این چربی‌ها به مرور ممکن است مقداری از کاروتنوئیدهای خورده شده توسط فرد را در خود ذخیره کرده و تغییر رنگ دهند. به علاوه در مدت طولانی اگر این چربی‌ها در بدن باقی بمانند، فشرده‌تر می‌شوند و احتمال مورد استفاده قرار گرفتن چربی‌های قرار گرفته در مرکز بدن نیز کمتر می‌شود. روزه‌داری به بدن فرصت می‌دهد تا این چربی‌هایی که در طول زمان تجمیع شده است را بسوزاند و پس از پایان دوره روزه‌داری، به جای آنها چربی تازه و مناسب‌تری را جایگزین کند. به‌ویژه برای افرادی که چربی زیادی در بدن خود ذخیره کرده‌اند، فرصت مغتنمی فراهم می‌شود تا مقداری از چربی‌ها را برای تولید انرژی به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند. گرچه روزه حتی برای افراد لاغر نیز می‌تواند مفید باشد ولی ذکر این نکته ضروری است که اگر فرد بسیار لاغر یا دارای بیماری لطمه زننده یا شرایط فیزیولوژیک خاصی باشد که طبق نظر پزشک، روزه‌داری منجر به صدمه به بدن او می‌شود، روزه‌داری برای او قابل توصیه نخواهد بود.
برای پی بردن به این مسئله که بیماران خاص در چه شرایطی و با رعایت چه مواردی می‌توانند روزه بگیرند و اینکه آیا روزه‌داری برای همه بیماران از نظر پزشکی توصیه می‌شود یا خیر، گفت‌وگویی با دکتر احمدرضا درستی، متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- روزه‌داری از نظر جسمانی چه فوایدی دارد؟
هنگام روزه‌داری، سطح انسولین خون طی روز پایین‌تر از روزهای معمولی است. در واقع بدن از ذخایر انرژی خود یعنی گلیکوژن یا قند حیوانی ذخیره شده در کبد و عضلات و همچنین از چربی موجود در بافت چربی برای تأمین انرژی استفاده می‌کند که اینها موجب افزایش سطح انسولین خون نمی‌شوند و به همین دلیل، هنگام روزه‌داری میزان انسولین خون کمی پایین‌تر از روزهای دیگر است. کاهش انسولین خون احتمال ذخیره چربی (شروع چاقی) و همچنین احتمال مقاوم شدن سلول‌ها به انسولین (که خود زمینه‌ساز شروع دیابت است) را کاهش می‌دهد. روزه‌داری علاوه بر اینکه منجر به استراحت دستگاه گوارش می‌شود، سوخت‌وساز بدن را تنظیم کرده و احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها ازجمله افسردگی و استرس، افزایش فشارخون، میگرن، افزایش وزن، بی‌خوابی و گاهی دیابت را کاهش می‌دهد. با این حال، در برخی موارد روزه‌داری می‌تواند لطماتی را به سلامت فرد بیمار وارد سازد که به‌همین دلیل لازم است این افراد برای اطمینان از بی‌خطر بودن روزه‌گرفتن با پزشک خود مشورت کنند تا درصورت احتمال لطمه به سلامتی، از روزه گرفتن خودداری کنند.
