واقعیت این است که از مجموعه روایات وارده پیرامون معنا و چیستی شب قدر، آنچه دستگیر خرد و درک پرسندگان می‌شود تنها می‌تواند ناظر بر اهمیت و فراچنگ بودن معنای بلند قدر باشد؛ معنایی از پس این فراز قرآن که «و ما ادراک مالیله القدر». به همین سبب از همان روزهای آغازینی که معلمان هدایت شیعه، خواستند تاریخ انسان را با مفهوم حقیقت قدریه آشنا و بهره‌مندی از مواهب آن ترغیب کنند، دست هر پیرو را گرفته و به او اعمال و دعاهایی که باید را یاد داده‌اند. نوشتارحاضر بازنمایی‌ای است از آنچه بزرگان و علمای شیعه در اعمال و اوراد این شب‌های عزیز درس آموز مکتب ائمه(ع) بوده‌اند.
عارف واصل آیت‌الله میرزاجواد ملکی‌تبریزی در این‌باره می‌نویسد:
سزاوار است کسی که دین و نص روشن قرآن و روایات پیامبر صلی‌الله علیه‌و‌آله‌و‌سلم و آل‌معصوم او علیهم‌السلام را قبول دارد، تمام سعی خود را جهت آمادگی برای اعمال این شب به کار گیرد. از کارهایی که در طول سال می‌تواند انجام دهد، دعا جهت توفیق در این شب است و اینکه بتواند در این شب، محبوب‌ترین و پسندیدهترین کارها نزد خدا را انجام دهد.
از کارهایی که می‌تواند به‌وسیله آن تمام سعی خود را در این شب به کار گیرد، این است که در طول سال برای این شب آماده شده و مقدمات عبادت را فراهم کند؛ مثلا مکان و لباس مناسب و عطر و صدقهای را تهیه و مضامین لطیفی را برای مناجات با پروردگار و کلمات برانگیزندهای را در خطاب آقایان و نگهبانان و حامیانش انتخاب کند و مهمانان مخصوصی را که مناسب با این شب هستند و چند فقیر را برای صدقه دادن درنظر بگیرد.
شخص اگر فهمید چه عملی مناسب‌تر است که به همان عمل می‌کند و اگر تردید پیدا کرد، باید استخاره کند. بعد از تعیین وقت ذکر، باید وقت مناسبی را که در آن خوابآلود یا سیر یا گرسنه نبوده و موانع دیگری نیز نداشته باشد، باید برای تفکر معین کند. نیز تمام سعی خود را به کار گیرد که در شبش چیزی، حتی امور مباح، او را از یاد خدا باز نداشته و در نمازها و مناجاتش به غیرآن حتی مستحبات فکر نکند.
کسی که مثلا در نماز به ساختن مسجد و آب کشیدن آن یا صدقه دادن فکر کند غافل است. حتی در حال ایستادن نماز در یاد اجزای آن بودن غفلت است و باید در هنگام عمل فقط سعی کند که قلب او از حقیقت کارهایی که انجام میدهد و ذکرهایی که می‌گوید غافل نباشد. برای اینکه به راحتی به این مطلب برسد، می‌تواند قبل از انجام عمل مختصری درباره آن فکر کند و آنگاه عمل را انجام دهد و اگر هنگام قرائت و ذکر از آن غافل شد باید آن را تکرار کند؛ مثلا وقتی میخواهد رو به قبله بایستد، می‌تواند اجمالا درباره معنای رو به قبله کردن بیندیشد.
بر چنین عمل کنندهای لازم است در اول شب خیلی به نگهبان آن شب که از معصومین علیهم‌السلام است، توسل جسته و او را شفیع خود قرار دهد و در این هنگام توفیق در اعمال و احوال را که به آن احتیاج دارد ذکر کرده و تلاش کند با الفاظی که برای درخواست ترحم و شفاعت می‌گوید، رحمت و رقت را جلب کرده و مهربانی و کرامت را برانگیخته و ابرهای جود و کرم و بخشش را بباراند.
اعمال مشترکه شب‌های نوزدهم، بیستویکم و بیستوسوم
1 - باید غسل کرد.
