بهایی‌که باید برای غذا پرداخت

یک‌سال‌پیش در همین ایام بود که نگرانی از افزایش روزافزون بهای مواد غذایی حتی به تهدیدی برای امنیت داخلی کشورها تبدیل شده بود؛ به‌خصوص که در این مواقع افزایش بهای غذا بر اقشار کم‌درآمد فشار بیشتری وارد می‌کند اما پس از آن، کاهش بهای مواد خوراکی باعث شد تا خطر وقوع بحران جهانی فروکش کند؛ هرچند به‌نظر نمی‌رسد که برطرف شده باشد.

شاخص بهای مواد‌غذایی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) نشان می‌دهد که ارزش بهای مواد غذایی در ماه آوریل (معادل نیمه دوم فروردین و نیمه نخست اردیبهشت هجری شمسی) سال2012 میلادی رو به کاهش نهاده است. در این ماه بهای شکر، لبنیات و غلات آنقدر کاهش یافت که افزایش بهای روغن و گوشت نیز باعث نشد که شاخص کل افزایش یابد. اگرچه فائو همچنان نسبت به امکان افزایش بهای مواد خوراکی و به‌خصوص سویا و ذرت هشدار می‌دهد اما دیگر به‌نظر نمی‌رسد که نگرانی از گران شدن بهای مواد خوراکی جزو اصلی‌ترین دغدغه‌های نهادهای بین‌المللی باشد. این در حالی است که یک‌سال‌پیش در چنین روزهایی وضعیت کاملا متفاوتی حکمفرما بود؛ نگرانی بابت رکوردشکنی بهای مواد خوراکی به اوج رسیده بود، عرضه به‌خصوص در بخش شکر و غلات کفاف تقاضا را نمی‌داد و بخشی از نا‌آرامی‌های سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا نیز به افزایش چشمگیر بهای غذا نسبت داده می‌شد اما تقریبا از نیمه دوم سال‌2011 روند صعودی بهای مواد خوراکی متوقف شد و حتی روندی نزولی نیز به‌خود گرفت و انتظار نمی‌رود که در ادامه سال‌2012 نیز افزایش چشمگیری در قیمت‌ها دیده شود. بنابر گفته یکی از کارشناسان ارشد فائو، این نهاد انتظار دارد که قیمت‌ها در ادامه سال2012 همچنان کاهش یابند مگر اینکه شوکی غیرمنتظره به عرضه مواد غذایی وارد شود؛ شوکی مانند مشکلات آب‌و‌هوایی. در واقع می‌توان گفت که اگرچه روزهای بحرانی سال‌گذشته پشت‌سر گذاشته شده اما وضعیت عرضه و تقاضای بازار مواد غذایی به‌صورتی است که قیمت آن را نسبت به هرگونه رخداد غیرمنتظره، به‌شدت آسیب‌پذیر ساخته است. البته در طول یک‌سال‌گذشته، گروه‌های مختلف غذایی که شاخص بهای مواد غذایی فائو را تشکیل می‌دهند عملکرد یکسانی نداشته‌اند و هر بازار نگرانی‌ها و چشم‌اندازهای مخصوص به‌خود را دارد.

گوشت

تولید گوشت در جهان وضعیتی چند وجهی دارد. از یک سو با افزایش تولید گوشت مرغ، انتظار می‌رود که تولید گوشت در سال‌جاری نزدیک به 2‌درصد افزایش یابد و به 302 میلیون تن برسد که بیشتر این افزایش تولید مربوط به کشورهای در حال توسعه می‌شود. از سوی دیگر تولید‌کنندگان گوشت در کشورهای توسعه یافته با مشکلاتی مانند کاهش تقاضا در بازارهای داخلی، افزایش بهای نهاده‌های تولید و همچنین قدرت گرفتن رقبای خارجی مواجه خواهند بود. به همین‌خاطر انتظار می‌رود که بازار گوشت جهانی به سمت تولیدکنندگانی مانند برزیل و هند تمایل پیدا کند. اصلی‌ترین عاملی که در سال‌جاری از کاهش بهای گوشت جلوگیری کرده، خشکسالی در ایالات متحده آمریکا، بزرگ‌ترین صادرکننده گوشت در جهان، بوده است. به همین‌خاطر در سه ماهه نخست سال2012، شاخص بهای گوشت همچنان در سطح بالایی باقی مانده است. میانگین شاخص بهای گوشت در سال2011، 157‌واحد بود اما در سال‌جاری میلادی یعنی در چهار‌ماهه نخست آن، میانگین شاخص بهای گوشت 179‌واحد بوده است. در واقع اصلی‌ترین عاملی که باعث افزایش بیشتر بهای گوشت در سال‌جاری نشده کاهش تقاضا و واردات گوشت در کشورهای توسعه یافته بوده است.

