همان‌طور که از دکه‌های گل فروشی گرفته تا بقالی‌ها، بساط فروش ماهی برپاست، رسانه‌‌ها هم از تلویزیون و رادیو تا روزنامه‌ها و مجلات، سعی در آگاه کردن مردم در این‌باره دارند.
البته با همه این حرف و حدیث‌ها، باز هم تکلیف معلوم نیست. گاهی می‌گویند از فروشندگان آکواریوم بخرید، گاهی می‌گویند از میادین میوه و تره‌بار؛ زمانی هم هشدار می‌دهند که ماهی‌ها بیماری‌زا هستند و اصلاً نخرید! چه کسی درست می‌گوید؟
مهندس اسماعیل شمس کلاهی، مدیر بخش ماهیان زینتی سازمان شیلات، به همشهری می‌گوید: «برای بسیاری از مردم کشور ما که با حیوانات بیگانه هستند، ماهی قرمز تنها حیوانی است که مهمان خانه‌هایشان می‌شود. بسیاری از کودکان ایرانی از طریق همین ماهی‌های قرمز سفره هفت سین با دنیای حیوانات آشنا می‌شوند و بسیارند افرادی که به دلایل غیر منطقی و اشتباه با حیوانات مشکل دارند و از حیوانات فراری هستند ولی با ماهی قرمز کنار آمده‌اند. اگر قرار باشد بدون هیچ آمار و مدرک مستندی بگوییم حیوانی که سال‌ها مهمان ما بوده به این میزان خطرناک و کشنده است، دیگر نباید انتظار داشته باشیم مردممان با حیوانات برخورد خوبی داشته باشند. در این شرایط باید منتظر باشیم که مردم ما در هر کجا که حیوانی را پیدا کردند از ترس آلوده بودن آن حیوان را بکشند و نابود کنند.»
این استدلال کسانی است که با تبلیغات علیه ماهیان قرمز و ترساندن مردم از بیماری‌هایی که ممکن است منتقل کنند، مخالفند. گروهی هم هستند که معتقدند با سنت‌ها و آداب و رسوم قدیمی نباید مخالفت کرد.
استدلال این عده البته پاسخ روشنی دارد: موبد اردشیر خورشیدیان، رئیس انجمن موبدان تهران درباره حضور عناصرى همچون ماهى قرمز در سفره هفت سین مى‌گوید: «دقیقاً مشخص نیست ماهى قرمز از چه زمانى وارد سنت‌هاى نوروزى شده است، اما مسئله مهم این است که یک رسم دینى باستانی نیست. به هیچوجه نباید گذاشت یک موجودى اسیر و بى‌جان شود. حیوان باید آزاد باشد و زندگى کند. از نظر دین ما و فرهنگ ایرانى این کار شایسته نیست و نباید انجام شود.»
اما مخالفان حضور ماهی قرمز در سفره هفت‌سین به بیماری‌هایی اشاره می‌کنند که ممکن است از طریق ماهی به انسان منتقل شود. مثلاً یکی از بیماری‌هایی که به شدت هراس انگیز بوده و در روزهای اخیر در رسانه‌های مختلف برای پرهیز از ابتلا به آن هشدارهای مکرر داده می‌شود، بیماری به نام «سل پوستی» است.
شمس با ابراز تعجب از این هشدارها و با استناد به نظرات کارشناسان FAO، می‌گوید: «این بیماری آنقدر ضعیف است که قابل انتقال از ماهی به ماهی هم نیست چه برسد به اینکه از ماهی به انسان منتقل شود.»
تلاش مدافعان حقوق حیوانات
واقعیت این است که بخش مهمی از هشدارهایی که در مورد ماهی قرمز داده می‌شود، نه از سوی پزشکان و دامپزشکان، که از سوی طرفداران محیط زیست و مدافعان حقوق حیوانات است.
دکتر مهرناز عطرى، مدیر گروه مهر ایران که یک نهاد غیر دولتی حامی محیط‌زیست است، معتقد است که استان‌های گیلان و اصفهان از مراکز عمده پرورش ماهی است که از اوایل اسفند میلیون‌ها ماهی با تانکرهای ویژه یا دبه‌های بزرگ آب، سوار بر وانت یا کامیون به شهرهای مختلف حمل و سر و کله ماهی فروش‌ها پیدا می‌شود.
او با تاکید، در این باره مى‌گوید: «میکروارگانیسم‌هاى موجود در آب، مکان‌هاى آلوده پرورش ماهى قرمز که ماهى‌هاى حاره‌اى را نیز شامل مى‌شود، سبب تولید بیمارى‌هاى واگیردار در این آبزیان بوده و از طریق تماس پوست انسان با خود ماهى، آب تنگ و آکواریوم، قابل انتقال به انسان است.»
