این موضوع زمانی نمود پیدا می‌کند که حتی در شبکه‌ای که نام کودک و نوجوان را با خود یدک می‌کشد، هنوز برنامه‌هایی پخش می‌شود که مناسب این رده سنی نیست. به‌نظر می‌رسد برنامه‌هایی که برای حساس‌ترین رده سنی از شبکه مخصوص کودک و نوجوان پخش می‌شود بدون هیچ نظارتی روی آنتن می‌رود. با علی زارعان مدیر گروه کودک و خردسال شبکه‌دو در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
- اولین سؤالم به درجه بندی برنامه‌های تلویزیون برمی‌گردد؛ به‌نظر شما که مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه دو هستید، اجرایی‌شدن نظام درجه بندی چقدر در تلویزیون ضرورت دارد؟
درجه‌بندی مخاطب خردسال، کودک، نوجوان و بزرگسال یکی از انواع درجه بندی در تلویزیون است. برنامه‌هایی که از تلویزیون ایران پخش می‌شود از نظر استاندارد دیداری برای همه مجاز است و به همین دلیل ما نمی‌توانیم بنویسیم این برنامه مناسب برای 13 ساله‌ها هست یا نیست؛ اگر هم بنویسیم برای برنامه‌هایی است که صحنه‌های بسیار خشن دارد. اما در تلویزیون ایران این درجه‌بندی با مفاهیم درجه‌بندی در دنیا متفاوت است. در دنیا این درجه‌بندی شامل صحنه‌های غیراخلاقی و خشونت می‌شود اما این دو مفهوم در جامعه و برنامه‌سازی تلویزیون ما مشهود نیست که بخواهیم بر این اساس برنامه‌های تلویزیون را درجه‌بندی کنیم. با این حال به‌نظرم خیلی خوب است که مخاطب بداند که این برنامه‌ها برای چه گروه سنی مناسب است.
- درست است که برنامه‌های تلویزیون ما از دو موردی که به آن اشاره کردید، عاری است اما کم نبوده سریال‌هایی که از تلویزیون ما پخش شده اما بد‌آموزی‌هایی داشته‌است. حتما یادتان هست خودکشی نوجوانی که به تبع یک سریال انجام شد یا آن نوجوانی که خودش را کشت تا بتواند مثل فلان سریال روح شود.
دو نکته در حرف شما هست. در کشور ما 15میلیون کودک و نوجوان وجود دارد. این تعداد حتی از جمعیت برخی از کشورها بیشتر است. به همین دلیل باید در هر ساعتی از شبانه روز برای این گروه سنی برنامه مناسب داشته‌باشیم. تا اگر به او می‌گوییم فلان برنامه را نبین برایش جانشین داشته باشیم. به عبارت دیگر سلبی برخورد نکنیم بلکه ایجابی برخورد کنیم و برایش برنامه مناسب داشته‌باشیم. اگر این اتفاق بیفتد منطقا می‌توان خیلی از برنامه‌ها را از دسترس کودک و نوجوان دور کرد. اگر همین سریال‌هایی که شما به آن اشاره کردید از تلویزیون پخش شود همزمان هم سریال‌های شکرستان یا کلاه قرمزی پخش شود قطعا مخاطب کودک و نوجوان این دو برنامه را انتخاب می‌کند و سراغ آن نوع برنامه، محتوا و سریال نمی‌رود. این یک مسئله است که ما باید به‌صورت ایجابی شبکه و برنامه‌هایی را تاسیس کنیم که مخاطب خاص خودش را جلب کند. تلویزیون ایران تنها یک شبکه اختصاصی برای کودک و نوجوان نمی‌خواهد بلکه شبکه‌های مختلفی را نیاز دارد که هرکدام به شکل تخصصی به یکی از نیازهای کودک و نوجوان جواب بدهد. در حال حاضر ما یک شبکه تخصصی کودک هم نداریم ولی باید به این موضوع توجه کرد. اما نکته دیگری که می‌خواهم بگویم این است که برنامه‌هایی که شما به آن اشاره کردید و تاثیراتی که بر مخاطب کودک می‌گذارد باید با نشانه‌های کلامی پوشش داده شود.
- گفته می‌شود که یکی از دلایلی که تلویزیون از نظام درجه بندی پیروی نمی‌کند این است که اگر مخاطب را از یکسری برنامه‌ها محروم کند، در حقیقت او را به دیدن برنامه تشویق کرده‌است.مثلا زیرنویس «دیدن این برنامه به 13ساله‌ها توصیه نمی‌شود» تشویقی است برای اینکه این گروه سنی حتما این برنامه را ببینند.
انسان حریص است به آنچه که از آن منع می‌شود. اما نباید فراموش کرد که پیام منع دیدن برنامه برای 13ساله‌ها در حقیقت خطاب به والدین است.اگر اینجوری نگاه کنیم متوجه می‌شوید که این هشداری برای والدین است. اما نکته دیگر این است که باید جامعه را به اخلاق سایبری و رسانه‌ای نزدیک کنیم. ما هنوز کودکان و نوجوانان را در مورد رسانه‌هایی همچون تلویزیون و اینترنت و ماهواره تربیت نکرده‌ایم. اخلاق سایبری به کودک می‌آموزد که مثلا باز کردن پست الکترونیک یک نفر کار ناپسندی است. هم به او می‌آموزد که حریم افراد را حفظ کند و هم به او می‌آموزد که چشم‌هایش مقدس است. این هم یک نوع تربیت رسانه‌ای است که معتقدم کودکان باید این موضوع را بیاموزند و زمانی که کودک این اخلاق رسانه‌ای را آموخت، اگر زیرنویسی ببیند که نوشته برای کودکان زیر 13 ممنوع، قطعا خودش این برنامه را نگاه نخواهد کرد. متأسفانه ما این اخلاق‌ها را به کودکان یاد نداده‌ایم. معتقدم که اخلاق رسانه‌ای برای جامعه دیجیتال بسیار ضروری است که متأسفانه ما اول وارد شهر دیجیتال شده‌ایم بعد داریم به قواعدش فکر می‌کنیم. درحالی‌که قاعده این بود که اول به قواعد این شهر دیجیتال فکر می‌کردیم بعد به آن وارد می‌شدیم.
- شبکه دو سیما نام کودک و نوجوان را بر خود دارد اما از این شبکه برنامه‌هایی پخش می‌شود که مناسب این رده سنی نیست.
آن چیزهایی که مربوط به کودک نیست اما پخش می‌شود، مربوط به من نیست. ترجیح می‌دهم در مورد چیزهایی که مربوط به من است حرف بزنم.
- منظورم این است که نظام درجه‌بندی اگرچه در تلویزیون وجود ندارد اما شبکه‌دو به شبکه کودک و نوجوان معروف است و این به نوعی درجه‌بندی محسوب می‌شود. با این حال ما در این شبکه برنامه‌هایی را شاهد هستیم که برای این رده سنی مناسب نیست. قرار نیست که این شبکه صرفا شبکه‌ای برای کودک و نوجوان بشود؟
امیدوارم که این اتفاق بیفتد ولی در حد یک آرزو است و تا عملی شدن این آرزو بسیار فاصله داریم. با این حال کاری که من می‌توانم انجام بدهم آموزش اخلاق سایبری است که در حال حاضر دو برنامه در این حوزه در حال تولید داریم تا کودکان را با این اخلاق آشنا کنیم و در این برنامه سعی داریم که کودکان را با مفاهیم جدید انتخاب در برنامه‌های کامپیوتری و تلویزیون آشنا کنیم که بخشی از سواد بصری است و باید به آن توجه خاصی بشود.
