چرا هرساله جان چند شهروند و کودک بی‌گناه بهخاطر بازی با چنین وسایلی گرفته می‌شود؟ اساسا یک شهربازی و پارک استاندارد که بتواند نیازهای امروزی خانواده‌ها را تأمین کند، چه ویژگی‌هایی دارد؟ متولیان ساخت، بهرهبرداری، نگهداری و تعمیرات شهربازی‌های کشور چه کسانی هستند؟آیا شهربازی‌ها و تجهیزات آنها می‌خواهند روند سال‌های گذشته را ادامه دهند یا روزنه‌های پیشرفتی در این زمینه به‌وجود آمده است؟ اینها سؤالاتی است که برای یافتن جواب آنها باعث شد تا به سراغ نخستین و بزرگ‌ترین شرکت بازرسی واجد صلاحیت در زمینه بازرسی از این وسایل که تحت نظر سازمان ملی استاندارد ایران فعالیت می‌کند برویم. مدیر بازرسی تجهیزات صنعتی و مواد شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران که از سال 1381تاکنون به جد پیگیر مسائل مربوط به شهربازی‌های کشور است در این خصوص صحبت‌های جالبی بیان می‌کند. مصطفی کاوسی هم از استانداردهای اجباری شهربازی‌ها سخن می‌گوید، هم از اقدامات شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران در این زمینه و هم از موانع و چالش‌های پیش‌روی در بالا بردن سطح ایمنی وسایل تفریحی مستقر در شهربازی‌های کشور.
- بحث استانداردسازی وسایل بازی در کشورمان از چه زمانی مطرح شد؟
ببینید اگرچه از میان وسایل تفریحی مستقر در بوستان‌ها و شهربازی‌ها، ایمنی در وسایل الکترومکانیکی اهمیت بیشتری دارد اما رقم خوردن حوادث تلخ در کشورمان فقط به شهربازی‌ها برنمی‌گردد بلکه در تعدادی از بوستان‌ها نیز حوادثی رخ داده و صدمات جانی را به کودکان وارد کرده است. تا قبل از سال 85استانداردهای اروپاییEN 1176 و EN 1177 به‌عنوان استاندارد مرجع وسایل تفریحی مستقر در بوستان‌ها شناخته می‌‌شد ولی پس از تشکیل جلسات کارشناسی با حضور طرف‌های ذی‌ربط از قبیل نمایندگان سازمان ملی استاندارد، وزارت کشور، شهرداری‌ها، استانداری‌ها، سازمان پارک‌ها، شرکت‌های بازرسی، طراحان، سازندگان، بهره‌برداران و اساتید دانشگاه، استانداردهای ملی وسایل تفریحی مستقر در زمین‌های بازی براساس استانداردهای اروپایی مذکور تدوین شده و به‌عنوان استانداردهای ملی اجباری ابلاغ شدند. طراحی، ساخت، تولید، واردات و بهرهبرداری تجهیزات بازی مشمول این استاندارد هستند و انجام نشدن استاندارد لازم در هرکدام از این مراحل می‌تواند منجر به حادثه شود. به‌عنوان مثال کفپوش زمین بازی یک‌پارک باید آزمایش سقوط را با موفقیت پشت‌سر بگذارد تا هنگام سقوط یک‌کودک مانع وارد شدن ضربه سنگین به سر او شود. در سال‌های نخست پس از سال 85هنوز وسایل از ایمنی نامطلوبی برخوردار بودند. در این سال‌ها وسایل عمدتا فلزی بودند، زمین‌ها کفپوش مناسب نداشتند، وسایل ایرادات طراحی و ابعادی داشتند، فواصل ایمنی میان وسایل رعایت نشده بود و مسیر دسترسی به دستگاه‌ها نامناسب بود. وی اضافه می‌کند: این در حالی است که استانداردهای ملی مربوطه برای همه این موارد معیار دارد.
