پیش از مصوبه شورای بورس در سال 90 برای راه‌اندازی بورس انرژی ایده چندانی برای راه‌اندازی این بورس وجود نداشت و آن چیزی که از سال‌ها قبل طرحش نوشته شده بود راه‌اندازی بورس نفت بود اما تشکیل بورس نفت آن قدر طول کشید و آن قدر گرفتار فرازونشیب و مخالفت‌های مدیران شد که ایده راه‌اندازی بورس انرژی از درون طرح‌های بورس نفت و برق بیرون آمد.
طرح تاسیس بورس نفت بیشتر از یک دهه است که روی کاغذ نوشته شده اما تاکنون هیچ موفقیتی برای راه‌اندازی این بورس به دست نیامده است. از 2 سال پیش قرار شد برای شکستن طلسم تاسیس بورس نفت پس از کشمکش‌های فراوان و جنجال‌های زیاد در گام اول فراورده‌های پتروشیمی در بورس کالای ایران عرضه شود تا در مرحله بعد نفت کوره و نفت‌خام هم در بورس عرضه شود اما این راهکار هم شکست خورد و بخت این عروس دم‌بخت هرگز باز نشد.
موضوع تاسیس بورس نفت مدت 6 سال در پیچ وخم وزارت نفت گیر کرده بود اما از سال 86 باردیگر طرح تاسیس بورس نفت مورد بهره‌برداری تبلیغاتی دولتمردان قرار گرفت و این ماجرا پس از 2 سال از زمان آغاز به کار دولت نهم بر سر زبان‌ها افتاد. در آن زمان کشور امارات به سرعت در حال راه‌اندازی بورس نفت دبی بود.تاسال 86 تغییرات پیاپی در وزارت امور اقتصادی و دارایی، تاسیس بورس نفت را به بوته فراموشی سپرده بود.
معاملات پتروشیمی در بورس کالا
اما از سال 86 پس از 6 سال تاخیر که در پی اختلاف‌های گستره وزارت نفت و اقتصاد بر سر راه‌اندازی بورس نفت رخ داده بود، عملیات راه‌اندازی این بورس به شرکت بورس کالا سپرده شد. شرکت بورس کالا بلافاصله دست به کار شد و قرار بر این شد، کار راه‌اندازی بورس نفت در 2 فاز دنبال شود. بنا بود در فاز اول شرایط انجام معامله روی محصولات پتروشیمی فراهم شود و درفاز دوم که محور اساسی این بورس معاملات نفت خام و نفت کوره بود آغاز شود.نهایتا دربیست و هشتم بهمن ماه 88 بورس کالای ایران موفق شد فاز اول بورس نفت را با انجام معاملات پتروشیمی راه‌اندازی کند و از این تاریخ به بعد معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالا آغاز شد.
تشکیل کارگروه از 3 وزارتخانه
پس از راه‌اندازی فاز اول بورس نفت، قرار شد تا کارگروهی متشکل از وزارت نفت، وزارت اقتصاد و وزارت امور خارجه کار راه‌اندازی فاز دوم بورس نفت را بررسی کند.این کمیته وظیفه داشت تا شرایط را برای راه‌اندازی واقعی بورس نفت مهیا کند اما با‌وجود گذشت یک سال، این کارگروه حتی یک نشست هم برگزار نکرد و جالب‌تر آنکه اعضای این کارگروه نیز به‌صورت کامل انتخاب نشدند و این کارگروه حتی یک جلسه هم برگزار نکرد.
این در حالی بود که موضوع راه‌اندازی بورس نفت یک جنبه تبلیغاتی برای ایران و ابعاد دیپلماتیک پیدا کرده بود به‌طوری که رسانه‌های خارجی پیش از راه‌اندازی فاز اول بورس نفت بارها از بورس نفت ایران به‌عنوان وسیله‌ای برای کاهش ارزش دلار و تحکیم پایه‌های یورو نام برده بودند.
در چنین شرایطی، کشور امارات با استفاده از این تاخیر دست به کار شد و زودتر از ایران، نخستین بورس مبادله نفت‌خام منطقه را راه‌اندازی کرد. این موضوع باعث شد تا خبرگزاری بلومبرگ به نقل از دالتون گریس کارشناس موسسه تحقیقات نفت ابوظبی اعلام کند: به‌نظر نمی‌رسد میزان نقدینگی جذب شده در بورس نفت ایران چندان قابل توجه باشد.
در آن روزها تحلیل گران خارجی افتتاح تالار کیش را تلاش ایران برای تشویق بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و کاهش نقش دولت توصیف کردند اما بر این نکته هم اصرار داشتند که بورس نفت ایران نخواهد توانست همپای رقیب اماراتی خود پیش برود.