* شیخ صدوق در من لایحضر الفقیه و خصال، غسل شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیستوسوم را جزو غسل‌های هفده‌گانه وارد شده می‌داند.
* شیخ کلینی درالکافی بر حسب دو روایت از امام‌باقر(ع) و امام‌صادق(ع) غسل کردن در این سه شب را از اول شب یعنی نزدیک غروب آفتاب توصیه می‌کند.
2 - خواندن دو رکعت نماز
درباره کیفیت و روش خواندن این نماز گفته شده است در هر رکعت بعد از قرائت سوره حمد، باید هفت مرتبه سوره توحید را بخواند و بعد از سلام نماز، 70مرتبه ذکرأَسْتَغْفِرُ‌الله وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ را بگوید.
در روایتی از پیامبر(ص) آمده است کسی که این نماز را بخواند «از جای خود برنخیزد تا حق تعالی او و پدر و مادرش را بیامرزد».
3 - خواندن دعای گشودن قرآن و قرآن را روی سر گذاشتن
آیت‌الله میرزا جوادآقا ملکی تبریزی سفارش می‌کند این کار با این نیت انجام شود که عقل و اندیشه شخص با این عمل تقویت شده و با دانش‌های قرآن کامل شود و نور عقل با نور قرآن ضمیمه شود.
باید قرآن‌مجید را باز کند و در مقابل خود بگذارد و بگوید «اللهم إِنی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَی وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَی أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النارِ؛ پروردگارا همانا من از تو می‌خواهم تا به حق کتاب نازل شده‌ات- و به حق آنچه در این کتاب است، و به حق آنچه از بزرگ‌ترین نام‌های تو و نیکوترین اسماء تو در این کتاب است و آنچه در این کتاب بندگان را از آن ترسانده‌ای و یا امید داده‌ای - من را از آزاد‌شدگان از آتش قرار بده».
شخص باید بعد از قرائت این دعا درحالی‌که از عمق جان متوجه درخواستش است هر حاجتی که در دل دارد از خداوند بخواهد و مجددا قرآن را بردارد و بر سر خود بگذارد و بگوید «اللهم بِحَق هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَق مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَق کُل مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقکَ عَلَیْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقکَ مِنْکَ؛ 10مرتبه
هر کدام از 14معصوم را چونان واسطه‌ای نزد خداوند قرار دهد و 10مرتبه بگوید «بِکَ یَا‌الله» و 10 مرتبه «بِمُحَمدٍ» و 10مرتبه «بِعَلِی» و 10 مرتبه «بِفَاطِمَهَ» و 10مرتبه «بِالْحَسَنِ» و 10 مرتبه «بِالْحُسَیْنِ» و 10 مرتبه «بِعَلِی‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ» و 10 مرتبه «بِمُحَمدِبْنِعَلِی» و 10مرتبه «بِجَعْفَرِبْنِ‌مُحَمدٍ» و 10مرتبه «بِمُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ» و 10مرتبه «بِعَلِی‌بْنِ‌مُوسَی» و 10مرتبه «بِمُحَمدِبْنِعَلِی» و 10مرتبه «بِعَلِی‌بْنِ‌مُحَمدٍ» و 10مرتبه «بِالْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِی» و 10مرتبه «بِالْحُجهِ».
بعد از این اذکار شخص با تضرع و توجهی که پیدا کرده خوب است که حاجت‌های خود را بطلبد و در روایات متعدد وارد شده که بهتر است پیش از هرچیز تقاضای درک شب قدر و تقاضای سلامتی داشته باشد.
4 - قرائت زیارت امام‌حسین(ع)
متن این زیارت در کتاب مفاتیح‌الجنان قابل دسترسی است.
5 - احیا داشتن شب
منظور از احیا نیز بیداری تا طلوع فجر است و اینکه شخص به تفکر و تامل در احوال خویش و یا قرائت قرآن بگذراند. ازجمله فعالیت‌های توصیه شده در این شب‌ها تحصیل و مطالعه معارف دینی و علمی است.
