راینولوژی از کلمه لاتین راینو به معنای بینی منشا گرفته است. راینولوژی یک شاخه فوق تخصصی در دانش پزشکی است که به جراحی‌ها و درمان بیماری‌های بینی، سینوس‌ها و ساختمان‌های اطراف بینی در سر و صورت می‌پردازد.
با گسترش روزافزون دانش پزشکی، روش‌های جدید جراحی برای کاهش مشکلات بیماران پس از جراحی‌های بینی و تشکیلات مجاور بینی ابداع می‌شوند. از جمله این روش‌ها که در سال‌های اخیر دگرگونی شگرفی در حیطه راینولوژی ایجاد کرده، می‌توان به روش‌های جراحی اندوسکوپیک بینی و سینوس اشاره کرد. به کمک این روش‌ها بسیاری از جراحی‌هایی که پیش از این با برش‌های مختلف صورت می‌گرفته، بدون برش و با نتایج مطلوب تر انجام می‌گیرد.
تمامی‌بیماری‌های التهابی و عفونی، آسیب‌های ناشی از ضربه‌های بینی، تومورها و ناهنجاری‌های مادرزادی بینی و سینوس‌ها و همچنین تمامی‌جراحی‌های بینی، سینوس‌ها و نواحی مرتبط در سر و صورت در حیطه علم راینولوژی است.
اختلالات تنفسی در هنگام خواب و تمامی‌عوامل ایجاد گرفتگی بینی در راینولوژی مورد بحث قرار می‌گیرند. یکی از مباحث مهم در رشته فوق تخصصی راینولوژی، جراحی پلاستیک و زیبایی بینی با حفظ عملکرد آن است. تنفس مهمترین فیزیولوژی بدن انسان و مهمترین عملکرد بینی است.
هنر راینولوژیست حفظ آمیزه‌ای از زیبایی و عملکرد بینی است چرا که توجه به عملکردهای حیاتی بینی از مهمترین اهداف دانش راینولوژی به شمار می‌آید. راینولوژی نوین دسترسی به ظریف ترین عناصر بینی را با حداقل آسیب بافتی و روش‌های پیشرفته امکان پذیر ساخته است.
هر سال همایش‌های علمی‌متعددی در زمینه دانش راینولوژی در سراسر جهان برگزار می‌گردد که در آنها دیدگاه‌های جدید در جهت حل معضلات این دانش و ارتقای سطح درمان بیماری‌های وابسته به بینی ارائه می‌شود. به عنوان نمونه تنها در چند سال اخیر بسیاری از نقطه نظرات جدید ارائه شده در زمینه علل، تشخیص و درمان سینوزیت‌های مزمن، دورنمای درمان این بیماری را روشن تر نموده است.
عملکردهای حیاتی بینی
بینی یکی از مهمترین اعضای بدن در نگهداری سلامت فرد و حفظ سایر اعضاء است. بینی دارای فیزیولوژی بسیار پیچیده‌ای است. وظایف اساسی بینی شامل ایجاد راه هوایی، حس بویایی، تنظیم دما، تنظیم رطوبت، تصفیه ذرات هوا و نقش درتکلم است. مهمترین عملکرد بینی ایجاد راه هوایی برای تنفس طبیعی است.
کوچکترین تغییرات درمجرای تنفسی بینی می‌تواند موجب مقاومت قابل ملاحظه‌ای در برابر عبور هوا شود به طوری که اگر قطر مسیرعبور هوای تنفسی از راه بینی به نصف تقلیل یابد، مقاومت راه هوایی بینی 16 برابر می‌شود. تنظیم دمای هوا زمانی صورت می‌گیرد که هوای‌استنشاقی از روی سطوح وسیع ساختمان‌های پیچیده داخل بینی که حاوی شبکه غنی مویرگی است می‌گذرد.
صرف نظر ازحرارت هوای تنفسی، دمای هوا در حلق به ندرت بیش از 4 درجه نسبت به دمای طبیعی بدن نوسان دارد. تغییر دمای محیط به میزان 25 درجه موجب تغییری کم‌تر از 1 درجه در هوای دمی‌می‌شود.
شمار زیادی از غددمخاطی مستقر در مخاط بینی امکان‌مرطوب سازی دائم هوای تنفسی را می‌دهد. تخمین زده شده است که طی 24 ساعت تنفس، حدود یک لیتر مایع‌صرف اشباع هوای دمی‌شود. هوای دمی‌بیش از 75% ازرطوبت اشباع می‌شود.
تصفیه ذرات استنشاقی بر عهده سیستم مخاطی بینی است‌که ترشحات ممتد چسبنده‌ای را شکل می‌دهد. اکثر ذرات بین 2تا5 میکرون در این ترشحات به دام می‌افتند. این ترشحات شامل ایمونوگلوبولین و عوامل دفاعی است. حرکات منظم‌مژک‌های سلولی، این ترشحات چسبنده را با سرعت چند میلی متر در دقیقه حرکت داده، اجازه می‌دهد که این‌ترشحات هر 20 دقیقه یک بار جایگزین شود. تولید روزانه این ترشحات حدود یک لیتر است.
بینی نقش مهمی‌در تکلم دارد و موجب افزایش رزونانس صدا می‌شود. در موقع‌گرفتگی بینی صدای ناشی از تلفظ حرف م به صورت ب شنیده می‌شود. وظیفه سینوس‌های اطراف بینی شامل سبک کردن وزن‌جمجمه، تکمیل عملکرد بینی، تعدیل حرارتی مغز، شرکت در بویایی، تشدید صدا و تهیه پشتیبانی سپرمانند برای محافظت صورت از ضربه است.