تلاش بورس کالای ایران
در چنین شرایطی با تلاش‌های مداوم مسئولان وقت بورس کالای ایران پس از عرضه محصولات پتروشیمی شرایط عرضه نفت‌کوره در بورس کالا فراهم شد. در واقع مسئولان بورس کالای ایران که با مقاومت شدید مدیران میانی وزارت نفت مواجه شده بودند موضوع را به هیات دولت و دفتر ریاست‌جمهوری کشاندند. نهایتا تلاش‌های انجام شده باعث شد تا رئیس‌جمهور شخصا دستور عرضه نفت‌خام را در بورس کالا صادر کند اما تاکید‌های رئیس‌جمهور هم کارساز نبود و هیچ گوش‌شنوایی از سوی عرضه‌کننده که شرکت ملی نفت باشد وجود نداشت. تا اینکه نهایتا پیش از آغاز عید نوروز سال90 در یکی از جلسات هیات دولت، رئیس‌جمهور وزیران اقتصاد و نفت را ملزم به راه‌اندازی بورس نفت تا تاریخ 12 فروردین سال 90 کرد اما این اولتیماتوم هم کارساز نشد و 12 فروردین 90 هم گذشت و هیچ نفتی برای فروش عرضه نشد.پس از این مدت با مذاکرات مداوم مسئولان بورس کالا بالاخره شرکت ملی نفت برای عرضه نفت در بورس کالا قانع و از 22 تیرماه سال90 نخستین محموله نفت‌خام در بورس کالا عرضه شد.
در واقع فاز نخست تاسیس بورس نفت، اواخر بهمن ماه سال 1386 با مبادلات فراورده‌های نفتی و پتروشیمی در بورس کالای ایران آغاز شده بود اما از آن زمان تا 22تیر ماه90 عرضه نفت خام در بورس که بهانه اصلی تاسیس بورس نفت بود به تعویق افتاده بود تا اینکه درآن روز برای نخستین‌بار نفت خام در بورس عرضه شد اما این محموله‌ها و عرضه‌های بعدی هرگز فروخته نشد. پس از آن رسانه‌های خبری بارها از شکست طرح تاسیس بورس نفت خبر دادند چرا که با متوقف شدن عرضه نفت خام در بورس کالا، عملا طرح تاسیس بورس نفت پس از یک دهه تلاش با شکست مواجه شده بود.
در واقع این محموله‌های نفتی به‌دلیل اختلاف قیمت خریدار و فروشنده هرگز معامله نشد. پس از این تاریخ 9 بار دیگر نفت خام در بورس عرضه شد که فقط یک محموله در مردادماه90 مورد معامله قرار گرفت. بر همین اساس به‌دلیل اختلافات آشکاری که بین بورس کالا و وزارت نفت به‌وجود آمد نهایتا عرضه نفت‌خام در بورس کالا متوقف شد. تاسیس این بورس آرزوی دیرینه دولتمردان ایرانی بود تا به وسیله آن ایران بتواند به مرجع قیمت‌گذاری نفت خام در منطقه تبدیل شود و حاکمیت کشور‌های دیگر را برای تعیین قیمت نفت تحت‌تاثیر قرار دهد.
مسئولان شرکت نفت معتقد بودند توانایی لازم برای خرید نفت در مجموعه بورس کالا وجود نداشت اما در مقابل بورس کالا دلیل ناکامی عرضه نفت خام در بورس را مقاومت شدید بدنه میانی شرکت ملی نفت و مطابق نبودن استاندارد‌های عرضه محصولات نفتی با مکانیسم بازار رقابتی عنوان می‌کردند. به عقیده مسئولان بورس‌کالا تا شرایط رقابتی نباشد هیچ خریداری حاضر به خرید نفت نمی‌شود و قیمت محصول عرضه شده از دید خریداران گران است.
شکل‌گیری بورس انرژی
در میانه این فرازو نشیب‌ها بود که طرح تاسیس بورس انرژی به شورای بورس ارسال شد و نهایتا این شورا در سال 90 طرح تاسیس بورس انرژی را تصویب کرد. شیوه کار به این شکل بود که در فاز نخست معاملات برق که سال‌ها بحث راه‌اندازی آن در میان وزارت نیرو و مسئولان سازمان بورس مطرح بود، انجام و در مرحله بعد معاملات نفت خام، گاز و فراورده‌های پتروشیمی نیز به این بورس منتقل شود. تا شاید انجام معاملات برق در بورس انرژی بتواند مسئولان حوزه نفت و گاز را به این باور برساند که فروش نفت از طریق بورس میسر است. سابقه تاسیس چنین بورس‌هایی در کشور‌های اروپایی وجود داشت و با الگوبرداری از شیوه‌های خارجی طرح راه‌اندازی بورس انرژی شکل گرفت.
