شب قدر؛ شب تقدیر امور سال آینده

لیلة القدر کدام شب است؟

مهر نوشت: در روایات منقول از ائمه اطهار(ع) از بین سه شب از ماه مبارک رمضان، یعنی شب نوزدهم و بیست‏ویکم و بیست‏و‏سوم، بر دو شب بیست‏و‏یکم و بیست‏و‏سوم بیشتر تأکید شده است. در روایتی از امام باقر(ع) سؤال شد که شب قدر کدام شب است؟ حضرت فرمودند: یا شب بیست‏و‏ یکم است و یا شب بیست‏و‏سوم؛ به حضرت عرض شد مگر شب قدر یک شب نیست؟ حضرت فرموند: بله، یک شب است. عرض شد پس شما بفرمایید کدام یک از آنها است؛ چرا می‏فرمایید یا این یا آن؟! که امام جواب دادند: چه می‏شود که تو در دو شب اعمالی را که وارد شده است انجام دهی و در آن دو شب دعا کنی!؟

درجه‏‌بندی شب‏های قدر از نظر اهمیّت

بر اساس روایات اسلامی شب‌های قدر دارای مراتب اهمیت است؛ شب نوزدهم، شبِ بررسی سوابق است. شبی است که اعمال را بررسی می‏کنند و شب تقدیر و اندازه‏گیری کردن امور نسبت به سال آینده است. شب بیست‏ویکم، شبی است که بعد از آنکه امور و سوابق آن بررسی شد، در آن شب ثبت و ضبط می‏شود؛ یعنی امور سال آینده را می‏نگارند. شب بیست‏وسوم هم شبِ توشیح و امضا است.

راه دعا را گم نکنیم! توبه آغاز استجابت دعا

از ائمه اطهار(ع) در مورد مکان و زمان و آداب دعا آموزه هایی بسیاری به ما رسیده است؛ شخصی از امام صادق(ع) سؤال کرد که من دعا می‏کنم ولی دعاهایم به اجابت نمی‏رسد؛ چه کار کنم؟ مگر خدا نگفته است «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم»؟ حضرت می‏گوید: تو راه دعا را گم کرده‏ای؛ دعا راه دارد. اگر از خدا تقاضا کنی- امّا از همان راه دعا- اگرچه گناهکار هم باشی، جوابت را به تو می‏دهد.

بعد حضرت به او دستورالعمل می‏دهد؛ ابتدا مسأله حمد و ثنای الهی را مطرح می‏فرماید و بعد این جمله را می گوید: پیش خدا که رفتی، به یکایک گناهانت اعتراف کن و از گناهانت به مقداری که یادت می‏آید، اقرار کن و چیزهایی که بر تو پوشیده است را اجمالاً اعتراف کن. بعد آنجا عذرخواهی کن و طلب آمرزش کن. بعد هم در دلت، نه زبانت، بنا بگذار که دیگر این کارها را نکنی. و طلب مغفرت با حالت پشیمانی و صدق نیّت و با خوف و رجا باشد. آن وقت، حضرت این را در یک قالب می‏ریزند و می‏فرمایند: حالا که می‏خواهی با خدا حرف بزنی، بگو خدایا من معذرت می‏خواهم از گناهانم؛ من از تو می‏خواهم که از من بگذری و توبه‏ام را بپذیری.

سپس امام(ع) می فرماید: «فَأَعِنِّی عَلَى طَاعَتِکَ وَ وَفِّقْنِی لِمَا أَوْجَبْتَ عَلَیَّ مِنْ کُلِّ مَا یُرْضِیکَ» یعنی تنها خواسته‏ات این نباشد؛ از خدا فقط نخواه که از گناهانت بگذرد؛ بلکه از خدا بخواه که خدا کمکت کند که مطیع خدا باشی.

دعا برای دیگران، موجب تسریع در استجابت دعا می‌شود

آیت الله مجتبی تهرانی در یکی از سخنرانی های خود با اشاره به روایات اسلامی یکی از راه‌های اجابت دعا را در دعا برای دیگران خوانده و می‌گوید: در روایات بسیار داریم که در حقّ دیگران دعا کردن، موجب فزونی برای فرد دعاکننده می شود. یکی از عواملی که در زیادتی نسبت به حاجات مؤثر است، دعا کردن برای غیر است. ممکن است بسیاری از گرفتاری‏‌ها را نداشته باشیم اما مسلّماً افرادی هستند که مبتلا به آن گرفتاری‏‌ها هستند. عکس آن هم همین‏طور است. اگر من برای همه دعا کنم، اثرش این است که اوّلاً آن گرفتاری‏‌ها از او برطرف می‏شود و ثانیاً دیگر به سراغ من نمی‏آید. این‏ها همه معارف ما است.