اختلالات عملکرد بینی
اختلال در عملکردهای حیاتی بینی عواقب ناگواری در سلامت و زندگی افراد و جامعه برجا خواهد گذاشت. تنفس حیاتی‌ترین عملکرد زندگی است که نتیجه آن رسیدن اکسیژن به بافت‌های بدن است.
هنگامی که تنفس از مسیر طبیعی خود از راه بینی منحرف شود عوارض آن تمام بافت‌های بدن را تحت تاثیر قرار خواهد داد. فردی که تنفس از راه بینی را از دست بدهد نه‌تنها در زندگی فردی، بلکه در روابط اجتماعی نیز مشکلات زیادی را تجربه خواهد کرد. بی‌حالی، خواب‌آلودگی، کسالت، بی‌حوصلگی و عصبی بودن ممکن است در اثر اختلال تنفسی بینی پدید آید.
محرومیت از تنفس بینی، خشکی مجاری تنفسی و ضعف سیستم دفاعی آن را در پی خواهد داشت. گرفتگی بینی اغلب سبب بروز مشکلاتی در سایر ساختمان‌های وابسته می‌شود. از آنجا که وجود این مشکلات می‌تواند دیگر مشکلات مربوط به بینی را تحت‌الشعاع خود قرار دهد، لازم است بدانیم که چنین مشکلاتی نتیجه گرفتگی بینی است. برای مثال با تنفس دهانی مزمن، دندان‌ها جرم می‌گیرند و ممکن است زبان خشک یا باردار شود و بیمار دچار بوی بد دهان شود.
تنفس مزمن از دهان همچنین سبب ایجاد خشکی و درد در ناحیه حلق می‌گردد و ممکن است منجر به احساس توده‌ای در گلو شود. گاه التهاب بینی همراه، موجب بسته شدن موقت تخلیه سینوس‌های اطراف بینی و نیز درد سینوسی، سردرد یا احساس پری، سنگینی و فشار در ناحیه سر و صورت می‌شود. بسته شدن شیپوراستاش ـ ناشی از گرفتگی بینی ـ می‌تواند سبب احساس گرفتگی یا پری گوش شود. سوزش چشم یا اشک‌ریزش ممکن است نشان‌دهنده بسته شدن مجرای اشکی در بخش پایینی بینی باشد.
ترشحات مزمن بینی یا خشکی حلق ممکن است سبب تحریک حنجره شود که با خشونت صدا، سرفه و احساس نیاز مداوم برای صاف کردن گلو همراه است. صدای تودماغی علامتی از گرفتگی راه هوایی بینی است. اختلال بویایی، احساس سرماخوردگی طولانی، خرخر و مشکلات تنفسی حین خواب از علائم دیگر اختلال عملکرد بینی است. وجود علائم فوق موجب افت قابل ملاحظه در کیفیت زندگی افراد می‌شود.
اهداف جراحی‌های بینی
جراحی‌های بینی با اهداف متعددی انجام می‌شود که می‌توان آنها را به دو دسته کلی تقسیم کرد:
دسته اول جراحی‌هایی هستند که در جهت اصلاح عملکرد بینی انجام می‌شوند. شایع‌ترین مشکل در عملکرد بینی، گرفتگی راه تنفسی بینی است. جراحی‌هایی که در جهت رفع مشکلات عملکرد بینی صورت می‌گیرد به‌طور عمده اصلاح انحراف تیغه میانی بینی را شامل می‌شود. مشکلات دیگری مانند پولیپ و تورم بافت‌های داخل بینی نیز ممکن است موجب مشکلات تنفسی شوند. در این حالات ممکن است جراحی‌های پیچیده‌تری مورد نیاز باشد که در بسیاری از موارد مستلزم استفاده از روش‌های اندوسکوپیک است.
دسته دوم جراحی‌هایی با هدف تغییر شکل خارجی بینی و زیباسازی است. اختلالات زیبایی نیز به دو دسته مادرزادی و اکتسابی تقسیم می‌شوند. در حالت نخست شایع‌ترین آن قوز پشت بینی و نوک پهن آن است. در حالت دوم شایع‌ترین دلیل آن عفونت، ضربه و مشکلات جراحی‌های پیشین است.
در بسیاری از موارد، این دو هدف باید به‌طور همزمان مورد توجه قرار گیرند چرا که غفلت از یکی از آنها موجب عوارضی برای بیمار می‌شود. بنابراین در جراحی زیبایی باید به اختلالات داخلی بینی توجهی ویژه داشت. همین توجه دوجانبه، عمل جراحی بینی را بی‌نهایت مشکل و پیچیده می‌سازد. هنر جراح بینی ایجاد تعادل بین بیشترین حد عملکرد و زیبایی بینی پس از انجام جراحی است. به همین دلیل برای موفقیت در جراحی پلاستیک بینی، جراح به چیزی بالاتر از مهارت نیاز دارد.
در صورتی که پیش از جراحی، در حین عمل و پس از جراحی، تمامی شرایط لازم برای حفظ سلامت بینی از نظر تنفسی مورد توجه قرار گیرد، می‌توان در این حالات اقدام به جراحی بینی نمود. البته در این حالت جراح با مشکلات زیادی در عمل مواجه است که با تسلط خود بر مشکلات داخل بینی باید بتواند بر آنها فائق آید.
* راینولوژیست
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
