هر تحولی بدون پژوهش و دستیابی به علم و فرهنگ قابل تحقق نیست و تا زمانی که یک فعالیت اقتصادی یا اجتماعی در نهادهای علمی نهادینه نشود نمی‌توان به رشد و توسعه و نقش مؤثر آن در امور اقتصادی و صنعتی امید داشت.
توجه به پژوهش یک مسئله ضروری است به گونه‌ای که ریشه‌های توسعه در هر بخش درون‌زا و به گونه‌ای عمیق می‌شود که به صورت خودجوش و بی‌نیاز به عوامل بیرونی به کار پاسخ به نیاز‌های عمومی گام برخواهد داشت.
بخش نفت در اقتصاد ایران از مهمترین بخش‌هاست و منبع بسیاری از تحولات در کشور است و تحول در این بخش می‌تواند دیگر بخش‌های اقتصادی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد. با منصور معظمی، معاون وزیر نفت در باره اهمیت و موانع توسعه پژوهش در کشور و بخش نفت گفتگو کرده‌ایم.
- به عنوان متولی امر پژوهش و فناوری در صنعت نفت، نقش و جایگاه پژوهش و فناوری در کشور و صنعت نفت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- در پاسخ به این سؤال باید به ارکان اساسی تأثیرگذار برای نهادینه شدن پژوهش در هر جامعه‌ای اشاره کنم. این ارکان عبارتند از: منابع انسانی، ایده‌های نو، پشتوانه مالی و مبانی فرهنگی.
اگر می‌خواهیم پژوهش در کشور ما رشد و توسعه یابد باید به این عوامل توجه شود و از حمایت‌های ویژه‌ای برخوردار باشد. هرچه توجه و سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها بیشتر باشد، موفقیت در پژوهش عملی‌تر است.
خوشبختانه این ارکان در جامعه ما زمینه‌های مناسبی دارد، که حمایت‌های خاص مقام معظم رهبری از امر پژوهش و تأکید به رسیدن سهم پژوهش به سه درصد تولید ناخالص ملی در کشور و توجه ریاست جمهوری در رابطه با ارتقای سطح پژوهش در کشور، مؤید این ادعا است.
یک مقایسه اجمالی نشان می‌دهد که کشورهای عربستان با 310 ، برزیل 795، هند 790، ترکیه 363 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی حدود 1 درصد از تولید ناخالص ملی را به امر پژوهش اختصاص داده‌اند در حالی که کشورهایی مانند فنلاند با اختصاص 51/3، ژاپن 2/3 درصد از تولید ناخالص ملی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده و در این کشور‌ها به پژوهش به مثابه سرمایه‌گذاری نگاه می‌کنند.
ما نیز با داشتن ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه‌ای که در همه سطوح کشور وجود دارد، می‌توانیم به این مهم دست یابیم.
پیگیری این موضوع در صنعت نفت نیز به عنوان مهمترین بخش اقتصادی کشور، متناسب با اهداف سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی و وزارت نفت باید پیگیری شود.
- با توجه به اهمیت بخش نفت در اقتصاد ایران بکارگیری فناوری‌های جدید پژوهش چگونه به توسعه این بخش کمک می‌کند؟
- برای انجام فعالیت‌های صنعت نفت به طور معمول باید کاتا‌لیست‌ها، قطعات یدکی و دیگر وسایل مورد نیاز را از کشورهای دیگر که صاحب آن هستند خرید. با ادامه این روش صنعت وابسته می‌شود بنابراین باید تلاش کرد تا فناوری یا تکنولوژی‌های مورد نیاز را بومی‌کرد و به دست آورد.
کسب کلید فناوری‌های نوین تنها با پژوهش و تحقیقات ممکن است.
به طور قطع به راحتی نمی‌توان به این فناوری‌ها دست یافت و سرمایه‌گذاری مشترک و قرارداد کمک‌های فنی، انتقال تکنولوژی از طریق خرید حق امتیاز از روش‌هایی است که امکان دسترسی به این نیاز‌ها را فراهم می‌کند. ولی پژوهش می‌تواند این نیاز‌ها را نهادینه کند.