لبنیات

بهای لبنیات در بازارهای جهانی از نیمه دوم سال2011 و پس از افزایش عرضه، رو به کاهش نهاد. در چند ماهه اخیر نیز به خاطر تولید قابل توجه در نیمکره‌جنوبی، بهای لبنیات بیش از پیش کاهش یافت؛ البته ناگفته نماند که بازار لبنیات همچنان نسبت به هرگونه شوک در بخش عرضه، حساس است. با این حال دورنمای مثبت تولید در ادامه سال‌2012 باعث شده تا پیش‌بینی‌ها از ادامه روند رو به کاهش بهای لبنیات حکایت داشته باشند. میانگین شاخص بهای لبنیات در سال‌2011 معادل 221واحد بود در حالی‌که میانگین آن در چهار ماهه نخست سال‌2012 به 198 واحد رسیده است. تخمین زده می‌شود که تولید شیر جهان در سال‌2012 با 2/7‌درصد افزایش به 750‌میلیون تن برسد که بیشتر این افزایش تولید نیز مربوط به آسیا می‌شود. همچنین انتظار می‌رود که تجارت لبنیات در سال‌2012 گسترش یابد. طبق برآورد سازمان فائو، واردات شیر در این سال‌به52/7 میلیون تن خواهد رسید و اصلی‌ترین بازارهای تجارت بین کشوری شیر به‌ترتیب آسیای شرقی، شمال آفریقا، خاورمیانه و آمریکای لاتین خواهند بود.

شاخص بهای گروه های اصلی مواد خوراکی طی یک سال اخیر

غلات

برآورد فائو از بازار غلات در سال‌جاری میلادی از رشد یک‌‌درصدی(معادل 27 میلیون تن) تولید غلات نسبت به سال‌2011 و رسیدن آن به رکورد 2371 میلیون تن در سال‌حکایت دارد. با این‌حال انتظار می‌رود که این افزایش تولید بیشتر شامل محصولاتی مانند برنج شود و در مقابل، تولید جهانی گندم کاهش یابد. یکی از دغدغه‌های اصلی بازار غلات در سال‌های اخیر، استفاده صنعتی از محصولاتی مانند ذرت برای تولید سوخت‌های گیاهی بوده ؛ رخدادی که باعث افزایش تقاضا و قیمت این ماده خوراکی شده است اما در سال‌2012 انتظار می‌رود روند رو به رشد تقاضای صنعتی غلات که در چند سال‌اخیر مشاهده شده است، متوقف شود. شاخص بهای غلات در ماه آوریل نسبت به ماه مارس، کاهشی 2‌درصدی را نشان می‌دهد. همچنین بهای گندم، ذرت و برنج در ماه آوریل نسبت به زمان مشابه در سال‌قبل به‌ترتیب 21، 15 و 4‌درصد کاهش یافته‌است. متوسط شاخص بهای غلات در سال‌گذشته میلادی نیز 247 واحد بود در حالی‌که میانگین آن طی 4ماه نخست سال‌2012، 225 واحد بوده است.

روغن و چربی

هرچند شاخص بهای روغن در ماه‌های پایانی سال‌2011 رو به کاهش نهاد اما با آغاز سال‌2012 این شاخص بار دیگر روندی صعودی به‌خود گرفت که اصلی‌ترین عامل آن را می‌توان افزایش تقاضا و کمبود عرضه دانست به‌طوری که در میان تولید دانه‌های روغنی، تخمین زده می‌شود که تولید سویا نسبت به سال‌گذشته، کاهشی 10‌درصدی را تجربه کند . مچنین در فصل بهار، تولید روغن که شامل روغن گیاهی و حیوانی می‌شود به کمترین میزان طی 3سال‌گذشته رسید. اگرچه میانگین شاخص بهای روغن در چهار ماهه نخست سال‌2012 معادل 242 واحد بود و هنوز با میانگین 252 واحدی سال‌2011 فاصله دارد اما وضعیت عرضه و تقاضای بازار و همچنین روند رو به رشد قیمت روغن باعث شده تا نگرانی‌هایی در مورد ادامه روند قیمت این ماده غذایی در نیمه دوم سال‌2012 به چشم بخورد.

شکر

پیشی گرفتن عرضه شکر در بازارهای جهانی نسبت به تقاضای آن باعث شده تا نگرانی چندانی بابت آینده بهای این ماده خوراکی وجود نداشته باشد. طبق برآورد فائو، مازاد عرضه در سال‌جاری به 5/4 میلیون تن خواهد رسید و باعث خواهد شد تا موجودی احتیاطی انبارها به سطوح سابق بازگردد. همچنین خبرهایی که در مورد کاهش تولید شکر در بزرگ‌ترین تولید‌کننده آن یعنی برزیل به گوش می‌رسد نیز چندان نگران‌کننده نیستند چرا که انتظار می‌رود که دیگر تولید کننده‌ها مانند هند و تایلند این کاهش عرضه را جبران کنند. میانگین شاخص بهای شکر در سال‌2011 معادل 26 واحد بود که در 4ماه نخست سال‌2012 این شاخص همواره پایین‌تر از 25 واحد قرار داشته و میانگین آن نیز 23/8 واحد بوده است.