وی تأکید می کند: اینکه ما در روایاتمان داریم که لیالی قدر، اطراف این مجالس را فرشتگان الهی گرفته‏اند و نازل شده‏اند و برای ما دعا می‏کنند، چه بسا اشاره به همین باشد. چه بسا این داعی خودش به آنچه که محتاج است، اصلاً توجه ندارد تا درخواست کند؛ اینجا اگر ما برای دیگران دعا کنیم، آن فرشته‏‌ها که از احتیاجات ما آگاهند، برای ما دعا می‏کنند.

اصلاً روی نماز و روزه‏هایت حساب نکن!

وی در بخشی دیگر از سخنانش در مورد اهمیت شب‌های قدر می‌گوید: فرض کنید در این ماه رمضان به حسب ظاهر روزه هم گرفته‏ایم و کارهایی را که صورت طاعت داشت، انجام داده‏ایم. ولی این را به شما بگویم که این طاعت‏‌ها اصلاً قابل ارائه نیست تا مثلاً بخواهی بگویی خدایا، من برای تو یک‏چنین کاری را هم کرده‏ام. آن‏قدر این طاعات ما آفات دارد که کار به اینجا نمی‏رسد که بتوانیم یک چنین حرفی را هم بزنیم. من اینها را می‏گویم برای اینکه یک‏وقت کسی پیش خودش فکر نکند ما این همه نماز خواندیم، روزه گرفتیم، کذا و کذا و کذا...! بگو ببینم، کدام ‏یک از این اعمالت خالصاً مخلصاً لِوجه‏الله بود!؟ می‏توانی بگویی!؟ من که نمی‏توانم بگویم! نور به قبرش ببارد، استاد ما ـ‏رضوان الله تعالی علیه‏ـ را که فرمود: «من دو رکعت نماز برای خدا نخوانده‏ام». وقتی او چنین می‏گوید، ما چه می‏توانیم بگوییم!؟ البته فرمایش ایشان در یک سطح بالای معرفتی بود؛ در سطح ما اصلاً کار به آنجاها نمی‏کشد!

حُبّ علی(ع) به طاعاتت جان می‏بخشد

آیت الله مجتبی تهرانی با اشاره به روایتی از پیغمبر اکرم(ص) در مورد تأثیر حب امام علی(ع) بر جان بخشی طاعات تأکید می کند: پیامبر(ص) فرمود: اگر کسی علی(ع) را دوست بدارد، ـ‏نفرمود شیعه علی باشد؛ بلکه فرمود همین که علی(ع) را دوست داشته باشدـ این محبّت علی(ع) به اعمال و طاعاتش جان می‏بخشد و اسکلت اعمال ظاهری‏اش را زنده می‏کند؛ خدا نماز‏هایش را قبول می‏کند؛ روزه‏هایی که گرفته است را خدا از او قبول می‏کند؛ عبادت‏هایی را که کرده است، همه را می‏پذیرد. بعد هم دارد: «وَ اسْتَجَابَ دُعَائَهُ»؛ عجب! پس معلوم می‏شود یکی از عوامل اجابت دعا، حُبّ علی(ع) است. این جزء معارف ما است... بدانید که معصیت‏‌ها با یک توجه و یک معذرت‏خواهی تمام است و بخشوده می‏شود؛ از آن طرف، اطاعت‏های دست‏وپا شکسته ما را هم حُبّ علی(ع) جان می‏بخشد و روح می‏دهد و آنها را زنده می‏کند.

سائل ماه مبارک محروم نمی‌‏شود

ماه مبارک رمضان بر روی اجابت دعا مؤثّر است. در روایتی از پیغمبر اکرم(ص) آمده است که حضرت فرمودند: "به ‏یادآورنده خدا در این ماه آمرزیده است و سؤال کننده در این ماه، محروم نمی‏شود." در روایت دیگر از پیغمبر اکرم(ص) آمده که فرمودند: خداوند در هر شب از ماه مبارک رمضان سه مرتبه این جملات را می‏فرماید: آیا درخواست کننده‏ای هست، تا من درخواستش را به او عطا کنم؟ آیا کسی هست که توبه کند، تا من توبه او را بپذیرم؟ آیا کسی هست که از من طلب آمرزش کند، تا من او را بیامرزم؟

در روایات متعدد داریم که از ناحیه خداوند تمام درب‏‌های عِلوی و سماوی باز است و حتی در روایتی چنین آمده است که در این ماه خداوند، دربانی برای خودش قرار نداده است. همه درب‏ها باز است و دربانی ندارد. «أتَاکُمْ رَمَضانُ شَهْرٌ مُبارَکٌ، فَرَضَ اللهُ عَلیْکُمْ صِیَامَهُ تُفْتَحُ فِیهِ أبْوَابَ السَّمَاءِ».(جامع الاصول، 9، 258) ماه رمضان به سوی شما آمده است و ماهی پر برکت است که خداوند روزه آن را بر شما واجب گردانیده و درهای آسمان در آن باز شده است.