پژوهش سایه به سایه دنبال فرایند‌های صنعتی است و حتی پس از تجاری سازی، با اخذ باز‌خورد از مشتریان می‌توان به اصلاح و بهبود محصول از طریق پژوهش پرداخت.
- سیاست‌هایی که برای تکمیل این فرآیند باید پی گرفته شود تا این فرآیند کامل شود چیست؟
- نخست باید با سیاست‌گذاری‌های کلان این اراده ملی را محقق کرد. مهمترین مؤلفه این سیاست‌گذاری، ایجاد تعامل میان نهادهای پشتیبان بحث پژوهش است. پس از آن شناخت بازار برای فناوری مورد نیاز است، فرآیند تولید و بهینه سازی آن برای تولید با کیفیت، مؤلفه طراحی، مهندسی و تجاری سازی فناوری از طریق پژوهش و در نهایت و شاید مهمترین مؤلفه آموزش و تأمین منابع انسانی برای انجام این حرکت است.
- آیا پژوهش در سازمان‌ها نقش واقعی خود را یافته و مطرح است، این امر چگونه پیگیری شده و می‌شود؟
- پژوهش در هر سازمانی عامل تصمیم سازی است، تصمیم‌‌‌‌‌‌گیر‌ان باید تلاش کنند نتایج کاربردی پژوهش‌ها را به کار گیرند. این نتایج ممکن است، استفاده از محصول به دست آمده از نتیجه پژوهش در کشور باشد، پژوهش‌های منابع انسانی باشد، تحقیقات بازار باشد، حقوقی باشد و مقوله‌های دیگر.ب
ه طور‌مثال اگر بتوانیم ضریب بازیافت از مخازن نفتی خود را یک درصد به طرق علمی و صیانتی افزایش دهیم، سالیانه 5 میلیارد بشکه نفت اضافه خواهیم داشت.
- مشکلات موجود در مسیر توسعه پژوهش در ایران چیست؟
- از مشتری محور نبودن پژوهش، نبود شاخص‌های ارزیابی عملکرد، نگرش غیرعملی به پژوهش، احساس عدم نیاز، نبودن قوانین و مقررات جهت انجام پژوهش، دیر‌بازده بودن نتایج تحقیقات، علاقه به مونتاژ به جای تولید دانش، که متأسفانه موضوعی فرا صنعتی در کشور است، می‌توان نام برد.
- با توجه به این مشکلات چه راهکاری برای مقابله با این موانع وجود دارد؟
- حرکت علم و تکنولوژی به جلو متوقف نمی‌شود. اگر ما کار نکنیم دیگران متوقف نمی‌شوند و باید نظاره‌گر باشیم. راهکارهایی که تسهیل‌کننده است اهمیت دادن به نقش پژوهش در تصمیم‌گیری مدیران است، توسعه منابع انسانی، تشکیل بانک جامع اطلاعات، توجه به حقوق مالکیت معنوی در کشور، تعامل بیشتر میان دانشگاه و صنعت، تسهیل قوانین و مقررات برای پژوهشگران، ایجاد التزام برای مدیران اجرایی در به‌کار‌گیری نتایج کاربردی پژوهش‌ها به عنوان عوامل تصمیم ساز.
در صنعت نفت پژوهش از طریق ستاد و شرکت‌ها ساماند‌هی شده است. ستاد فقط سیاست‌گذاری و نظارت می‌کند و اجرا توسط شرکت‌های تابعه صورت می‌گیرد.
این تعامل منطقی باعث شده است که حدود 1600 نفر در این صنعت به طور مستقیم کار پژوهشی انجام دهند.
فقط در 9 ماهه اخیر حدود 130 مورد مشکلات واحدهای تولیدی توسط پژوهشگران حل شده‌است.700 قرارداد با دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی منعقد شده است. در همین مدت چهل حق امتیاز پژوهشی ثبت شده، مدیران صنعت نفت انتظار دارند که واحدهای پژوهشی آنها را در رفع تنگناهای تولید کمک کنند و در مقابل سایر شرکت‌های بزرگ دنیا از توان رقابتی برخوردار باشند.
