دندان‌های موجود در فک در موقعیتی طبیعی به صورت دو قوس فک بالا و پایین به طوری قرار می‌گیرند که عمل جویدن و آسیاب کردن غذا به نحو مطلوب ممکن شود.
هر نوع انحراف از این موقعیت طبیعی دندان‌ها باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود که ضرورت ردیف کردن یا برگرداندن موقعیت مناسب دندان‌ها را ایجاب می‌کند و این عمل با درمان‌های ارتودنسی میسر می‌شود.
البته درمان‌های ارتودنسی فقط به ردیف کردن دندان‌ها محدود نمی‌شود و به تغییر یا هدایت رشدی استخوان‌های فک بالا و پایین نیز مربوط می‌شود.
یک متخصص ارتودنسی می‌تواند با هدایت رشدی در سنین رشد و با کمک روش‌های جدید و جراحی در افراد بالغ هماهنگی بین اجزای صورت را برقرار کند و با ردیف کردن دندان‌ها علاوه بر زیبایی ظاهری، بهبود صحبت کردن، جویدن و کاهش استرس‌های روانی ناشی از تعامل با دیگران را به ارمغان آورد.
یکی از مشکلات دندانپزشکی که خیلی‌ها با آن روبرو هستند، مشکل نامرتب بودن دندان‌ها یا ناهماهنگی اجزای صورت است.با این همه مردم هنوز اطلاع چندانی از سن مناسب برای انجام درمان ارتودنسی ندارند.
یک استاد یار بخش ارتودنسی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه همدان در این باره می‌گوید: طبق توصیه انجمن ارتودنتیست‌های امریکا معاینه اولیه کودک جهت تشخیص مشکلات (ناهنجاری‌های دندانی-فکی) نباید دیرتر از هفت سالگی انجام شود واین کار فقط باید توسط درمانگر صاحب صلاحیت یعنی متخصص ارتودنسی انجام شود.
به گفته دکتر فرهاد جعفری، معمولا اغلب مشکلات ارتودنسی در هفت سالگی زمانی که بیشتر دندان‌های دائمی جلویی درآمده‌اند خود را نشان می‌دهند. البته امکان تشخیص برخی از مشکلات در سنین پایین‌تر نیز وجود دارد.
وی می‌افزاید: انجام اولین معاینه در این سن به متخصص ارتودنسی این امکان را می‌دهد که مشکلات دندانی- فکی را در مراحل اولیه تشخیص دهد و با ارزیابی دقیق آنها زمان و شیوه مناسب درمان را طرح ریزی کند.
با این حال بسیاری از بزرگسالانی که با ناردیفی دندانی-فکی مواجه هستند این تصور را دارند که ردیف کردن دندان‌ها تنها مختص کودکان و نوجوانان است و انجام درمان‌های ارتودنسی برای آنها دیر شده است.
در گذشته درمان ارتودنسی معمولا به کودکان و نوجوانان محدود می‌شد ولی واقعیت این است که دندان‌ها در هر سنی می‌توانند حرکت کنند و شیوه حرکت دادن دندان‌ها در تمام سنین یکسان است. بنابراین درمان ارتودنسی در بزرگسالان نیز امکان پذیر است هرچند در درمان این افراد خطرات و محدودیت‌هایی وجود دارد که فقط توسط متخصص ارتودنسی قابل ارزیابی و درمان است.
با این حال بهترین سن آغاز درمان ارتودنسی برای اغلب افراد زمانی است که تمام دندان‌های شیری کودک افتاده باشند و بیشتر دندان‌های دائمی وی ( بجز سومین آسیای بزرگ یا همان دندان عقل) درآمده باشند که در حدود 12-11 سالگی می‌شود.
دانستن زمان مناسب برای معاینه ارتودنسی باعث می‌شود که برخی اوقات با انجام اقدامات ساده از بروز مشکلات شدیدتر پیشگیری و طول درمان و پیچیدگی آن را کوتاه تر کرد.
