حق وتو این اختیار را به پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل می‌دهد که درصورت مخالفت با هر قطعنامه‌ای، جلوی تصویب آن را بگیرند. وجود حق وتو برای پنج‌عضو دائم شورای امنیت در منشور سازمان ملل ذکر نشده است. در عوض، در این منشور تصریح شده است که قطعنامه‌های شورای امنیت باید با 9رأی مثبت از میان 15عضو شورا تصویب شود که البته رأی موافق اعضای دائمی هم باید جزو آن باشد. از این‌رو، اگر یک کشور از پنج عضو دائمی، یعنی آمریکا، انگلیس، روسیه، چین و فرانسه به قطعنامه‌ای رأی منفی بدهند، این رأی منفی وتو تلقی می‌شود و قطعنامه تصویب نمی‌شود. رأی ممتنع یا شرکت نکردن در رأی‌گیری به‌معنای وتو نیست. نخستین مورد اعمال حق وتو در روز 16فوریه سال 1946، توسط اتحاد شوروی سابق در قطعنامه مربوط به موضوع سوریه و لبنان صورت گرفت. تا اواخر دی‌ماه پارسال، حدود 263مورد اعمال حق وتو توسط اعضای دائمی شورای امنیت صورت گرفته که مورد آخر آن، موضوع سوریه بوده است.
موارد اعمال حق وتو
آمار نشان می‌دهد تا اواخر دی‌ماه پارسال، روسیه و سلف آن اتحاد شوروی بیش از دیگر اعضای دائمی از حق وتوی خود استفاده کرده‌اند. مسکو بیش از 127بار با قطعنامه‌ها یا بخش‌هایی از آن مخالفت کرده است. اتحاد شوروی از سال 1946تا 1991که از هم پاشید، 119بار از حق وتو استفاده کرد. آمریکا تا سال 1970از حق وتوی خود استفاده نکرده بود اما در آن سال، واشنگتن از این حق در ارتباط با موضوع رودزیای جنوبی که امروز زیمبابوه خوانده می‌شود، استفاده کرد. از آن زمان تا به حال، آمریکا در 79مورد که 40مورد آن مربوط به خاورمیانه بوده از این حق استفاده کرده است. آمریکا بیشتر، قطعنامه‌هایی را وتو کرده است که در آن از رژیم صهیونیستی انتقاد شده یا مبارزه مسلحانه فلسطینیان به مانند تعرض‌‌های رژیم صهیونیستی مورد انتقاد قرار نگرفته است.
آخرین مورد آن مخالفت با قطعنامه‌ای بوده که فعالیت‌های شهرک‌سازی اسرائیل را در سرزمین‌های فلسطینیان غیرقانونی تلقی کرده و خواستار توقف آن شده بود. تحلیلگران حضور همیشگی آمریکا در صحنه وتوی قطعنامه‌های مربوط به اسرائیل را نشان‌دهنده انزوای سیاسی واشنگتن در تلقی خود از نزاع بین فلسطینیان و رژیم صهیونیستی می‌دانند. در آخرین وتوی آمریکا، استدلال سوزان رایس، نماینده این کشور، این بود که واشنگتن با فعالیت‌های شهرک‌سازی اسرائیل کاملاً مخالف است اما معتقد است که محکومیت آن به این دلیل فایده‌ای برای حل این معضل ندارد.
انگلیس در طول حیات سازمان ملل 31بار از حق وتو استفاده کرده است. لندن معمولاً در کنار فرانسه و آمریکا با قطعنامه‌ها مخالفت می‌کند؛ هرچند که در هفت مورد به تنهایی قطعنامه‌ای را وتو کرده است. فرانسه در 19مورد از حق وتو استفاده کرده که آخرین مورد آن قطعنامه مربوط به مداخله نظامی آمریکا در پاناما بوده است. کرسی چین در شورای امنیت از سال 1946تا 1971در اختیار تایوان بود. در این مدت، تایوان فقط در سال 1955و برای مخالفت با عضویت مغولستان در سازمان ملل از حق وتو استفاده کرد. تا اواخر دی‌ماه پارسال، پکن در 9مورد قطعنامه‌های شورای امنیت را وتو کرده بود. از سال 2005، موارد اعمال حق وتوی چین همراه با روسیه بوده است. آخرین مورد وتوی انفرادی چین در سال 1999، به قطعنامه مربوط به وضعیت آوارگان در مقدونیه بوده است.