البته سطح ایمنی وسایل تفریحی مستقر در بوستان‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته این امر از سوی شهرداری‌ها و سازمان پارک‌ها و فضای شهر سراسر کشور و به‌ویژه پایتخت جدی‌تر گرفته شده است. اکنون در بخش قابل توجهی از پارک‌ها، کفپوش زمین بازی نصب شده و وسایل و مجموعه مرکب‌های پلی‌اتیلینی جایگزین وسایل فلزی شده‌اند. طبق برآوردهای صورت گرفته در کشور بیش از 15هزار پارک بازی وجود دارد ولی در این میان به‌دلیل عدم‌همکاری کامل سازمان‌ها، ادارات و طرف‌های ذی‌ربط بخش قابل توجهی از این بوستان‌ها کماکان از نظر ایمنی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند.
- آیا تجهیزات غیراستانداردی هم از مبادی ورودی غیررسمی وارد کشور میشوند؟
در سال‌های اخیر بخش عمده‌ای از وسایلی که از طریق مبادی ورودی رسمی وارد کشور شده‌اند مورد بازرسی نصب قرار گرفته‌اند و حتی نمایندگان ادارات کل استاندارد استانی مستقر در گمرکات کشور با همکاری شرکت‌های بازرسی واجد صلاحیت از ورود وسایل تفریحی غیراستاندارد به کشور جلوگیری می‌کنند اما یکی از مشکل‌های بزرگ دقیقا از همین‌جا نشات می‌گیرد که برخی از این تجهیزات از مبادی غیررسمی وارد میشوند البته سازمان ملی استاندارد می‌تواند از بهرهبرداری این وسایل جلوگیری به‌عمل آورد اما شهرداری‌های سراسر کشور هم باید فروشندگان، سازندگان، مالکان و پیمانکاران اجرایی را در قراردادهای مربوطه ملزم کنند که الزامات استانداردهای ملی مربوطه به‌طور کامل طبق قانون رعایت شود. به‌عبارت دیگر در قراردادهای منعقد شده با شرکت‌های تأمین‌کننده و نصاب این وسایل باید به صراحت لزوم انطباق با الزامات استانداردهای ملی مربوطه و اخذ تأییدیه از شرکت‌های بازرسی واجد صلاحیت در این زمینه و ارائه آن درج شود.
- از استانداردهای ملی صحبت کردید. استانداردهای ملی برای یک‌شهربازی ایمن چه مواردی را مشخص می‌کند؟
در سال1381 پس از مطالعات صورت گرفته از سوی سازمان ملی استاندارد، استانداردی استرالیایی به‌عنوان مرجع مناسب جهت تدوین استانداردهای ملی مربوط به وسایل تفریحی مستقر در شهربازی‌ها انتخاب و تدوین آنها به شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران واگذار شد. در سال87 استانداردهای تدوین شده به‌عنوان استانداردهای ملی در سه بخش طراحی و ساخت، تعمیرات و نگهداری و بازرسی حین بهرهبرداری تصویب و اجباری بودن آنها ابلاغ شد. کاوسی ادامه می‌دهد: در این استاندارد الزامات محل احداث شهربازی از نظر توپوگرافی، مقاومت خاک، وزش باد، بارش باران و برف، تاسیسات و زیرساخت‌های مورد نیاز و الزامات ایمنی عمومی و تخصصی تک‌تک وسایل بیان شده است. الزامات ایمنی این وسایل شامل الزامات ابعادی، چیدمانی، سازه‌ای، الکتریکی، مکانیکی، نصب، فوندانسیون و... است. همچنین در این استانداردها آمده است که هر وسیله تفریحی باید ضمن برخورداری از دستورالعمل‌های بهرهبرداری، نگهداری، تعمیرات، بازدیدهای روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه، اقدامات اضطراری و... دارای شناسنامه بوده و محدودیت‌های بهرهبرداری و فهرست قطعات حساس و واقع در معرض سایش، خرابی و شکست در آن قید شود. تاکنون بیش از شش هزار وسیله تفریحی در سرتاسر کشور از نظر استانداردهای ملی مربوطه مورد بازرسی قرار گرفته‌اند ولی کمتر از 20درصد این وسایل توانسته مجوز بهرهبرداری مشروط در بازه زمانی معین را دریافت کنند.