شبِ تقدیرِ ارزاق، عمرها و نزول فرشتگان

آیت الله مجتبی تهرانی در بخشی دیگر از سخنانش در مورد شبهای قدر می گوید: ماه مبارک رمضان ماهی است که خودش بر روی دعای عبد اثر می‏گذارد و در این ماه هم، شب‏های قدر وجود دارد که در آنها به‏طور خاص و ویژه این تاثیرگذاری تشدید می‏شود. به نحوی که هیچ‏یک از زمان‏های سال، این اثر را بر روی «اجابت دعا» ندارد. از مجموعه روایات در مورد شب قدر این به دست می‏آید که شبهای قدر، شبهایی هستند که در آن ارزاق و عمرها و سایر امورِ خیر و شر سال آینده تقدیر می‏شود.

شبِ سجده، نماز، تسبیح، تلاوت قرآن و دعا

شب قدر، شبی است که در‏های آسمان‏ها در آن شب باز است و بر روی هیچ‏کس بسته نیست و شبی است که هر سجده در آن، اثرش این است که درختی در بهشت برای سجده کننده غَرس می‏شود. شبی است که هر رکعت نماز در آن شب، موجب می‏شود خانه‏ای در بهشت از یاقوت و زبرجد و لُؤلُؤ برای آن شخصی که نماز خوانده است، تهیه شود. به ازای هر آیه‏ای که تلاوت می‌شود، تاجی از تاج‏های بهشتی به قاری آن داده می‏شود. شبی است که هر تسبیح برای گوینده‌اش پرنده‌ و طائری در بهشت می‏شود. شبی است که هر چه در آن برای سال آینده تقدیر شود، تبدیل نمی‏شود مگر به مشیت حق تعالی. شبی است که دعای احدی در آن شب رد نمی‏شود.(البته کسی که عاق والدین، شارب خمر، قاطع رحم است و عداوت و کینه مؤمنی در دل دارد دعایش مستجاب نمی شود)

شب قدر؛ شبِ تقدیر امورِ سال آینده

بر اساس روایات، هر سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم، از لیالی قدر است و به حسب روایات "شب های قدر آغاز سال جدید و پایان سال گذشته است". امام صادق(ع) فرمودند: «فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّقْدِیرُ»؛ یعنی در شب نوزدهم ماه مبارک، همه امور تقدیر می‌شود. «وَ فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ الْقَضَاءُ».(وسائل الشیعه، 10، 357) و شب بیست و یکم ترسیم می‏شود. در بعضی روایات «الإبرام» آمده است؛ یعنی در این شب تقدیرها ثبت و ضبط می‌شود. فرشتگان و کارگزاران عالم در شب نوزدهم همه امور را بررسی می‏کنند و در شب بیست و یکم ثبت و ضبط می‏کنند و همه تقدیراتِ ثبت شده، در شب بیست و سوم امضا می‌شود. تعبیر بعضی از روایات نسبت به شب بیست و سوم «الإمضاء» است، یعنی این امور تقدیر شده، توشیح می‏شود و به امضاء ولیّ‏الله‏الأعظم می‏رسد.

هرچه کردی نشد؟! حالا بیا

آیت الله مجتبی تهرانی در مورد چگونگی تضرع به درگاه الهی در شب‌های قدر می گوید: امشب باید سربه‏زیر به درگاه الهی برویم. باشیم. خدایا ما درمانده­ایم؛ سال گذشته به هر وسیله­ای که به ذهنمان می­رسید برای رفع مشکلاتمان متوسل شدیم، اما نتوانستیم؛ هر چه تدبیر کردیم کاری از پیش نبردیم؛ حالا جمع شده­ایم و به سراغ تو آمدیم که کلید گشایش تمام گرفتاری­ها به دست قدرت تو است.

خدا به ما وعده کرده است که بیا، من جوابت را می­دهم. در آن روایت بود که خدا امشب می­گوید: «هَل مِن سائلٍِ»؛ آیا کسی هست که از من بخواهد، تا من به او بدهم؟ خودش اجازه داده است که بیاییم و با خواری و خاکساری از او درخواست کنیم. بد کرده­ای؟ بیا و توبه کن. «هَل مِن تائبٍ فأتوبَ عَلیه»؛ من توبه­ات را قبول می­کنم. «هَل مِن مُستغفِر»؛ آیا کسی هست که بیاید از من پوزش بطلبد تا من او را بیامرزم؟

با «شفیع و وسیله» بیا

بله، یک عامل دیگر هم ما داریم و در این شُبهه­ای نیست و آن عامل، این است که خودِ خدا گفته است حالا که سابقه­ات خراب است و رویَت نمی­شود پیش من بیایی، حالا که شرمنده هستی، بیا یک کاری کن؛ «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ». (سوره مائده، آیه 35) آن کسی که پیش من آبرو دارد را همراه خودت بیاور.

ما هم همین­طور هستیم که اگر یک کاری داشته باشیم و به کسی که از او درخواست داریم بد کرده باشیم و رو نداشته­ باشیم که پیش او برویم، پیش یک آبرو­مند می­رویم و می­گوییم تو بیا و دست ما را بگیر تا نزد او برویم، بیا و این مشکل ما را تو حل کن. بهترین وسیله برای پیش خدا رفتن، علی(ع) است.