- آیا برای همه افراد حتی بیماران و آنهایی که توانایی روزه‌گرفتن ندارند، انجام این فریضه الهی واجب است؟
در عین حال که روزه‌داری به سلامت افراد کمک شایانی می‌کند ولی هرگونه عملی که موجب آزار و ضرر به‌خود یا دیگران شود نیز در اسلام پذیرفته نیست؛ زیرا اسلام فرموده «لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام». بنابراین گرچه در دین اسلام روزه برای تمام افرادی که قادر به روزه‌داری باشند، واجب دانسته شده است ولی اگر روزه‌داری موجب لطمه‌زدن به بدن فرد شود، مورد تأیید نخواهد بود. با وجود مزایای فراوان روزه‌داری برای حفظ سلامت افراد، دین اسلام برای افراد بیمار، روزه‌داری را ممنوع کرده است. بنا بر قوانین اسلامی، روزه‌گرفتن برای کودکان خردسال نه‌تنها ضروری نبوده بلکه صحیح نیز نیست. در عین حال، به تغذیه کودکان بزرگ‌تر (12-9سال) و نوجوانان (18-13سال) و فعالیت بدنی آنان در طول روز نیز باید توجه خاص شود؛ چرا که دریافت ناکافی مواد غذایی می‌تواند به رشد و نمو آنها لطمات جبران‌ناپذیری وارد کند. نوجوانانی که دچار وقفه در رشد یا نمو شوند در مواردی با کوتاهی قدشان، لاغری یا چاقی بیمارگونه قابل تشخیص هستند؛ ولی متأسفانه اختلالاتی که در اثر وقفه رشد و نمو در ساختمان دستگاه‌های بدنی آنها اتفاق می‌افتد عموما قابل رویت نیست.
- آیا بیماران دیابتی می‌توانند روزه بگیرند؟
دیابت ازجمله بیماری‌هایی است که بسته به میزان شدت و همچنین نوع آن، توصیه‌های متفاوتی برای روزه‌داری خواهد داشت. افراد مبتلا به دیابت که دارو دریافت می‌کنند، با توجه به‌شدت بیماری و با مشورت پزشک ممکن است مجاز به روزه‌داری باشند. در مبتلایان به دیابت غیروابسته به انسولین (دیابت نوع 2) که دارای اضافه وزن بالا باشند (BMI بالاتر از 28دارند) و با دریافت منظم دارو (به‌صورت دو بار در شبانه‌روز) قندخون خود را کنترل می‌کنند، روزه‌داری نه‌تنها مضر نیست بلکه می‌تواند مفید نیز باشد.
- افراد مبتلا به دیابت در طول‌ماه مبارک رمضان چه مواردی را باید رعایت کنند؟
از نظر تغذیه‌ای، افزایش دریافت مواد غذایی پرچرب و پرکربوهیدرات و به‌طور کلی پرخوری در طول ماه مبارک رمضان در افراد دیابتی، منجر به افزایش قندخون و افزایش وزن خواهد شد. بیماران دیابتی در طول روزهای ماه رمضان مانند روزهای معمولی باید از دریافت کالری بیش از حد و همچنین مواد غذایی حاوی کربوهیدرات ساده مانند قندوشکر بپرهیزند. انجام فعالیت بدنی سبک یا متوسط در افراد مبتلا به دیابت غیروابسته به انسولین، عارضه‌ای نخواهد داشت. در طول ساعات روزه‌داری حتما قندخون و ادرار بایستی در چندین نوبت بررسی شود. وزن فرد باید در طول‌ماه رمضان روزانه کنترل شده و درصورت هرگونه کاهش وزن شدید یا افزایش وزن بیشتر از دوکیلوگرم، حتما با پزشک مشورت شود. درصورت احساس هرگونه علائم ناشی از کاهش یا افزایش شدید قندخون، فرد ناگزیر خواهد بود روزه خود را باز کند. بعد از پایان‌ماه مبارک رمضان میزان و نوع داروی مصرفی و همچنین رژیم غذایی به حالت قبل از ماه رمضان برمی‌گردد.
اگر بعد از افطار قند خون فردی بالای ۲۵۰ باشد، لازم است شب بعد 20درصد از کالری دریافتی وی کم شود. اگر هنگام سحر نیز قند خون بالای ۲۰۰ باشد، باید از غذای سحری دفعات بعدی ۲۰درصد کم شود. چنانچه قند خون بالای ۳۵۰ باشد، توصیه می‌شود اصولا روزه نگیرند. چنانچه مصرف قرص فراموش شود (خصوصا درصورتی که معمولا قندخون بالاست)، بهتر است فرد آن روز را روزه نگیرد.
