده به بن بست نخواهد رسید؟
این موضوع حالتی چرخشی دارد. ارزش افزوده که ارتقا یابد، یعنی مردم و شهروندان ثروتمندتر می‌شوند. ارزش افزوده خدماتی که شهرداری ایجاد می‌کند، مثل بوستان ولایت که باعث ارزش‌افزوده نواحی حاشیه‌ای شده، ثروتمندتر شدن مردم آن نواحی را درپی دارد. هنگامی که شهروندان ثروتمندتر شوند، کسب و کارشان نیز بیشتر توسعه می‌یابد. توسعه از طریق ساخت و ساز در شهر، به معنای پرداخت عوارض بیشتر به شهرداری است، پرداخت عوارض بیشتر به شهرداری نیز منجر به ارائه خدمات بیشتر می‌شود. خدمات شهری هم که افزایش یابد به معنای ارتقای زندگی شهری و ارزش‌افزوده خواهد شد. بنابراین می‌توان انتظار داشت که این چرخه هر روز تهران و هر شهری که در این چرخه جای گیرد را توسعه داده و باعث ثروتمندتر شدن شهروندانش می‌شود.
پیش‌بینی ما این است که با افزایش خدمات بیشتر به شهر که البته با آهنگ تندتری در جنوب تهران در جریان است، شاهد ثروتمندتر شدن شهر باشیم. در واقع می‌توان امیدوار بود که در آینده شاهد پیشرفت بیشتر تهران خواهیم بود.
- در طرح تفصیلی جدید تنها تحریک توسعه جنوب شهر مورد توجه نیست. طرح‌های دیگری نیز وجود دارد که به مشارکت شهروندان در سرمایه‌گذاری برای ایجاد فضاهای خدماتی توجه دارد؛ ازجمله ساخت پارکینگ ها. در این مورد نیز توضیح بیشتری می‌دهید که چه فرایندی مورد نظر است؟
در گذشته به خاطر رویکرد اشتباه طرح‌های توسعه شهری، متأسفانه مردم به این سمت رفته‌اند که سود را در ساخت بناهای مسکونی می‌دانند. این در حالی است که اینگونه نیست. در طرح تفصیلی جدید پتانسیل‌های نهفته و آینده‌نگرانه‌ای وجود دارد که اگر ارزش اقتصادی آن بیشتر از ساخت و ساز‌های مسکونی نباشد، کمتر هم نیست؛ از جمله آن می‌توان به ساخت پارکینگ یا هتل‌سازی اشاره کرد.
شهری را تصور کنید با پایه اقتصاد جهانی و توسعه شهری و مرکز دادوستد غرب آسیا؛ شهری مانند دبی یا استانبول. این شهر عمدتا باید محل رفت‌وآمد سرمایه‌گذاران، تجار و بسیاری از اقشار مختلف دیگر شود. این افراد برای اموری مانند داد و‌ستد، شرکت در همایش‌ها، سرمایه‌گذاری و بسیاری از امور به این شهر تردد خواهند کرد. بدیهی است که ایجاد بسترهای لازم برای سکونت موقت این افراد که در آینده تهران انکارناپذیر است، ضروری به‌نظر می‌رسد. سرمایه‌گذاری در بخش هتل‌سازی یک نوع ثروت‌اندوزی برای شهروندان است.
موضوع دیگر اوقات فراغت است. مجموعه‌های بازی و گردشگری، خدمات گردشگری، رستوران‌ها و... زیرساخت‌های این بخش هستند. توسعه این مشاغل نیز به‌گونه‌ای دیگر می‌تواند ثروت‌اندوزی را برای شهروندان به همراه داشته باشد. مجموعه‌های خدماتی مانند جایگاه‌های سوخت، تعمیرگاه‌ها و مجموعه‌های ورزشی نیز می‌توانند با رویکرد مدرن‌سازی و ارتقای ارائه خدمات تاثیر‌گذار باشند.
وقتی ما شاهد رشد یک شهر در عرصه اقتصاد باشیم، این رشد اقتصادی محقق نمی‌شود مگر آنکه طرح توسعه شهری با یک مبنا و مطالعه درست شکل گرفته باشد. می‌توانیم شاهد یک نوع تعامل دوسویه بین اقتصاد شهر و طرح‌های شهری باشیم که اقتصاد بر شهرسازی تاثیر بگذارد و شهرسازی روی اقتصاد. در مجموع رشد و شکوفایی در شهر را خواهیم داشت. در واقع می‌توان گفت که رشد و شکوفایی به معنای افزایش فضاها و عرصه‌های عمومی است.
- تصور بر این است که شهر با اجرای طرح تفصیلی ثروتمندتر می‌شود. شما چه میزان مشارکت مردم را پیش‌بینی می‌کنید؟
واقعیت این است که بخش عمده‌ای از طرح‌های شهری و برنامه‌هایی که در طرح تفصیلی پیش‌بینی شده است، به تنهایی نمی‌توان انتظار داشت که شهرداری تهران انجام دهد. شهرداری تهران می‌تواند توسعه را در بخش‌های مختلف شهر تحریک کند. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین اقدام این است که شهرداری برای تحریک توسعه، پتانسیل‌ها و بسترهای لازم را فراهم کرده است. یکی از این بسترها تدوین طرح‌های جدید بوده است. گاهی نیز آستین‌اش را بالا زده و وارد عرصه شده است؛ اجرای طرح ساماندهی اراضی عباس‌اباد، احداث بوستان‌هایی نظیر ولایت، ساخت دریاچه چیتگر، احداث مجموعه فراملی هزار و یک شهر و تامین زیرساخت‌هایی نظیر معابر و تونل‌های شهری از جمله این اقدامات است. با تامین این زیرساخت‌ها، شهر می‌تواند محلی برای سرمایه‌گذاری خرد و کلان‌شهروندان شود؛ در واقع اینجا نقش مردم دارای اهمیت است. آنان می‌توانند با سرمایه‌گذاری در شهر زمینه توسعه بیشتر آن را فراهم آورند.