در این رابطه دکتر جعفری می‌گوید: با درمان اولیه می‌توان نتایج مطلوبی را به دست آورد که پس از پایان یافتن رشد فک‌ها و صورت ( حدود 12-10 سالگی) دیگر قابل دستیابی نیستند. به گفته وی در این محدوده سنی دو دسته از ناهنجاری‌های دندانی و اسکلتی را می‌توان اصلاح کرد.
در این میان روش‌هایی برای درمان‌های پیشگیرانه وجود دارد که مراجعه بیمار در سن پایین امکان انجام این روش‌ها را برای هر دو دسته از ناهنجاری‌های دندانی و اسکلتی میسر می‌سازد که این امر نه تنها در جلوگیری از انجام درمان‌های پیچیده کمک می‌کند بلکه طول درمان را کوتاه تر کرده و به هزینه خانواده نیز کمک می‌کند.
عضو هیات علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه همدان می‌گوید: در صورت وجود ناهنجاری‌های دندانی در این سنین مانند نامرتبی دندان‌ها و از دست رفتن فضای مورد نیاز برای درآمدن دندان‌های دائمی، معمولا با ساخت پلاک‌های بسیار ساده می‌توان برخی از آنها را درمان نمود و از بروز مشکلات جدی در آینده پیشگیری کرد. به همین دلیل به این روش‌ها، درمان‌های پیشگیری کننده گفته می‌شود.
یکی دیگر از اقدامات مهم در جهت پیشگیری از ایجاد نامرتبی‌های دندانی کشیدن برنامه ریزی شده دندان‌های شیری کودک است. این عمل می‌تواند به مرتب درآمدن دندان‌های دائمی، اصلاح مسیر رویش و جلوگیری از نهفته شدن آنها کمک زیادی کند.
این کار باید با زمان‌بندی صحیح و بر اساس اصول علمی انجام شود. به همین دلیل اگرچه انجام آن در ابتدای امر ساده به نظر می‌رسد ولی بر خلاف ظاهر ساده آن نیاز به تسلط علمی و تجربه کافی دارد، بنا براین توصیه اکید می‌شود که صرفا زیر نظر و با دستورمتخصص ارتودنسی انجام شود.
دکتر جعفری می‌افزاید: در صورتی که کودک دچار ناهنجاری اسکلتی ( ونه فقط دندانی) همانند کوچک ویا بزرگ بودن هر یک از فک‌ها نسبت به یکدیگر، باریک بودن فک بالا و یا انحراف فک پایین به طرفین باشد درمان وی باید در محدوده سنی 12-7 سالگی انجام شود.
زمان شروع درمان بر اساس نوع مشکل و شدت آن متفاوت است و گاه زمان آغاز درمان یک مشکل یکسان در دو کودک به دلیل تفاوت‌های فردی یکسان نیست. این امر نیز دلیل مهمی را جهت انجام معاینه اولیه در سن هفت سالگی توسط درمانگر آگاه و مسلط به تمام زوایا و جوانب رشد و تکامل یعنی متخصص ارتودنسی ارائه می‌دهد.
متاسفانه گاهی مشاهده می‌شود که به علت مراجعه دیرهنگام بیماران به متخصص ارتودنسی ویا مراجعه به دندانپزشک عمومی که بعضا تسلط کافی در این موارد ندارند، این گونه مشکلات اسکلتی به موقع تشخیص داده نمی‌شوند و در زمان مناسب تحت درمان صحیح قرار نمی‌گیرند و رشد کودک پایان می‌یابد.
مدیر گروه ارتودنسی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه همدان می‌گوید: در این حالت تنها راه پیش روی متخصص ارتودنسی در مشکلات با شدت کم، کشیدن دندان‌های دائمی جهت پوشاندن مشکل اسکلتی و در موارد شدیدتر انجام جراحی فک همراه با ارتودنسی در سنین بالاتر است و کاملا روشن است که با معاینه به موقع کودک توسط متخصص ارتودنسی می‌توان از ایجاد مشکلات شدید در سنین بالاتر جلوگیری کرد.
