پیشینه صنعت توریسم

جهانگردی و گردشگری از دیرباز در ایران رونق داشته و آمد و شد خاورشناسان وجود کاروانسراها، چاپارخانه‌های قدیمی و راه‌های ارتباطی گسترده دلیل این مدعاست.

در دوره‌های متفاوت و در حکومت‌های مختلف از جمله هخامنشیان، سلوکیان و ... به این مسئله بر اساس شرایط گوناگون توجه شده است.

در زمان صفویه یکی از درخشان‌ترین دوران سیاحت در ایران رقم خورد که مهمترین عوامل توسعه، امنیت، راه‌های ارتباطی مناسب و تاسیسات متعدد بوده که موجب جلب سیاحان به ایران شده است.

در سال1314 شمسی برای اولین‌بار در وزارت داخله(کشور) اداره‌ای به نام «اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات» تاسیس شد و انجام امور مربوط به جهانگردی کشور بر عهده آن اداره محول شد.

در سال1319 شمسی نخستین آژانس جهانگردی ایران در تهران تاسیس شد و در سال40 نیز شورای عالی جهانگردی مرکب از 12 نفر از نمایندگان وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و 3 نفر از اشخاص مطلع و کارشناس در امر گردشگری و جهانگردی به موجب تصویب هیأت وزیران وقت تشکیل شد.

در سال 1357 و پس از پیروزی انقلاب اسلامی وزارت اطلاعات و جهانگردی به وزارت ارشاد ملی و سپس به وزارت ارشاد اسلامی تغییر نام داد و حوزه معاونت جهانگردی این وزارتخانه سرپرستی امور جهانگردی کشور را به عهده گرفت.

در سال 1376 با ادغام حوزه معاونت سیاحتی و زیارتی و سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی به وجود آمد که تا اوایل سال 1383 فعالیت داشت.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از ادغام دو سازمان ایرانگردی و جهانگردی و سازمان میراث فرهنگی به وجود آمد و بعدها سازمان صنایع‌دستی نیز به آن اضافه شد که هم اکنون فعالیت خود را ادامه می‌دهد.

بر اساس  نتایج تحقیقات  انجام شده، ایران سالانه حدود یک میلیارد دلار بابت مسافرت‌های اتباع خود پرداخت می‌کند و به تعبیری  هر خانواده ایرانی که به طور متوسط 5 عضو دارد سالانه 85 دلار از سهم تولید ملی خود را بابت رونق به بازار جهانی توریست می‌پردازد بدون اینکه از این بازار سهمی برده باشد.

درآمد کشورهای خارجی از توریست ایرانی 4برابر درآمد ایران از توریست خارجی است. شاید بی دلیل نباشد که قسمتی از درآمد دو شرکت بزرگ هواپیمایی بزرگ دنیا به ایران اختصاص دارد.

ایرانی‌ها بیشتر بعد از امارات به ترکیه و تایلند می‌روند. بر اساس آمارهای ارائه شده در سال1330 شمسی تعداد جهانگردان بین‌المللی در سطح جهان حدود 25 میلیون نفر بوده است.

همین تعداد جهانگردان در فاصله 1364 تا 1374 از رشد فزاینده‌ای برخوردار گشته‌اند به طوری که از 329 میلیون نفر در سال64 به 567 میلیون نفر در سال 74 رسیده است و طبق پیش‌بینی‌ها تا سال 1399 شمسی تعداد جهانگردان به رقمی بالغ بر یک میلیارد و 600 میلیون نفر خواهد رسید.

بر اساس آمارها  معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از طریق توسعه این صنعت قابل حل است. پس از صنعت نفت و صنایع خودروسازی در رده سوم صنایع جهان قرار گرفته است.

صنعت توریسم بخشی است که بیش از 200 میلیون نفر را در سراسر جهان شاغل کرده و تا 10 سال آینده از 300 میلیون نفر فراتر خواهد رفت. بی‌تردید در صنعت نفت تنها کشورهای دارنده از آن می‌توانند استفاده کنند، اما داشتن مناطق ویژه گردشگری مانند تخت جمشید، طاق بستان، میدان نقش جهان و بسیاری از پهنه‌های تاریخی مختص ایران است که در تمام دنیا بی‌نظیر و بی‌مانند است.