6 - اقامه 100رکعت نماز
کیفیت این نماز به‌صورت 50نماز دو رکعتی است که سفارش شده، بهتر است در آن در هر رکعت بعد از قرائت سوره حمد، 10مرتبه سوره توحید خوانده شود.
7 - در کتاب شریف مفاتیح خواندن این دعای منسوب به امام سجاد(ع)نیز جزو اعمال مشترکه شب‌های قدر سفارش شده است:
«اللهُم إِنی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْدا دَاخِرا لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعا وَ لا ضَرا وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءا أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَی نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوتِی وَ قِله حِیلَتِی فَصَل عَلَی مُحَمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَه فِی هَذِهِ اللیْلَهِ وَ أَتْمِمْ عَلَی مَا آتَیْتَنِی فَإِنی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللهم لا تَجْعَلْنِی نَاسِیا لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آیِسا مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنی فِی سَراءَ [کُنْتُ] أَوْ ضَراءَ أَوْ شِدةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَهٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنکَ سَمِیعُ الدعَاءِ».
8 - دعا و طلب آمرزش و ذکر صلوات بر محمد و آل‌محمد‌علیهم‌السلام
علامه مجلسی (ره) بهترین اعمال در این شب‌ها را طلب آمرزش و دعا برای حاجات شرعیه و طلب آمرزش برای مطالب دنیا و آخرت خود و پدر و مادر و خویشان خود و برادران مؤمن زنده و مرده ایشان می‌داند.
9 - قرائت دعای جوشن کبیر
این دعا صد بند است که در هر بند 10نام از نام‌های پروردگار خوانده می‌شود. کفعمی در کتاب بلدالامین و مصباح خود، از امام سجاد(ع) از جدش پیامبر(ص) روایت می‌کند که دعای جوشن‌کبیر را حضرت جبرئیل(ع) برای پیامبر آورده و شرح مفصلی در اهمیت و ثواب آن نوشته شده است. همچنین در روایتی از امام‌حسین(ع) نقل شده است: پدرم علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) وصیت کرد به حفظ این دعا و آنکه بنویسم آن را بر کفن او و تعلیم کنم آن را به اهل خود و ترغیب کنم ایشان را به خواندن آن و آن هزار اسم است و در آن اسم اعظم است.
10 - حرمت نگاه داشتن روزهای این شب‌ها با ذکر و دوری از مکروهات و محرمات
صاحب المراقبات در این‌باره می‌گوید: در روایات آمده است که شرافت شب و روز ملازم یکدیگر هستند؛ به این معنی که اگر روز شریف شد، شرافت آن به شبش نیز سرایت می‌کند و هنگامی که شب شریف شد، شرافتش به روز آن نیز سرایت می‌کند. بنابراین مراقبت از روزهای این شب‌ها با اخلاص در عبادت لازم است، همانگونه که در شب‌ها لازم است.
اعمال خاصه شب بیستویکم
شیخ کلینی در الکافی در روایتی از امام‌صادق(ع) فضیلت این شب و نزدیک به قدربودن آن را بیشتر از شب نوزدهم می‌داند.
1 - سفارش شده است از این شب دعاهای شب‌های دهه آخر خوانده شود. از جمله دعایی که شیخ کلینی در الکافی از حضرت صادق(ع) روایت کرده است: میگویی در دهه آخر‌ماه رمضان در هر شب أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَه تُعَذبُنِی عَلَیْهِ.
کفعمی نیزدر بلدالامین می‌نویسد:حضرت صادق(ع) در هر شب از دهه آخر‌ماه رمضان بعد از فرایض و نوافل این دعا را میخواند: «اللهُم أَد عَنا حَق مَا مَضَیمِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلمْهُ مِنا مَقْبُولا وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَی أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمحرومان». و امام فرموده‌اند هر کس این دعا را بخواند خداوند تقصیراتی را که از او در‌ماه رمضان گذشته سر زده بیامرزد و او را از ارتکاب به گناهی دیگر در باقیمانده ماه نگاه می‌دارد.