وتوی جیبی
مواردی که ذکر شد، دربرگیرنده قطعنامه‌هایی است که به مرحله نهایی یعنی تصویب در شورای امنیت رسیده‌اند. در بسیاری موارد، اعضای دائمی صرفاً با تهدید کردن به استفاده از حق وتوی خود، مانع از بررسی موضوعی در همان مراحل اولیه شده‌اند. در اصطلاح سازمان ملل، به اینگونه موارد، وتوی جیبی می‌گویند. مثلاً آمریکا حدود یک دهه پیش تهدید کرده بود چنانچه سربازان این کشور از تعقیب قضایی در دیوان کیفری بین‌المللی معاف نشوند، قطعنامه‌های مربوط به صلحبانی را وتو می‌کند. البته آمریکا در این مورد به تهدید بسنده نکرد و در تاریخ سه ژوئن 2002قطعنامه مربوط به گسیل صلحبانان به بوسنی را وتو کرد تا جدیت خود را به دیگر اعضای شورای امنیت ثابت کند که بعداً مجبور شدند در قطعنامه‌ای دیگر از این دیوان بخواهند به‌مدت یک سال، فعالیت‌های صلحبانان سازمان ملل را در حوزه صلاحیت قضایی خود قرار ندهد. به‌طور کلی، روسیه و چین بیش از دیگر اعضای دائمی از وتوی جیبی استفاده کرده‌اند. در سال 2003، فرانسه با تهدید استفاده از وتوی جیبی، توانست مانع از تصویب قطعنامه شورای امنیت برای مشروعیت بخشیدن به حمله آمریکا و انگلیس به عراق شود.کشورهای عضو سازمان ملل جملگی متفق‌القول هستند که اعضای دائمی شورای امنیت از حق وتوی خود برای طرفداری از هم‌پیمانان و تنبیه کردن مخالفان خود استفاده می‌کنند. حمایت همیشگی واشنگتن از تل‌آویو روشن‌ترین نمونه این مدعاست. در سال 2002، جان نگروپونته سفیر وقت آمریکا در سازمان ملل، سندی در جلسه غیرعلنی شورای امنیت به اعضا ارائه کرد که بعداً به آموزه نگروپونته مشهور شد.
وی در این سند به روشنی تصریح کرد که پیش‌نویس هر قطعنامه‌ای درباره مناقشه فلسطین- اسرائیل باید حاوی چهار عنصر باشد وگرنه آمریکا آن را وتو خواهد کرد. این چهار عنصر عبارتنداز: محکومیت صریح اعمال تروریستی، محکومیت سه گروه گردان‌های شهدای‌الاقصی، جهاد اسلامی و حماس با اسم به‌عنوان مسئول حملات انتحاری، درخواست از تمام طرف‌ها برای حل و فصل سیاسی بحران و درخواست برای بهبود وضعیت امنیتی به‌عنوان پیش‌شرط برای هرگونه درخواست از نیروهای رژیم صهیونیستی برای خروج از مواضع در اختیار. در سال‌هایی که دولت سریلانکا با جدایی‌خواهان ببرهای تامیل می‌جنگید، روسیه و چین همواره با وتوی جیبی حامی آن بودند. در مواردی، اعضای دائمی با چانه‌زنی با هم، لحن، کلمه‌ها و جمله‌های به‌کار رفته شده در پیش‌نویس قطعنامه را تعدیل می‌کنند. در شماری از قطعنامه‌هایی که کشورهای غربی درباره برنامه هسته‌ای ایران ارائه کرده‌اند، چین و روسیه چنین نقشی را ایفا کرده‌اند.
کارشناسان می‌گویند که حق وتو اصولاً برای آن به قدرت‌های قرن بیستم اعطا شده است که آنها را به پیوستن به سازمان ملل ترغیب کند. طبعاً برخورداری از این حق سبب می‌شود که شورای امنیت هرگز نتواند علیه هیچ‌کدام از اعضای دائم اعلام جنگ کند. اما اکنون جهان بسیار متفاوت‌تر از زمانی است که این حق به پنج عضو دائمی داده شد. اعطای حق وتو به پنج عضو دائمی در زمان تأسیس سازمان ملل در سال 1945، بازتاب واقعیت سیاسی جهان در آن زمان بود که اکنون دستخوش تغییر زیادی شده است. گروهی از منتقدان بر این باورند که مثلاً انگلیس و فرانسه که دیگر خبری از امپراتوری و ارتش گسترده‌شان نیست و در عوض اکنون دارای بدهی‌های زیادی هستند، استحقاق برخورداری از این حق را ندارند. همین منتقدان خاطرنشان می‌کنند که کشورهای بزرگی مانند هند، برزیل، آلمان و ژاپن براساس واقعیت‌های اقتصادی امروز می‌توانند عضو دائم شورای امنیت باشند.