این‌درحالی است که مسئولین شیلات در بخش ماهیان زینتی می‌گویند 70 درصد ماهی‌های قرمز از کاشان (انواع قرمزتر) و بقیه از استان گیلان و مازندران می‌آیند و بسیاری از مراکز فعال در کاشان مجوز بهداشتی دارند و بقیه هم که به روش سنتی کار می‌کنند درصدد پروانه‌دار شدن هستند.
مدیر بخش ماهیان زینتی سازمان شیلات با اعتراض شدید به منع افراد از خرید ماهی، به 1600نفری که در حوزه پرورش ماهیان زینتی اشتغال دارند اشاره کرده و می‌گوید: «ما بخش عظیمی از این ماهی ها را به ترکیه، ژاپن، انگلیس، آمریکا و هلند صادر می‌کنیم که اگر مشکلی وجود داشت، این صادرات متوقف می‌شد.»
خطر هست، ولی جدی نیست
«ویروس سارمونلا» (منظور احتمالاً باکتری سالمونلاست) با ۲۵ هزار زیرگونه از طریق کوچکترین خراش بر انگشتان و تماس با آب تنگ ماهى آلوده به این ویروس، قابل انتقال است.
«پیستوریازیس» (پسوریازیس درست است) بیمارى پوستى خطرناکى است که به مرض پولک ماهى معروف است. این بیمارى با کورتون تراپى نیز درمان نمى‌شود و حتى با جایگزینى پوست سالم قابل مداوا نیست.
این‌ها جملاتی است که این روزها در روزنامه‌ها زیاد دیده می‌شوند. مسئله‌ای که متخصصین بیماری‌های آبزیان در اداره دامپزشکی و شیلات به شدت از آن انتقاد می‌کنند.
مثلاً اینکه سالمونلا یک باکتری است نه ویروس، نشان می‌دهد که گویندگان این جملات خیلی هم از نظر علمی به قضیه مسلط نبوده‌اند. ضمن اینکه کارشناسان شیلات می‌گویند بیماری‌هایی مثل سالمونلا که منشأ دامی (حیوانات خونگرم) دارند، قابل انتقال از ماهی (خونسرد) به انسان نیستند.
دکترمجیدرجبی، متخصص بیماری‌های آبزیان و مدیرکل دفتر بهداشت و بیماری‌های آبزیان سازمان دامپزشکی در گفت وگو با همشهری با اشاره به موارد فوق می‌گوید: «من با قاطعیت می‌توانم بگویم که چنانچه نکات بهداشتی مورد نظر سازمان دامپزشکی رعایت شود، نگهداری از ماهی‌های قرمز، هیچ مشکلی از لحاظ بیماری‌زایی برای افراد نخواهد داشت و تنها در صورت وجود زخم‌های پوستی احتمال بیماری‌زایی وجود دارد که با استفاده از دستکش مشکلی پیش نخواهد آمد.»
اگر نکات ایمنی جدی‌گرفته نشود
متخصصان می‌گویند رعایت برخی نکات در هنگام خرید ماهی قرمز و در حین نگهداری آن سبب می‌شود که نه تنها برای افراد، بلکه برای ماهی ها هم هیچ مشکلی پیش نیاید، بچه‌ها سال را در کنار ماهی‌های قرمزشان تحویل کنند و ماهی‌ها آنقدر سالم باشند که معلق زدن لحظه سال تحویل فراموششان نشود. دکتر رجبی این نکات را چنین برمی‌شمرد:
1 - افرادی که حساس هستند یا سابقه آلرژی دارند، از دست زدن به ماهی خودداری کنند.
2 - همه افرادی که با ماهی یا آب تنگ تماس دارند بلافاصله دست‌های خود را با آب و صابون به دقت بشویند.
2 - از دست زدن به چشم و دهان بعد از کار با آکواریوم یا ظرف خودداری کنید.
3 - ماهی ها را حتماً از آکواریوم دارها و مراکز مخصوص ماهی‌های زینتی خریداری کرده و حداقل روزی دو نوبت یک دقیقه‌ای به رفتار ماهی‌های خود توجه کنید.
به این ترتیب می‌توانید حرکت‌های غیر معمول آنها تشخیص دهید و در صورت بروز مشکل در رفتار آنها اگر علاقمند باشید می‌توانید از متخصصین نگهداری ماهی برای درمان آنها مشورت بگیرید.
4 - از رها کردن ماهیان زینتی خود در رودخانه‌ها، تالاب‌ها و آب‌های آزاد جداً خودداری کنید و اگر توانایی نگهداری از ماهیان خود را ندارید آنها را به فروشگاه‌های ماهیان زینتی و یا افرادی که توانایی نگهداری از ماهی دارند تحویل دهید.
بهتر است فراموش نکنیم که اگر ماهی‌های زینتی بیماری‌زا نیستند از حق مسلم آنها برای زندگی مثل سایر موجودات زنده، غافل نشویم، یادمان باشد، شیشه عمر ماهی‌ها دست ماست، از آنها خوب نگهداری کنیم و اگر نمی‌توانیم از ضیافت مرگ، چشم پوشی کنیم.