- چالش‌های موجود در مسیر استانداردسازی وسایل تفریحی چیست؟
بسیاری از وسایل تفریحی موجود در شهربازی‌های سراسر کشور قدیمی و فرسوده بوده و از مدت‌ها قبل نصب شده‌اند و در نتیجه امکان دسترسی به اطلاعات فنی، کتابچه‌های محاسبات و تاریخچه دقیق آنها وجود ندارد. در بسیاری از موارد سازندگان این وسایل به‌صورت تجربی و صرفا با کپی‌کاری از روی نمونه‌های خارجی و بدون درنظر گرفتن محاسبات و اصول مهندسی اقدام به ساخت این دستگاه‌ها کرده‌اند. حتی در برخی از موارد این کپی‌کاری همراه با افزایش ابعاد و اندازه‌ها و ظرفیت دستگاه‌ها بوده است.
در چنین شرایطی کار سازمان ملی استاندارد بسیار سخت شده بود و از سال87 به بعد براساس مقررات استانداردهای اجباری پلمب کردن وسایل تفریحی غیراستاندارد و غیرایمن توسط ادارات کل استاندارد استانی در دستور کار قرار گرفت. طی این مدت حتی بودجه‌ای نیز در قالب طرح طاهای ادارات کل استاندارد استانی درنظر گرفته شد تا اعتبار لازم برای انجام بازرسی‌های اولیه از شهربازی‌ها و مراکز تفریحی سراسر کشور تأمین شود. با کمک این طرح می‌توان گفت اکثریت قریب به اتفاق شهربازی‌های کل کشور دست‌کم یک‌بار مورد بازرسی قرار گرفته‌اند که البته این به معنی گرفتن تأییدیه لازم برای ادامه فعالیت نیست. به‌عبارت دیگر با وجود اعلام و ابلاغ موارد عدم‌انطباق فنی برخی از وسایل تفریحی بهره‌برداران این وسایل بدون توجه به این موارد از طرق مختلف هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهند که متأسفانه احتمال بروز حادثه جانی درخصوص این وسایل نیز بسیار زیاد است.
- از واقعیت‌های که منجر به حوادثی مانند حادثه شهربازی شورابیل اردبیل و شهربازی پارک بسیج شد، برای مردم می‌گویید.
در سال86 یک‌ترن هوایی در شهربازی پاداد اهواز نصب بود که توسط بازرس‌ها مورد بازرسی قرار گرفت، دستگاه کاملا غیراستاندارد تشخیص داده شد، پس از ابلاغ این امر به مالک وسیله و ارسال گزارش مربوطه به اداره کل استاندارد استان خوزستان، آن دستگاه به درستی پلمب شد. مالک این دستگاه، ترن را از آنجا باز کرد و به دور از چشم اداره کل استاندارد در شهربازی قم نصب کرد، سرانجام ترن غیراستاندارد در آن شهربازی حادثه آفرید و در اواخر سال 90یک‌نفر کشته و چندین نفر مصدوم برجای گذاشت.
حدود سه، چهار سال پیش در پارک شاهد تهران متولی دستگاه‌های مربوطه با وجود دریافت اخطارهای لازم اقدام به استانداردسازی نکرد و 2نفر کشته ماحصل کار شد. در پارک بسیج تهران در سال‌های88 الی 90براساس بازرسی‌های صورت گرفته در چندین نوبت به مسئول شهربازی اعلام شد که اجازه بهرهبرداری از وسایل را ندارد، مراحل بعدی بازرسی‌ها در ابتدای سال91 ادامه یافت و با وجود ابلاغ مجدد ممنوعیت بهرهبرداری از برخی از وسایل مستقر در این پارک و به‌ویژه ترن هوایی در تاریخ8/3/91 ولی مسئول شهربازی به فعالیت ادامه داد و ترن هوایی مستقر در این شهربازی دقیقا 3روز بعد یعنی در تاریخ 11/3/91حادثه آفرید و خانواده‌ای دخترشان را ناباورانه از دست دادند.