سید بن طاووس نیز در الاقبال از امام صادق(ع)آورده است که ایشان در هر شب از دهه آخر، این دعا را میخواندند: «اللهُم إِنکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِشَهْرُ رَمَضَانَ الذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًی لِلناسِ وَ بَینَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ فَعَظمْتَ حُرْمَهَ شَهْرِ رَمَضَانَ بِمَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ خَصَصْتَهُ بِلَیْلَه الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ‌اللهم وَ هَذِهِ أَیامُ شَهْرِ رَمَضَانَ قَدِ انْقَضَتْ وَ لَیَالِیهِ قَدْ تَصَرمَتْ وَ قَدْ صِرْتُ یَا إِلَهِی مِنْهُ إِلَی مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنی وَ أَحْصَی لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ فَأَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَربُونَ وَ أَنْبِیَاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُکَ الصالِحُونَ أَنْ تُصَلیَ عَلَی مُحَمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ وَ أَنْ تَفُک رَقَبَتِی مِنَ النارِ وَ تُدْخِلَنِی الْجَنةَ بِرَحْمَتِکَ وَ أَنْ تَتَفَضلَ عَلَی بِعَفْوِکَ وَ کَرَمِکَ وَ تَتَقَبلَ تَقَربِی وَ تَسْتَجِیبَ دُعَائِی وَ تَمُن عَلَی [إِلَیَ] بِالْأَمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُل هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیَامَه إِلَهِی وَ أَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِجَلالِکَ الْعَظِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیامُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَیَالِیهِ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَه أَوْ ذَنْبٌ تُؤَاخِذُنِی بِهِ أَوْ خَطِیئَه تُرِیدُ أَنْ تَقْتَصهَا مِنی لَمْ تَغْفِرْهَا لِی سَیدِی سَیدِی سَیدِی أَسْأَلُکَ یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ إِذْ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ إِنْ کُنْتَ رَضِیتَ عَنی فِی هَذَا الشهْرِ فَازْدَدْ عَنی رِضًا وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ رَضِیتَ عَنی فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنی یَا أَرْحَمَ الراحِمِینَ یَا‌الله یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَد»ٌ و بسیار بگو «یَا مُلَینَ الْحَدِیدِ لِداوود (ع) یَا کَاشِفَ الضر وَ الْکُرَبِ الْعِظَامِ عَنْ أَیوبَ (ع)ای مُفَرجَ هَم یَعْقُوبَ (ع)ای مُنَفسَ غَم یُوسُفَ (ع) صَل عَلَی مُحَمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ افْعَلْ بی‌مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لا تَفْعَلْ بی‌مَا أَنَا أَهْلُهُ ».
شیخ کافی و شیخ مفید نیز این دعا را برای شب بیستویکم نقل کرده‌اند:
یَا مُولِجَ اللیْلِ فِی النهَارِ وَ مُولِجَ النهَارِ فِی اللیْلِ وَ مُخْرِجَ الْحَی مِنَ الْمَیتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیتِ مِنَ الْحَی یَا رَازِقَ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ یَا‌الله یَا رَحْمَانُ یَا‌الله یَا رَحِیمُ یَا‌الله یَا‌الله یَا‌الله لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلیَ عَلَی مُحَمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللیْلَه فِی السعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلیینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَهً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشک عَنی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدنْیَا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنَا عَذَابَ النارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرغْبَهَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَهَ وَ التوْفِیقَ لِمَا وَفقْتَ لَهُ مُحَمدا وَ آلَ مُحَمدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السلامُ
2 - از جمله ادعیه مخصوصه شب بیست و یکم همچنین این دعا است: «اللهُم صَل عَلَی مُحَمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ وَ اقْسِمْ لِی حِلْما یَسُد عَنی بَابَ الْجَهْلِ وَ هُدًی تَمُن بِهِ عَلَی مِنْ کُل ضَلالَهٍ وَ غِنًی تَسُد بِهِ عَنی بَابَ کُل فَقْرٍ وَ قُوهً تَرُد بِهَا عَنی کُل ضَعْفٍ وَ عِزا تُکْرِمُنِی بِهِ عَنْ کُل ذُل وَ رِفْعَهً تَرْفَعُنِی بِهَا عَنْ کُل ضَعَهٍ وَ أَمْنا تَرُد بِهِ عَنی کُل خَوْفٍ وَ عَافِیَهً تَسْتُرُنِی بِهَا عَنْ کُل بَلاءٍ وَ عِلْما تَفْتَحُ لِی بِهِ کُل یَقِینٍ وَ یَقِینا تُذْهِبُ بِهِ عَنی کُل شَک وَ دُعَاءً تَبْسُطُ لِی بِهِ الْإِجَابَهَ فِی هَذِهِ اللیْلَهِ وَ فِی هَذِهِ الساعَهِ الساعَهِ الساعَهِ الساعَهِ یَا کَرِیمُ وَ خَوْفا تَنْشُرُ [تُیَسرُ] لِی بِهِ کُل رَحْمَهٍ وَ عِصْمَهً تَحُولُ بِهَا بَیْنِی وَ بَیْنَ الذنُوبِ حَتی أُفْلِحَ بِهَا عِنْدَ الْمَعْصُومِینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الراحِمِینَ».
