ازجمله در ایران نیز رشد نانوداروها در سال‌های اخیر چشمگیر بوده است. درباره اهمیت و جایگاه نانو فناوری در پزشکی با دکتر مهرداد حمیدی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان و رئیس دانشکده داروسازی، دارای دکتری داروسازی و نیز فارماسیوتیکس و فوق دکتری فارماکوژنتیک و نیز کورنتوی گفت‌وگو کرده‌ایم.
- نانو در دانش پزشکی چه کاربردهایی دارد و یا به‌عبارتی نانو مدیسن چیست؟
نانو در چند حوزه در علوم پزشکی بیشتر نمایان است ازجمله در بحث دارورسانی و پزشکی ترمیمی.
- در مورد به‌کارگیری فناوری نانو در دارورسانی توضیح دهید.
تلاش محققان در نانو فناوری دارویی که امروزه در چهار دانشگاه کشور در مقطع دکتری راه‌اندازی شده بر این است تا با استفاده از ویژگی‌های منحصر به فرد و خاص فناوری نانو به جایی برسند که دارو به‌مدت طولانی در بدن آزاد شود؛ یعنی با یک سیستم کنترل فرایند بتوان از یک دوز دارو به‌مدت طولانی‌تری در بدن فواید درمانی گرفت. کاربرد دیگر در بخش دارورسانی در واقع هدف‌گیری بافت‌هاست که مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
- هدف‌گیری بافت‌ها در درمان چه بیماری‌هایی کاربرد بیشتری دارد؟
عمده‌ترین عرصه‌ای که این کاربرد در آن دنبال می‌شود در بحث شیمی درمانی سرطان است. استحضار دارید که داروهای بسیار مؤثری برای کنترل سرطان در دست است با وجود این هنوز سرطان یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ انسان‌ها است. می‌توان این مشکل را به این صورت توضیح داد که سرطان در نتیجه تغییر در مکانیسم‌های درون زاد خود بدن است به‌طوری که یک تغییر جزئی در بیولوژی سلولی بخشی از بدن منجر به تزاید و تکثیر خارج از کنترل سلول‌ها می‌شود.
- شیمی درمانی چیست و چرا تلاش می‌شود نانوداروها جایگزین آن شوند؟
در حال حاضر شیمی‌درمانی بهترین نتیجه را برای کنترل و درمان سرطان به همراه دارد. هر داروی شیمی درمانی فی‌نفسه یک سم سلولی یا سایتوتوکسیک است که این سم سلولی به نوعی می‌تواند علاوه بر از بین بردن سلول‌های سرطانی کم و بیش روی سلول‌های عادی و بخش‌هایی از بدن که در حالت طبیعی تکثیر دائمی دارند اثرات و عوارض بسیار مخربی بر جای گذارد. از جمله آن بخش‌ها می‌توانیم به پوست و مو اشاره کنیم.
بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند موهایشان می‌ریزد به این علت که سلول‌های مو دائما در حال تقسیم و تکثیر هستند و چون دارو هوشمند نیست علاوه بر از کار انداختن سلول‌های سرطانی، آنها را نیز از بین می‌برد. یکی از عوارض بسیار بد داروهای شیمی درمانی، ایجاد خونریزی‌های شدید گوارشی و یا حالت تحریک و تهوع و استفراغ است. دلیل ایجاد این عوارض نیز این است که سلول‌های مخاطی که باید مدام تکثیر شوند و یک لایه دفاعی و به‌اصطلاح آستری را در داخل دستگاه گوارش ایجاد کنند در اثر شیمی درمانی آسیب می‌بینند و دچار مشکل می‌شوند.
از دیگر عوارض بسیار وخیم شیمی درمانی از کار افتادن مغز استخوان و ایجاد کم‌خونی‌های بسیار خطرناک است. بنابراین نتیجه می‌گیریم که ما اگر بتوانیم به طریقی داروها را هوشمند‌سازیم که دارو کانون سرطانی را تشخیص دهد و در همان‌جا با غلظت بالایی متمرکز شود و در بخش‌هایی که هدف نیستند مثل پوست و مو حداقل تراکم را داشته باشد می‌توانیم با استفاده از غلظت‌ها و دوزهای بالای دارو کانون سرطان را ریشه‌کن کنیم بدون اینکه مجبور باشیم برای کاهش عوارض دوز را پایین بیاوریم.
- یعنی نانودارو مستقیما سلول‌های سرطانی را هدف می‌گیرد؟
بله، کار داروهای هوشمند که به کمک فناوری نانو ساخته می‌شوند هدف‌گیری سلول‌های سرطانی است که هم در کشور ما و هم دیگر کشورها روی آن کار می‌کنند. با این امید که روزی ماشینی هدفمند و هوشمند تولید کنند که داروی ضد‌سرطان را بر آن سوار کنند و به همراه جریان خون در رگ‌ها حرکت کند، کانون‌های سرطانی را تشخیص دهد و با شناسایی سلول‌های سرطانی فقط به آنها متصل شود و در مدت زمان طولانی داروی با غلظت بالا را آزاد کند.
- چه اهدافی از به‌کارگیری فناوری نانو در دارورسانی دنبال می‌شود؟
دارورسانی هدفمند و زمان‌مند برای شناسایی هوشمند سلول‌های سرطانی و آزادسازی دوز بالای دارو در آن بخش در مقایسه با سایر بافت‌ها برای جلوگیری از عوارض زیانبار شیمی‌درمانی، اهدافی است که محققان به‌دنبال آن هستند. اصلاح ویژگی‌های فیزیک و شیمیایی داروهای موجود برای افزایش حلالیت آنها در مایعات بیولوژیکی بدن یا افزایش عبور داروها از دیواره رگ‌ها از کاربردهای دیگر نانو در این بخش است.
