اهمیت بررسی کاغذها و پاکت‌های قاجاری در پی بردن به شیوه حکومت‌داری و نگارش نامه‌های شخصی و فرمان‌های حکومتی در دوران قاجار است. پروژه ساماندهی هزاران پاکت و سربرگ نگارش نامه اکنون در مرکز اسناد تاریخی کاخ موزه گلستان توسط برادران امینیان در حال انجام است.
آشنایی با ساختار اداری و قصرهای قاجار
اشکان امینیان کارشناس ارشد تاریخ از دانشگاه هامبورگ آلمان و نسب شناس که بر شناسایی رجال تاریخی و تبارشناسی آنها از روی عکس‌های موجود از شخصیت‌های دوره قاجار فعالیت می‌کند، در گفت‌وگو با همشهری درخصوص پروژه شناسایی پاکت‌های نامه دارای مهرهای ویژه و همچنین سلیقه شاهان قاجار در طراحی پاکت‌ها و کاغذهای مخصوص نگارش نامه‌های گوناگون می‌گوید: از اواخر سال 1840میلادی در دوره محمدشاه قاجار نامه‌ها مهر مخصوص شاه را داشته یا تصویری از قصر سلطنتی بر کاغذ نامه درج می‌شد تا مخاطب نامه با دیدن مهر و تصویر نامه بداند که شاه از کدام قصر و چه موضوعی را نوشته است. آنطور که اشکان امینیان اعلام می‌کند اهمیت پاکت‌های نامه و کاغذهای سربرگ دار به جای مانده از دوران قاجار در این است که می‌توان با سیستم اداری دوره قاجار آشنا شد.
به گفته وی، هر پاکت دارای مهر نام شخص بود. مثلا اگر مهر ناصرالدین شاه بر پاکت نامه بود هیچ فردی جز شخص شاه اجازه نوشتن بر آن را نداشت. به گفته اشکان امینیان در هیچ کشوری به جز انگلستان، تنوع بالای پاکت نامه‌های ایرانی وجود ندارد و تنوع پاکت‌های نامه و کاغذهای نوشتاری قاجاری در ایران تنها مختص این کشور است. به گفته وی اهمیت دیگر نهفته در کاغذهای نگارش نامه‌های قاجاری آشنایی با ابنیه و قصرهای دوره قاجار است.
اشکان امینیان می‌گوید: تصویر هر یک از کاغذها نام یک قصر است. مثلا کاغذی که تصویر کاخ ابیض بر آن درج شده نشانه این است که نامه از کاخ ابیض نوشته شده و دیگر نیازی به دانستن این موضوع نیست که نامه از کدام نقطه ارسال شده است. اشکان امینیان می‌گوید: معمولا نامه‌های رسمی از درون کاخ گلستان فرستاده می‌شد و نامه‌های معمولی‌تر از درون قصرهای دیگر که البته تصویر آنها نیز بر کاغذ نامه درج می‌شد. به گفته وی، تنوع کاغذ و پاکت‌های نامه در دوره محمدعلی شاه قاجار به‌دلیل اتفاقات مربوط به دوران مشروطه و پس از آن در دوره ناصرالدین شاه کمتر از زمان مظفرالدین شاه است. در بررسی‌ها مشخص شده است که در دوره محمدعلی شاه قاجار به‌دلیل اتفاقات مشروطه بحران کاغذ به‌وجود آمده و در واقع به‌دلیل نبود کاغذ سربرگی نیز برای آنها طراحی نمی‌شد.
چاپ کاغذهای قاجاری در اروپا
به گفته اشکان امینیان، بیشتر سربرگ نامه‌ها و پاکت‌ها در چاپخانه‌های سن پیترزبورگ در روسیه، لوور پاریس، چاپخانه براون در نیویورک که البته کاغذهای اسکناس دوره پهلوی نخست را نیز منتشر می‌کرد، چاپخانه‌ای در وین اتریش و چاپخانه جوین سونز پارچمنت تولید شده است. چاپخانه‌ها نیز عمدتا از روی برچسب‌های نامرئی درون کاغذها و یا مهرهای برجسته بر پاکت‌ها یا کاغذهای نامه شناخته می‌شوند.
کارشناسان مرکز اسناد تاریخی کاخ گلستان که دو برادر به نام‌های شهرام و اشکان امینیان هستند در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که پاکت‌هایی که دارای سربرگ عکسدار بوده و تصویر پادشاه نیز در آن می‌خورده است مختص دوران مظفرالدین شاه بوده و توسط شخص وی به چاپخانه هلندی سفارش داده شده است. عکس‌های منتشر شده بر سربرگ کاغذهای نامه در این دوران توسط میرزا احمدخان و ابراهیم خان عکاسباشی پدر و پسر عکاس دوره قاجار گرفته شده که شامل عکس‌هایی از دوران ولیعهدی مظفرالدین شاه و دوره سلطنت و پادشاهی وی است. تنوع موجود بر کاغذها و پاکت‌های نامه دوران مظفرالدین شاه نیز به‌دلیل آشنایی وی با چاپخانه سلطنتی هلند به نام آنس خدی و برادران و در یکی از سفرهای وی به آن کشور بود.
شهرام امینیان یکی دیگر از پژوهشگرانی که بر اسناد تاریخی کاخ گلستان متمرکز شده است می‌گوید: نوع بافت کاغذها و جنس آنها از بهترین و مرغوب‌ترین کاغذهای آن دوران بوده است، چون به‌دلیل اهمیت بالای مکاتبات می‌بایست ماندگاری زیادی می‌داشت. حاشیه برخی از آنها با آب طلا مزین شده و در دوره مظفرالدین شاه کاغذهایی به رنگ‌های سرخ و یشمی نیز وجود داشته است. قدیمی‌ترین پاکت موجود در میان پاکت‌های مرکز اسناد کاخ موزه گلستان مربوط به سال 1845میلادی و حدود 1263قمری است که در چاپخانه مارگارت در اتریش منتشر کرده است.
نسرین خلیلی رئیس مرکز اسناد تاریخی کاخ موزه گلستان به همشهری می‌گوید: قرار است پاکت‌های قاجاری پس از اتمام فعالیت‌های ساماندهی و پژوهشی در قالب یک کتاب منتشر شوند. خلیلی مرکز اسناد کاخ گلستان را یکی از مهم‌ترین مراکز اسناد خطی در کشور معرفی می‌کند و می‌افزاید: این مرکز به لحاظ تعداد اسناد خطی و مکتوب دوران قاجار یکی از مراکز مهم در نوع خود و در سطح جهان است. رئیس مرکز اسناد کاخ موزه گلستان در درخصوص اهمیت ساماندهی پاکت‌ها و کاغذهای نامه‌نگاری قاجاری گفت: با حمایت مدیر کاخ موزه گلستان قرار شد عملیات کارشناسی اسناد تاریخی این مرکز و شناسایی و تفکیک آنها آغاز شود. پیش‌تر برای یک سند مرتبط ممکن بود پنج‌‌ماه در میان اسناد بگردید. کاری که کردیم این بود که اینها را پیدا کردیم و بدون آنکه شماره‌ها به هم بخورد در گروه‌هایی گنجانده شدند که اگر یک پژوهشگر سندی خواست می‌تواند هزاران سند را در کنار یکدیگر بیاید.