3 - قرائت زیارت حضرت علی(ع) در این شب نیز به سبب مقارنت با شهادت حضرت مورد تأکید است.
4 - در این شب همچنین ذکر صلوات بسیار و لعن بر قاتلان حضرت امیر(ع) سفارش شده است.
اعمال خاصه شب بیستوسوم
طبق نقل‌های متعدد از ائمه، شب بیستوسوم بسیار به شب قدر نزدیک است و اهتمام ویژه‌ای در ادعیه و روایات نسبت به این شب وارد شده است. شیخ صدوق در خصال از قول حسان بن مهران از امام صادق(ع) نقل می‌کند که از آن حضرت از شب قدر پرسیدم، فرمودند: «آن را در شب بیست و یکم و شب بیست و سوم بجو».
1 - در این شب غیر از غسلی که در اعمال مشترکه وارد شده و در اول شب انجام می‌شود مستحب است در آخر شب نیز غسل شود.
2 - قرائت سوره‌های عنکبوت و روم
حضرت صادق(ع)در روایتی قسم یاد فرموده‌اند که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت است.
3 - قرائت سوره حم دخان
4 - قرائت هزار مرتبه سوره قدر
5 - خواندن مداوم دعای فرج؛«اللهُم کُنْ لِوَلِیکَ الْحُجهِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ فِی هَذِهِ الساعَهِ وَ فِی کُل سَاعَهٍ وَلِیا وَ حَافِظا وَ قَائِدا وَ نَاصِرا وَ دَلِیلا وَ عَیْنا حَتی تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعا وَ تُمَتعَهُ فِیهَا طَوِیلا». همچنین توصیه شده است به تلاوت این دعا در بعد از دعای شب بیست و سوم
در ضمن ادعیه شب‌های آخر.
6 - دعای شب بیستوسوم:
«یَا رَب لَیْلَه الْقَدْرِ وَ جَاعِلَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ وَ رَب اللیْلِ وَ النهَارِ وَ الْجِبَالِ وَ الْبِحَارِ وَ الظلَمِ وَ الْأَنْوَارِ وَ الْأَرْضِ وَ السمَاءِ یَا بَارِیُ یَا مُصَورُ یَا حَنانُ یَا مَنانُ یَا‌الله یَا رَحْمَانُ یَا‌الله یَا قَیومُ یَا‌الله یَا بَدِیعُ یَا‌الله یَا‌الله یَا‌الله لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلیَ عَلَی مُحَمدٍ وَ آلِ مُحَمدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللیْلَه فِی السعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلیینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَهً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشک عَنی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدنْیَا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَه حَسَنَهً وَ قِنَا عَذَابَ النارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرغْبَهَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَهَ وَ التوْبَهَ وَ التوْفِیقَ لِمَا وَفقْتَ لَهُ مُحَمدا وَ آلَ مُحَمدٍ عَلَیْهِمُ السلامُ
7 - قرائت دعای «اللهُم امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ أَصِح لِی جِسْمِی وَ بَلغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السعَدَاءِ فَإِنکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبِیکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو‌الله مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ‌ام الْکِتَابِ».
