وجود آب‌انبارها، سقا‌خانه‌ها، مساجد و موقوفات مختلف نشانگر حضور ایرانیان در این امر است. ولی به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از دسترسی همه اقشار به امکانات آموزشی در برخی دوره‌های تاریخی نظیر دوره قاجاریه، ساخت مدرسه توسط مردم به‌ندرت به چشم می‌خورد و اطلاعات زیادی در این‌باره وجود ندارد.
گرچه برای سواد‌آموزی نوجوانان، مکتبخانه‌ها در بعضی خانه‌ها تشکیل می‌شده است ولی ساخت مدرسه چندان مطرح نبوده است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با رشد ناگهانی جمعیت، نیاز به مدرسه بسیار زیاد شد.
مهاجرت مردم به مراکز استان‌ها و شهرهای حاشیه آنها، به‌خصوص در اطراف تهران، رشد جمعیت دانش‌آموزی، اعتماد مردم به آموزش و پرورش و علاقه‌مندی خانواده‌ها برای تحصیل فرزندان خود، به‌ویژه دختران، موجب شد تا در بعضی شهرها مدارس چهار‌شیفته ایجاد شود یا برخی دانش‌آموزان در کانکس‌ها یا در ساختمان‌های استیجاری و مخروبه درس بخوانند و جمعی از فرزندان کشور به‌دلیل نبود مدرسه از ادامه تحصیل باز بمانند.
در چنین شرایطی که وضعیت مالی دولت نیز چندان مناسب نبود، مردم خیر و نیکوکار به یاری آموزش و پرورش شتافتند و خدمات خوبی را ارائه کردند. از آن زمان تاکنون تلاش‌های این علاقه‌مندان به علم و دانش نه تنها کاهش نیافته است بلکه روز‌به‌روز گسترده‌تر و منسجم‌تر شده است. در طول این سال‌ها با مردان و زنان الهی و نیکوسیرتی آشنا شده‌ام که وجود آنان را در این عرصه پر برکت یافته و درس‌های زیادی از آنها فرا گرفته‌ام؛ چهرههای تابناک و پر‌تلاشی که وجود خود را وقف تأمین فضای آموزشی برای رشد علمی فرزندان این کشور کرده‌اند. مردان بزرگی چون خیر بزرگ زنده‌یاد حسنعلی علی‌پور که سراسر وجودش عشق به دین و کشور بود و برای رشد و تعالی دانش‌آموزان کشور بی‌تابی می‌کرد. او که زمانی در اروپا بهترین و لوکس‌ترین زندگی را داشت آنجا را رها کرده و همه سرمایه خود را در طبق اخلاص گذاشت و در روستاهای محروم استان اردبیل 72 مدرسه را به‌نام شهدای کربلا احداث و تحویل آموزش و پرورش داد.
او حتی منزل مسکونی خود را به‌نام سازمان نوسازی مدارس کرد تا در آینده برای ساخت مدرسه هزینه شود. یا خیری دیگر مرحوم علی‌اکبر بجستانی‌مقدم بود که به مرحوم علی‌پور تاسی کرد و او نیز 72 مدرسه را در اطراف تهران ساخت و محلی برای تشکیل جامعه خیرین و مجمع خیرین تهران ساخت.
مرحوم مهندس غلامرضا مردانی‌آذر و برادرانش در آذربایجان‌شرقی و تهران بیش از 30میلیارد تومان برای ساخت مدارس شبانه‌روزی و مجتمع‌های بزرگ آموزشی هزینه کردند. او با جدیت و پافشاری خود موجب حضور خیرین در اداره مدارس خیر‌ساز شد و شورای‌عالی آموزش و پرورش نیز قوانینی را در این باره تصویب کرد.
هیچگاه فریاد پر احساس و پر‌خروش مرحوم دکتر فرخ، رئیس مجمع خیرین مدرسه‌ساز خراسان را فراموش نمی‌کنم آن هنگام که با همه وجودش می‌گفت: «چو ایران نباشد تن من مباد» و تصویر زیبای او در زمانی که بر دیوار مدرسه بوسه می‌زد را از یاد نخواهم برد.و خیرین دیگر چون مهندس پروین که هنگامی که قصد داشت برای مدرسه ساخته شده‌اش در ساری با ایجاد فروشگاهی درآمد ایجاد کند سکته کرد و حدود یک‌سال در حالت بیهوشی به‌سر برد.
مهندس جولایی تفکرش برای ساخت هنرستان به‌خاطر یادگرفتن حرفه توسط دانش‌آموزان برای اشتغال بود. بیاضیان همتش را برای ساخت مدارس استثنایی صرف می‌کرد. کتابچی، قفلی، ضیایی زعیم و تقوی نیا و... خانم‌های فعال و عارفی همچون خانم فاطمه علم‌الهدی نیز عمر خود را برای کمک به فرزندان بی‌سرپرست بهزیستی سپری کردند.
خانم علم‌الهدی با قناعت زندگی خود را می‌گذراند تا بتواند مبلغ بیشتری صرف ساخت مجتمعی آموزشی در برد‌سیر کرمان به‌نام بیت‌الزهرا کند تا دختران آنجا بتوانند ادامه تحصیل بدهند.دوست داشتم نام تک تک این انسان‌های شریف و خدا‌جو را در این نوشته می‌آوردم تا دست‌کم یاد آنها را فراموش نکرده باشم ولی افسوس که محدودیت‌ها مانع آن می‌شود.
امروز نیز مردان بزرگی همچون حافظی، حاج‌اکبر ابراهیمی، حاج‌کریم مردانی، داور‌پناه، سلیمی آشتیانی، خدادی (نابینای خراسان رضوی)، خانم نیزاری، افضلی‌پور (در روستاهای کرمان) و همه یارانشان در شهرها و روستاها و حتی ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند ولی عاشق ایران هستند و آثار پر‌خیر و برکتشان را به‌جا می‌گذارند و بنیادهایی همچون برکت و 15خرداد و بانک‌هایی که به جرگه خیرین پیوسته‌اند این راه را ادامه می‌دهند.
نظرم چنین است که در هیچ برهه‌ای از تاریخ چنین انسان‌های شریفی و به این تعداد و با این گستردگی وجود نداشته‌اند البته فراهم کردن زمینه از سوی دولتمردان، وزارت آموزش و پرورش و همچنین سازمان نوسازی مدارس کشور به این موضوع کمک زیادی کرده است. سخنان و فتوای رهبر معظم انقلاب و علمای دینی و حضور روسای جمهور، شخصیت‌های کشوری و استانی در جشنواره‌ها و تشویق و ترغیب آنان و تنظیم قوانین مرتبط توسط نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و تبلیغات صورت گرفته از سوی رسانه‌ها و حضور خود خیرین و تشکل‌هایی که با محوریت آنان ایجاد شده است از جمله جامعه خیرین مدرسه ساز ایران، مجامع خیرین استان‌ها و ستادهای بانوان، این حرکت خداپسندانه را تقویت کرده است.
اینک که در آستانه برگزاری جشنواره چهاردهم خیرین قرار داریم و در اردیبهشت ماه شاهد حرکتی دیگر برای گسترش فرهنگ مشارکت و جذب کمک‌های علاقه‌مندان به فرهنگ کشور هستیم با توجه به رویکرد این جشنواره که همه می‌توانند در جرگه خیرین قرار بگیرند و با مشارکت ریز و درشت خود آموزش و پرورش را یاری دهند فرصتی است تا شما بزرگواران نیز به کاروان خیرین بپیوندید.
* مدیر کل دفترمشارکت‌ها و امور نهادهای مردمی سازمان نوسازی مدارس کشور
