ملات مرغوب قامت بنا را استوار ساخته، در اثر یکپارچگی قطعات سبب انتقال نیروها به قسمت‌های زیرین اسکلت ساختمان می‌گردد. از ملات جهت کارهای گوناگون ساختمانی استفاده می‌شود.
ملات‌ها معمولاً به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1- ملات‌های هوازی: ملات‌هایی که ترکیبات فعل و انفعالات آن‌ها در هوای خشک انجام شده و مقاوم می‌گردند. این ملات‌ها اگر در مجاورت رطوبت قرار گیرد در آن‌ها دگرگونی به وجود می‌آید. اگر اندود باشند طبله می‌کنند و اگر در بین رج‌ها به کار رفته باشند، اسکلت دچار نقایصی فنی شده و بالاخره ماهیت خود را از دست داده و در نهایت سبب تخریب بنا می‌گردند.
2- ملات‌های آبی: ملات‌هایی هستند که در مجاورت رطوبت و یا در زیر آب، خودگیری خود را انجام می‌دهند و سخت می‌شوند. ملات‌های آبی اگر بنا به نوع مواد چسبنده خود در هوای خشک واقع شوند، وجود گرما باعث پوک شدن آن می‌شود. پوکی در ملات سبب جدا شدن رج‌ها از یکدیگر و به مرور زمان باعث جایجایی در قطعات به کار رفته در اسکلت بنا می‌گردد.
به طور کلی مقاومت ملات به وضع اقلیم، مکان و محیط ، نوع و کاربرد ساختمان بستگی کامل دارد. به همین دلیل است که نوع آن انتخاب می‌گردد. مثلاً ملاتی که برای ساختمان یک حمام به کار می‌رود، با ملاتی که برای ساختن یک بادگیر استفاده می‌شود کاملاً متفاوت است.
ملات‌های هوازی:
• ملات گل
• کاهگل
• سیم کاهگل
• ملات ریگ
• ملات گچ و خاک
• ملات گچ
ملات‌های آبی:
• ملات خشک
• ملات گل آهک
• ملات ماسه آهک
• ساروج
• ملات قیر چارو
کاهگل ملاتی است که در معماری ایران به خصوص در مناطق کویر مرکزی ایران به کار می‌رود. این ملات ترکیبی است از خاک رس و کاه که عمدتا برای اندود کردن سقف‌ها به کار می‌رود. این ملات به دلیل وجود کاه مقاومت نسبی پیدا کرده و جلوی ترکیدگی آن گرفته می‌شود. از سوی دیگر عایق خوبی برای جلوگیری از انتقال حرارت در منطقه کویری ایران است.
برای ساختن گل کاهگل تا حد امکان از خاک رس استفاده می‌کنند. پیش از این که خاک را آب بدهند آن را با کاه به خوبی می‌آمیزند و به شکل تپه کوچکی در می‌آورند، میان آن را گود می‌کنند و داخل آن به نرمی آب می‌ریزند، تا زردی کاه نمودار شود، سپس خمیر را مالش می‌دهند و به تدریج کاهگل ساخته می‌شود.
ساروج
از ابتکارات معماران ایرانی در دوران بسیار کهن است. برای ساختن آن نخست خاک رس و آهک را به نسبت شش و چهار مخلوط می‌کنند و گلی سفت می‌سازند و دو روز آن را ورز می‌دهند. بعد، قسمتی از خاکستر کوره‌های حمام را با مقداری مواد الیافی لوئی (تخم و پرزهای نوعی نی) اضافه می‌کنند و مخلوط تازه را با چوب‌هایی به قطر ده سانتی‌متر می‌کوبند تا به خوبی باهم عجین شوند.
در دروان گذشته، ساروج از اهمیت خاصی برخوردار بوده و جهت ساختن حوض، پل، آب انبار، برکه، گرمابه، بنای خانه و سد کاربرد داشته است. ساروج یکی از مصالح قدیمی مصرف شده در ایران و بعضی کشورهای کنارهٔ خلیج فارس است. نمونه‌های ۷۰۰ ساله از ساروج در نقاط مختلف ایران یافت می‌شوند.
عمان و یمن از کشورهایی هستند که ردپایی از ساروج در آن‌ها یافت می‌شود، در دانشگاه‌های کشور عمان، به ساروج به عنوان یک ملات نگاه می‌شود.
آخرین باری که در ایران از ساروج استفاده شده حدود هشتاد سال قبل بود. از آن تاریخ به بعد این ملات کلا به فراموشی سپرده شد و از صحنه معماری ایران حذف گردید به طوری که فقط در کتب مصالح به آن اشاره شده است.
در افغانستان هم اکنون از این ملات استفاده می‌شود. برای مثال در سال ۱۳۸۴ برای تعمیر و بازسازی باغ بابر در کابل هنگام ساخت حوضچه و آب‌نمای پلکانی از ساروج استفاده شد. استاد کاران افغان معتقدند این ملات از سیمان محکم‌تر است. به همین دلیل با وجود در دسترس بودن سیمان برای ساخت حوض، با زحمت زباد تهیه ساروج را برگزیده‌اند.
http://fa.wikipedia.org