در مورد حادثه اخیر شهربازی شورابیل اردبیل و کشته شدن یک‌نفر جالب است بدانید دستگاه رنجر این شهربازی نو بود و یک‌ماه و نیم بیشتر از نصبش نگذشته بود. این حادثه بهخاطر آن رخ داد که سازنده وسیله بدون توجه به لزوم انجام بازرسی حین ساخت از مراحل ساخت و نصب این وسیله به‌منظور اخذ تأییدیه لازم، آن را ساخته و نصب کرده بود. این حادثه به صراحت بیانگر لزوم انجام بازرسی حین ساخت از وسایل تفریحی جدید به موازات انجام بازرسی ادواری از وسایل تفریحی در حال بهرهبرداری است.
- مردم چطور باید از دستگاه‌های استاندارد آگاهی پیدا کنند و سراغ شهربازی ایمن بروند؟
مردم نخست از مسئول دستگاه بپرسند که آیا دستگاه مجوز بهرهبرداری و فعالیت دارد، سپس ببینند که آیا دستگاه تابلو محدودیت بهرهبرداری دارد یا نه؟ به این معنی که تابلویی در کنار دستگاه وجود دارد که اطلاعاتی در مورد محدوده سنی مجاز، وزنی مجاز و. . . در آن درج شده باشد. وسیله استاندارد یا دارای مجوز بهرهبرداری مشروط وسیله‌ای است که علاوه بر موارد فوق مجوز بهرهبرداری از آن با ذکر مدت زمان اعتبار آن در مجاورت وسیله نصب شده باشد. متأسفانه هنوز فرهنگ مناسب برای بهرهبرداری و استفاده از وسایل بازی ایمن نهادینه نشده است. با توجه به حجم قابل توجه وسایل تفریحی قدیمی و فرسوده در شهربازی‌ها، پیشنهاد می‌کنم دست‌کم همانند اینکه در راستای طرح خروج خودروهای فرسوده تسهیلاتی را درنظر می‌گیرند برای نوسازی وسایل تفریحی شهربازی‌های سراسر کشور نیز بودجه‌ای اختصاص یابد.
- بازرسی از وسایل تفریحی وارداتی به چه شکل صورت می‌گیرد؟
واردکنندگان تجهیزات شهربازی موظف هستند خریدهایشان را براساس استاندارد ملی ایران انجام دهند و پیش از ارسال وسیله به سمت ایران توسط شرکت‌های بازرسی واجد صلاحیت در مبدا (محل ساخت و خرید) باید آنها را مورد بازرسی قرار داده و تأییدیه دریافت کنند. به همین منظور گمرکات کل کشور نیز براساس مقررات کالاهای مشمول استانداردهای اجباری یک‌ضمانت اجرایی ایجاد کرده‌اند؛ به‌این صورت که تا وقتی وسیله تأییدیه انطباق با الزامات استانداردهای ملی مربوطه نداشته باشد، اجازه ترخیص آن را به بازرگان نمی‌دهند و بازرگانان ضمنا موظفند یک قرارداد بازرسی حین نصب هم با شرکت‌های بازرسی داخل کشور ببندند تا ایمنی این تجهیزات پس از نصب نیز کنترل شده و کالای ایمن در اختیار بهره‌بردار قرار بگیرد.