8 - قرائت دعای «اللهُم اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الذِی لا یُرَد وَ لا یُبَدلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا الْمَبْرُورِ حَجهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفرِ عَنْهُمْ سَیئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسعَ لِی فِی رِزْقِی».
9 - قرائت دعای «یَا بَاطِنا فِی ظُهُورِهِ وَ یَا ظَاهِرا فِی بُطُونِهِ وَ یَا بَاطِنا لَیْسَ یَخْفَی وَ یَا ظَاهِرا لَیْسَ یُرَی یَا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَد مَحْدُودٌ وَ یَا غَائِبا [غَائِبُ] غیرمَفْقُودٍ وَ یَا شَاهِدا [شَاهِدُ] غیرمَشْهُودٍ یُطْلَبُ فَیُصَابُ وَ لا یَخْلُو [لَمْ یَخْلُ] مِنْهُ السمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا طُرْفَهَ [طَرْفهَ] عَیْنٍ لا‌یُدْرَکُ بِکَیْفٍ [بِکَیْفَ] وَ لا یُؤَینُ بِأَیْنٍ [بِأَیْنَ] وَ لا بِحَیْثٍ [بِحَیْثُ] أَنْتَ نُورُ النورِ وَ رَب الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِیعِ الْأُمُورِ سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ». شخص می‌تواند به جای این عبارت حاجت خود را بیان کند.
10 - قرائت زیارت امام حسین(ع)
11 -خواندن صد رکعت نماز
شیخ طوسی در التهذیب از امام صادق(ع) خطاب به ابوبصیر نقل می‌کند که در شبی که امید می‌رود شب قدر باشد صد رکعت نماز کن بخوان و در هر رکعت قل هو‌الله أحد را 10مرتبه بخوان. ابوبصیر می‌گوید، گفتم فدایت شوم اگر قوت نداشته باشم ایستاده به‌جا آورم، امام فرمود نشسته به‌جا آور. گفتم اگر قوت نداشته باشم نشسته به‌جا آورم، امام فرمود به‌جا آور به همان حالی‌که در رختخواب خود خوابیده‌ای.
12 - شب زنده‌داری و طلب حاجت که شب بیستوسوم، غیراز اینکه شب مناجات است، شب طلب نیز هست و به همین‌خاطر سفارش به خواستن حاجات شده است.
شیخ عباس قمی در کتاب شریف مفاتیح الجنان به نقل از کتاب دعائم‌الاسلام می‌نویسد: رسول صلی‌الله علیه‌و‌آله در دهه آخر‌ماه رمضان رختخواب خود را جمع میکرد و کمر خود را محکم میبست برای عبادت و در شب بیست و سوم اهل خود را بیدار میکرد و آنها را که خواب ربوده بود آب به‌صورتشان میپاشید و حضرت فاطمه صلوات‌الله‌علیها نمیگذاشت در این شب احدی از اهلش بخوابد و میفرمود که محروم کسی است که از خیر امشب محروم بماند.
13 - قرائت قرآن به هر مقدار و دعاهای صحیفه سجادیه
علامه مجلسی در این‌باره سفارش می‌کند که هر کس هر مقداری که می‌تواند در شب بیستوسوم قرآن بخواند و به قرائت دعاهای مکارم اخلاق و دعای توبه صحیفه سجادیه نیز توصیه می‌کنند.
ادب خداحافظی
آیت‌الله ملکی تبریزی درباره آداب به پایان بردن شب‌های قدر می‌گوید که این شب‌های شریف را باید با توسل به حامیان معصوم علیهم‌السلام، سپردن عمل به آنان، عرضه آن به خداوند با دست‌های آنان، تضرع به درگاه آنان برای اصلاح عمل و برای اینکه آنان به درگاه خداوند تضرع کرده تا او این عمل را قبول کند و آن را به عمل صالح تبدیل کرده و آن را پرورش دهد، ختم کرد تا بتوان حرمت آن را به درستی داشت.
