رسانه‌ها و تقویت انسجام کشورهای عضو جنبش عدم تعهد

همشهری آنلاین - دکتر محمد سلطانی‌فر: به طور کلی رسانه‌ها می‌توانند در دو جهت مثبت و منفی انسجام کشورها را تحت تأثیر قرار بدهند؛ افزایش یکپارچگی ملی و همگنی قومی، ایجاد اعتماد مردم به نظام و رهبران سیاسی، کمک به افزایش مشارکت سیاسی و حضور مردم در صحنه برای دفاع از امنیت ملی را می‌توان از مواردی دانست که رسانه‌ها می‌توانند از طریق آن به تقویت انسجام کشورها کمک کنند.

به گزارش همشهری آنلاین، دکتر محمد سلطانی‌فر استاد دانشگاه و استاد پیشگام در روابط عمومی الکترونیک، در یادداشتی به نقش رسانه‌ها در ایجاد و تقویت انسجام بین کشورها پرداخته که خبرگزاری بین‌المللی جنبش عدم تعهد (نمنا) نیز در آستانه شانزدهمین اجلاس سران عدم تعهد این یادداشت را مورد توجه قرار داده که در ادامه آمده است:

«دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم بیش از آنکه دنیایی واقعی، عقلانی و منطقی باشد، دنیایی مجازی، تخیلی و احساسی است که رسانه‌ها برایمان ساخته‌اند (رسانه‌ها در دنیای امروز واقعیت را منتقل نمی‌کنند بلکه آنها را می‌سازند، ساخت واقعیت بر اساس منافع صاحبان رسانه‌ها وظیفه رسانه‌های غربی است).

بطوریکه، داشتن رسانه‌های قدرتمند در سطوح مختلف محلی، ملی و جهانی به دارنده آن قدرت نفوذ، اثرگذاری و منفعل‌سازی طرف مقابل با ساختن دنیایی در راستای اهداف و تبلیغ خود را می‌دهد و از سوی دیگر سبب می‌شود که دارنده قدرت رسانه‌ای به صورت فرهنگ غالب درآید و در موقعیت الگویی و هدایت و رهبری سایرین قرار گیرد.

به عبارت دیگر، رسانه‌ها به سبب نقش خاصی که در انتقال و انتشار فرهنگ ایفا می‌کنند، در صورتی که بر اساس منافع و مصالح عمومی اداره شوند می‌توانند در تحولات گوناگون اجتماعی، آثاری مثبت بر جای گذارند و به دارنده آن قدرت و رسالت رهبری دیگران را بدهند.

رسانه منبع قدرت‌ها در دنیای جهانی شده

رسانه‌ها بعنوان یک منبع و سرچشمه قدرت که می‌تواند در اختیار مردم، حکومت و یا هر دو بصورت تعاملی قرار گیرد برای هر دو طرف بعنوان ابزار کسب، اعمال و رسیدن به اهداف مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین هر یک از این دو طرف با یکدیگر بر اساس برداشتی که از طریق رسانه‌ها از یکدیگر بدست می‌آورند برخورد می‌کنند.

از این رو مهم‌ترین راهکارهای کسب قدرت کشورها، در اختیار داشتن رسانه‌ها است. لذا کشورها سعی می‌کنند:

- کانال‌های چندگانه ارتباطی داخلی و خارجی داشته باشند.
- مرزهای سیاسی را کنار زده و فرهنگ‌ها و مبانی ارزشی و اجتماعی را در مقابل هنجارهای جهانی تعریف کنند.
- حرکتی آرام، پراکنده و مستمر برای مدیریت و تسخیر افکار عمومی و خلق گفتمان رسانه‌ای داخلی و خارجی را طراحی نمایند.
- در طراحی و انعکاس برنامه‌ها دارای تفکر جهانی باشند.
- از طریق ابزارهای رسانه‌ای چون فیلم، خبر و اطلاع‌رسانی بر تعاملات فرهنگی تأثیرگذار باشند و با استفاده از تاکتیک‌ها و تکنیک‌های رسانه‌ای مردم را در انتقال پیام، تبدیل به مخاطب مجبور نمایند.

کارکرد رسانه‌ها در انسجام کشورها

به طور کلی رسانه‌ها می‌توانند در دو جهت مثبت و منفی انسجام کشورها را تحت تأثیر قرار بدهند؛ افزایش یکپارچگی ملی و همگنی قومی، ایجاد اعتماد مردم به نظام و رهبران سیاسی، کمک به افزایش مشارکت سیاسی و حضور مردم در صحنه برای دفاع از امنیت ملی را می‌توان از مواردی دانست که رسانه‌ها می‌توانند از طریق آن به تقویت انسجام کشورها کمک کنند. از سوی دیگر، رسانه‌ها منافع متضاد و متفاوت در تضیف انسجام‌ها موثرند. بنابراین ایجاد تشویش در افکار عمومی، ایجاد بی‌اعتمادی نسبت به نظام یا رهبران سیاسی، زیر سوال بردن ارزش‌های حیاتی یک نظام و افشای اسرار نظامی طبقه‌بندی شده نیز ممکن است از تأثیرات سلبی رسانه‎‌ها بر انسجام کشورها باشد.