- حادثه‌ها نشان می‌دهد که هنوز برخی از شهربازی‌های غیراستاندارد هم به فعالیت خود ادامه می‌دهند. چرا این اتفاق با وجود پیگیری‌های مستمر شما و بازرسان صورت می‌گیرد؟
با وجود همکاری بخش قابل توجهی از مسئولان شهربازی‌ها و اعضای انجمن شهربازی‌‌داران از سه ماهه پایانی سال 90تاکنون، حدود 10نفر در شهربازی‌های سراسر کشور جان باخته‌اند که این آماری ناخوشایند برای کشور ما تلقی می‌شود. مسئولان برخی از شهربازی‌ها و مالکان وسایل تفریحی به ممنوعیت استفاده از وسایل غیرایمن و پلمب شدن آنها توجه نمی‌کنند و از راه‌های غیرقانونی اقدام به ادامه فعالیت می‌کنند. من به مسئولان برخی از شهربازی‌های غیراستاندارد به‌ویژه در استان مرکزی که با وجود دریافت گزارش موارد عدم‌انطباق کماکان بدون ایمن‌سازی به فعالیت خود ادامه می‌دهند هشدار می‌دهم. با توجه احراز قدیمی، فرسوده و غیرایمن بودن وسایل درصورت ادامه بهرهبرداری از این وسایل احتمال بروز حوادث جانی بسیار زیاد است که قطعا در این صورت مسئولان ذی‌ربط باید پاسخگوی قانون باشند.
در عوض به یکی از وسایل بازی‌ای که سازنده و بهره‌بردار آن ریز به ریز الزامات استاندارد را در مراحل مختلف شامل مطالعات زمین، طراحی و ساخت، نصب و بهرهبرداری رعایت کرده اشاره می‌کنم. چرخ فلک نصب شده در شهربازی شهید چمران کرج نخستین وسیله تفریحی استاندارد به‌شمار می‌رود که موفق به دریافت گواهی بازرسی حین ساخت و حین نصب شده است. آقای مهین‌خاکی سازنده این دستگاه در سال گذشته به‌همین دلیل به‌عنوان فرد نمونه در زمینه استانداردسازی وسایل تفریحی برگزیده شده است.
- شنیده شده است که چند وسیله بازی صادراتی‌مان در کشورهای همسایه منجر به حادثه شده‌اند. آیا این خبر درست است؟
بله. ما هنگام واردات تجهیزات بازی، در کشور مبدا هم آن‌را از لحاظ استانداردهای ملی ایران بررسی می‌کنیم. طبق قانون کالاهای مشمول استانداردهای اجباری گمرکات سراسر کشور وقتی این کالاها را هنگام ورود از نظر انطباق با استانداردهای مربوطه بررسی می‌کند، هنگام صادرات نیز طبق همین قانون باید این کالاها را از نظر انطباق با الزامات استانداردهای اجباری مربوطه بررسی کرده و سپس اجازه خروجش را از کشور بدهد، در غیراینصورت اعتبار تولید داخلی‌مان خراب شده و بازار خارجی را نیز از دست خواهیم داد. متأسفانه طبق اطلاعات واصله تعدادی از وسایل تفریحی مستعمل و حتی نوساز غیراستاندارد صادر شده به کشورهای همجوار حادثه آفریده‌اند و حالا دیگر آنها به‌دلیل اعتماد از دست رفته حتی حاضر به خرید وسایل تفریحی استاندارد نیز نیستند که بدیهی است ادامه این روند به اعتبار ایران و ایرانی در کشورهای همجوار خدشه وارد می‌کند.
- شرکت‌های بیمه در این میان چه وظیفه‌ای دارند؟
برخی از مسئولین شهربازی‌ها و مالکان وسایل تفریحی پشت‌شان به شرکت‌های بیمه گرم است، تا حال چندین نفر از این افراد را دیده‌ام که می‌گویند اگر اتفاقی رخ دهد، شرکت بیمه خسارات مربوطه را جبران می‌کند، پس جای نگرانی نیست و می‌توانیم با همین دستگاه‌ها کار کنیم. این در حالی است که اگر شرکت‌های بیمه هم خود را موظف کنند تا هر وسیله تفریحی غیرایمن و فاقد مجوزی را بیمه نکنند، ضمن کاهش ریسک سرمایه‌گذاری خود از مشکلات پیش‌روی کشور عزیزمان درخصوص استانداردسازی مراکز تفریحی نیز بسیار خواهند کاست.