- آیا روزه‌داری باعث کاهش افسردگی در افراد می‌شود؟
به اعتقاد روانپزشکان و متخصصان، روزه‌داری در بیماران مبتلا به افسردگی و بیماری‌های خفیف علاوه بر اینکه انجام فریضه دینی است، به‌عنوان یک شیوه روان‌‌درمانی و تغییر رفتار محسوب شده و سلامت روانی را تقویت می‌کند. روزه‌داری همچنین قدرت اراده و تصمیم‌گیری و توان اجرایی این بیماران را نیز افزایش می‌دهد. البته بیماران مبتلا به اختلالات روانی، باید علاوه بر تغذیه مناسب در ایام روزه‌داری، برنامه‌ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند. لازم به یادآوری است که اگر این بیماران طی مراحل بهبود از تغذیه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مکانیسم‌های تطابق روانی ضعیف‌تر عمل کرده و به خوبی نمی‌توانند با تغییرات حاصله از نظر سبک زندگی روزانه در این‌ماه کنار بیایند؛ در نتیجه با عود یا تشدید علائم بیماری مواجه می‌شوند که به همین دلیل توصیه می‌شود این قبیل بیماران از روزه‌داری مستمر یک ماهه خودداری کنند.
- چه توصیه‌ای برای روزه‌داران باردار دارید؟
زنان باردار در سه‌ماه اول بارداری به‌ویژه هشت هفته اول به‌دلیل تشکیل سلول‌های مغزی جنین نباید روزه بگیرند. پس از آن نیز تنها درصورتی یک خانم باردار می‌تواند روزه بگیرد که فعالیت روزانه کمی داشته باشد و آزمایش‌های خون و ادرار او نیز طبیعی باشد. خانم‌های شیرده از ماه دوم شیردهی درصورتی که کاهش شیر در آنها اتفاق نیفتد و احساس ضعف و بی‌حالی شدید یا سردرد و عوارض مشابه نداشته باشند، می‌توانند همزمان روزه بگیرند.
- آیا مبتلایان به نقرس هم می‌توانند روزه بگیرند؟
به اعتقاد پزشکان، غذا نخوردن، روزه‌داری‌‌های طولانی و رژیم‌های کم کربوهیدرات به‌دلیل ایجاد حالت کتوز می‌توانند موجب تسریع حملات نقرس شوند. این بیماری گاه منجر به جراحی می‌شود. با پیشرفت بیماری، علائم سریع‌تر و برای مدت طولانی‌تر بروز می‌کنند. برای جلوگیری از تشدید بیماری نقرس، عموما (طبق توصیه متخصص) بهتر است روزه‌داری انجام نشود.
- افراد مبتلا به صرع چطور؟
افراد مبتلا به صرع که باید قرص‌های ضد‌تشنج استفاده کنند، نمی‌توانند روزه بگیرند؛ زیرا ممکن است در طول روز دچار کاهش کلسیم یا قند خون شده و تشنج کنند.
- آیا روزه‌داری برای مبتلایان به کم خونی مناسب است؟
پزشکان معتقدند در کسانی که سطح شاخص‌های خونی در مرز پایین محدوده طبیعی است، کاهش دریافت مواد مغذی در‌ماه رمضان ممکن است میزان این شاخص‌ها را باز هم کاهش دهد. چنانچه شدت کم‌خونی در افراد بالا باشد به‌گونه‌ای که نیازمند دریافت مکمل آهن در چند نوبت روزانه باشند، روزه‌داری قابل توصیه نخواهد بود. کسانی که مبتلا به کم‌خونی خفیف تا متوسط هستند باید به کیفیت غذای مصرفی خود در این‌ماه مبارک توجه بیشتری داشته باشند و مصرف مواد غذایی غنی از آهن و پروتئین‌ها به‌ویژه پروتئین‌های هم نوع (اولویت گوشت قرمز به پروتئین گیاهی) را افزایش دهند. همچنین مصرف میوه‌های خشک به‌خصوص زردآلو و تمشک و مصرف آجیل خام (مانند پسته و بادام) برای آنها مفید است. این افراد باید از مصرف چای تا دوساعت بعد از غذا به‌ویژه پس از مصرف مواد غذایی غنی از آهن پرهیز کنند.
