درباره موضوع‌های مورد بحث در این نشست و آینده ناتو با آقای دکتر عباس ملکی، استاد سیاستگذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف گفت‌وگو کرده‌ایم. وی معتقد است ناتو در حال تعریف‌کردن وظیفه جدیدی برای خود در مقام حافظ امنیت انرژی و منابع کمیاب است و از این رو باید منتظر حضور بیشتر آن در خاورمیانه باشیم. این گفت‌وگو را می‌خوانیم:
- پاره‌ای از کارشناسان نشست ناتو را در شیکاگو یکی از مهم‌ترین نشست‌های اخیر این سازمان می‌دانند. چه موضوع‌هایی در دستور کار این نشست است که چنین اهمیتی به آن داده است؟
به نظر من، 4 موضوع مهم در نشست شیکاگو مورد بحث قرار می‌گیرد؛ موضوع اول همکاری ناتو با پاکستان است که شامل وجوه رابطه با افغانستان، رابطه پاکستان با هند و چین و کلا موضوع امنیت در منطقه‌ای است که به بام دنیا موسوم است و محل تلاقی 4رشته‌کوه پامیر، تین‌شان، هندوکوش و هیمالیاست. دومین موضوع خروج نیروهای ناتو از افغانستان است. فرانسه مایل است ظرف سال جاری میلادی نیروهایش را از افغانستان بیرون ببرد. آمریکا معتقد است که پلیس و ارتش افغانستان همچنان ضعیف هستند و نمی‌توانند بدون کمک ناتو روی پای خود بایستند.
سومین موضوع اعمال دکترین دفاع هوشمند است که فاصله بین آمریکا و اروپا را نشان می‌دهد. آمریکا هزینههای ناتو را 5برابر اروپا تقبل کرده است و در دیگر زمینه‌های دفاعی مانند نظارت، اطلاعات و شناسایی مسائل زیادی وجود دارد که آمریکا باید با اروپا صحبت کند. موضوع آخر تقویت کردن مشارکت جهانی با ناتو است. با توجه به موضوع‌هایی که ناتو اکنون با آن درگیر است، کمک گرفتن از کشورها، سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای مانند اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و اتحادیه آفریقا بسیار مد نظر است.
- بحران اقتصادی جهانی چه تأثیری بر سازوکار تقسیم وظایف در داخل ناتو گذاشته است؟
آمریکا همچنان بزرگ‌ترین قدرت عضو ناتو است. 4درصد تولید ناخالص داخلی آمریکا که بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا را دارد، صرف هزینههای دفاعی می‌شود. اتحادیه اروپا روی هم رفته فقط 6/1درصد تولید ناخالص داخلی را صرف هزینههای دفاعی می‌کند. به نظر می‌رسد اختلاف بین هزینه‌گری نظامی در آمریکا و اروپا بیشتر می‌شود. اروپایی‌ها غالبا می‌گویند ما در وضعیت رکود هستیم و حتی این سهم ما باید کمتر شود. آنان معتقدند هزینههای ناتو بسیار زیاد است.
در همین افغانستان تمام اقلام مورد نیاز ناتو از آب و لباس و سوخت گرفته تا مهمات باید از خارج بیاید. به گفته اروپایی‌ها، این وضع قابل دوام نیست. اروپایی‌ها می‌گویند در این حوزه باید دفاع هوشمند در پیش گرفته شود. به بیان دیگر، می‌گویند به جای پول خرج کردن، بیشتر کار و عملیات کنیم. بخش‌های ملی نظامی اعضای ناتو بهره زیادی از مثلا افغانستان می‌برند. صنایع نظامی آمریکا مانند مک‌دانل داگلاس و لاکهید مارتین و نیز اروپا سود زیادی می‌برند. وقتی اروپا خواستار کاهش مخارج می‌شود، همین شرکت‌ها و لابی‌های آنها فعال می‌شوند و جلوی آن را می‌گیرند.
- محافل خبری از تمایل ترکیه برای نقش‌آفرینی بیشتر در ناتو با توجه به استقرار سپر دفاع موشکی این سازمان در خاک خود می‌گویند. منظور ترکیه از نقش‌آفرینی بیشتر چیست؟
فکر می‌کنم این امر به همان موضوع تقویت مشارکت جهانی با ناتو برمی‌گردد. در ناتو الان بحث این است که وضعیت فعلی پیچیده‌تر از دوران دو قطبی است. در آن زمان، دشمن برای ناتو، اتحاد شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو بود. کشورهای اروپای شرقی، قفقاز و آسیای مرکزی که اکنون عضو ناتو شده‌اند، معتقدند مهم‌ترین کار ناتو ممانعت از توسعه منافع روسیه در کشورهای همجوار آن یا به اصطلاح روس‌ها، خارج نزدیک آن است اما بخشی از ناتو که شامل اروپای غربی می‌شود، تهدیدهای غیرمتعارف را تهدید اصلی ناتو می‌دانند، مانند کشورهای بدون حکومت مرکزی، تروریسم، گسترش سلاح‌های کشتار جمعی، جرایم فراگیر، حملات اینترنتی و دزدی دریایی. مهم‌تر از همه وظیفه جدیدی است که ناتو برای خود تعریف می‌کند و آن حفظ کردن امنیت انرژی و منابع کمیاب است.
ترکیه معتقد است که همکاری نظامی ناتو با نهادهای غیرنظامی و کشورهای غیرعضو و سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، موقعیت ویژه‌ای به آن می‌دهد و خاطرنشان می‌کند که در سوریه، لیبی، عراق و افغانستان نقش‌آفرینی کرده است. ترکیه می‌گوید که در بسیاری از اهداف ناتو در خط مقدم جبهه قرار دارد و از این رو خواستار موقعیت ویژه در ناتو است.
آینده ناتو را چگونه می‌بینید؟
ناتو در خوشبینانه‌ترین حالت بال نظامی سیستم سرمایه‌داری جهانی است که به رهبری آمریکا در حال اعمال سیاست‌های خود برای مدیریت جهان است. به نظر من، آینده ناتو حول محور همان موضوع‌هایی که گفتم، به خصوص امنیت انرژی و حفاظت از منابع کمیاب می‌گردد. این امر متاسفانه به این معناست که پای ناتو بیشتر و بیشتر به منطقه خاورمیانه، خلیج فارس و دریای خزر باز خواهد شد. ناتو به کار خود ادامه خواهد داد، چون سیستم سرمایه‌داری دنیا نمی‌تواند بدون ناتو به کار خود ادامه دهد.
فکر می‌کنم یکی از بهترین راه‌های مواجهه برای ایران عضویت کامل در سازمان همکاری‌های شانگهای و وارد شدن در کشورهای موسوم به بریکس است. ایران شانزدهمین اقتصاد بزرگ دنیا را دارد. اگر مسئولان سیاست خارجی در این زمینه اهتمام کنند، احتمال اینکه عضو این مجموعه بشویم، کم نیست.