یکی از ویژگی‌های عمده رسانه‌ها در عصر حاضر این است که در مقیاسی صورت می‌گیرد که به طور روزافزونی جهان‌گستر است. پیام‌ها با سهولت نسبی به فواصل دور منتقل می‌شوند تا افراد به اطلاعات و ارتباطاتی که از منابع دور سرچشمه می‌گیرند، دسترسی داشته باشند. علاوه بر این با جدا شدن زمان و مکان که با رسانه‌های الکترونیکی میسر شده است، دسترسی به پیام‌هایی که از منابع مکانی دور فرستاده می‌شوند، می‌تواند همزمان باشد.

با شبکه‌های روزافزون ارتباطات الکترونیکی و رسانه‌های جدید فاصله‌ها محو شده‌اند. افراد می‌توانند با یکدیگر تعامل و یا در چارچوب‌های شبه تعامل رسانه‌ای شده عمل کنند اگرچه از حیث محیط‌های عملی زندگی روزمره خود در بخش‌های مختلف جهان حضور داشته باشند. این مهم می‌تواند انسجام و همبستگی نواحی مختلفی از دنیا که با هم اشتراکاتی (دینی، زبانی و ...) دارند را فراهم سازند. اما این سؤال همواره مطرح است که سهم کشورهای اسلامی در ایجاد رسانه‌ها و به وجود آوردن فضای مناسب در راستای انسجام اسلامی چقدر است؟ و چگونه آنها می‌توانند از فضای وب 2 ،وب 3 و... به بهترین نحو استفاده کنند.

واقعیت این است که دنیای اسلام یک واحد یکپارچه نیست و مشکلات و موانع اقتصادی، امنیتی، نوع نظام سیاسی و تفاسیر متفاوت از برخی مفاهیم اسلامی به علاوه مقدورات جمهوری اسلامی در راستای انسجام اسلامی از جمله عواملی هستند که تحقق انسجام اسلامی را با مشکلات عدیده مواجه می‌سازند.

از منظر رسانه‌ای نیز تقریباً اکثر کشورهای اسلامی در سطح پایینی قرار دارند و در واقع درجه دسترسی آنان به رسانه‌ها دقیقاً مناسب با درجه توسعه‌یافتگی آنان است. در حال حاضر ضریب نفوذ اینترنت در جهان به‌طور متوسط 29 درصد است. طبق گزارش‌های منتشره ITU آفریقا با 3/5 درصد و آسیا با 3/15 درصد ضریب نفوذ کمترین میزان دسترسی به اینترنت را داشته‌اند، اما همین نسبت در مورد ایران در ماه مارس 2010 به 43 درصد معادل 32 میلیون نفر رسیده است. به عبارت بهتر هم اکنون 32 میلیون نفر از شهروندان ایرانی به اینترنت و رسانه‌های الکترونیک دسترسی دارند.

بخشی از جهان اسلام در اشغال نیروهای ضد اسلام یا اشغالگران غیرمسلمان قرار گرفته است. هجوم بی‌امان مظاهر متنوع فرهنگ غربی به واسطه رسانه‌های جهانی در بین جوانان و اقشار وسیعی از کشورهای مسلمان خطر به فراموشی سپردن و یا تحت‌الشعاع قرار گرفتن فرهنگ و ارزش‌های مشترک اسلامی را به طور جدی مطرح کرده است. مبارزه با هرگونه گرایش‌های اسلامی از سوی رسانه‌های غربی و مطرح کردن اسلام (اسلام‌هراسی و اسلام‌ستیزی) به عنوان یک تهدید جدی و جدید چالش بزرگی برای انسجام اسلامی کشورهای اسلامی است که عمدتاً به واسطه حجم تبلیغات و دیپلماسی رسانه‌ای غربی علیه کشورهای اسلامی در حال شکل‌گیری است و این در حالی است که کشورهای اسلامی هیچ استراژی مشخص و یکدست به عنوان دیپلماسی رسانه‌ای جهت همگونی در داخل و مبارزه رسانه‌ای در برابر حجم تبلیغات وسیع شبکه‌های جهانی چون NBC, ABC, MSNBC, CBS, FOXNEWS, CNN و ... ندارند.

این شبکه‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی به افکار عمومی در داخل و نیز به کارگیری دیپلماسی عمومی در سطح نظام بین‌الملل علیه کشورهای اسلامی دارند و در بسیاری از موارد قادر به تغییر رفتار و نوع تعامل کشورها دارند.