با توجه به اینکه کشور ما از نظر درآمد جذب توریست در قیاس با دیگر کشورهای جهان در رتبه 87 قرار دارد  به لحاظ جاذبه‌های گردشگری یکی از کشورهای پر جاذبه محسوب می‌شود. اگر قرار باشد که ایران به جایگاه واقعی خود در جذب گردشگر برسد و در آمارهای جهانی جایگاهی قابل توجه یابد، می‌باید به برنامه‌ریزی کلان و اتخاذ سیاست‌های توسعه‌ای مبادرت کند.

بسیاری از مردم دنیا با فرارسیدن تعطیلات به سفر می‌روند، اما مسئله‌ای که برای مسافران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، سفرهای ارزان قیمت می‌باشد. به طوری که امروزه بیشتر مردم دنیا ترجیح می‌دهند به دنبال سفرهایی باشند که هزینه مناسب و پایینی را دارد.

به همین دلیل بسیاری از هتل‌ها، شرکت‌های هواپیمایی و آژانس‌های مسافرتی با شروع فصل تعطیلات، نرخ‌هایشان را  کاهش می‌دهند تا بدین وسیله بتوانند در رقابت با شرکت‌های دیگر مشتریان بیشتری را جذب کنند. این کار چند مزیت به همراه دارد:
اول اینکه توان مسافرت افراد افزایش می‌یابد و دوم اینکه با افزایش توان مسافرتی افراد بیشتری جذب بازارهای گردشگری می‌شوند و شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات می‌توانند سود سرشاری داشته باشند.

بدیهی است که با تکیه بر این روش بسیاری از کشورهای جهان همه ساله برنامه‌هایی را برای کاهش قیمت‌های خدمات مسافربری اجرا می‌کنند. به عنوان مثال در کشور ایتالیا در فصل تعطیلات از هر 5 پرواز یک پرواز ارزان‌قیمت آماده شده است.

با وجود این براساس پیش‌بینی‌ها تجارت سفرهای هوایی همچنان سودآور خواهد بود. این کار علاوه بر سوددهی آن نسبت به سال گذشته که 13درصد بود صنعت توریسم  وضعیت بهتری  یافته است.

چون شهروندان آن کشور بیش از گذشته به سفرهای کم هزینه علاقه‌مند شده‌اند. در این بخش 80 درصد از خریدها مربوط به سفرهای تفریحی است و فقط 20 درصد از بلیت‌های خریداری شده را سفرهای تجاری تشکیل می‌دهد.

هم اکنون طبق اعلام مسئولان گردشگری سهم ایران از بازار گردشگری جهان در حدود 08/0 درصد است.

کشور ما با جمعیت 70میلیون نفری و با داشتن حدود 700 کیلومتر مرز آبی در دریای خزر و بیش از 2هزار کیلومتر در سواحل خلیج فارس و دریای عمان و همچنین مالکیت بیش از 20جزیره در خلیج فارس و تنگه هرمز و با قرار گرفتن آن در بین مدارات 25 تا 40درجه عرض شمالی دارای تنوع طیف وسیعی از چشم‌اندازها و همچنین آب و هواهای متفاوت است که زمان نسبتاً زیادی برای دیدن آن لازم است.

همچنین  گسترش صنعت توریسم نیازمند برنامه‌ریزی و گسترش فرهنگ گردشگری و جهانگردی در کشور است.از طرفی وضعیت هتل‌های کشور اصلاً قابل مقایسه با دیگر کشورها نیست ولی به لحاظ قیمت این هتل‌ها هیچ فرقی با همتایان خارجی ندارند، به طور مثال هتل‌های دبی در رده بهترین‌های جهان قرار دارند و اولین هتل 7ستاره که بلندترین هتل جهان نیز هست، در این کشور قرار دارد.

این در حالی است که این کشور به تازگی توانسته است در حوزه توریسم رشد قابل توجهی داشته باشد. به نحوی که امروزه دبی دارای 272 هتل با بیش از 30 هزار اتاق، 30مرکز خرید و سالانه حدود 5 میلیون نفر گردشگر خارجی است.

خطوط هوایی دبی یکی از 5خط هوایی جهان است که با داشتن بیش از 100 شرکت هواپیمایی به بیش از 145مقصد مسافر می‌برد. ظرفیت فرودگاه آن نیز در حال توسعه است تا بتواند مسیر تردد سالانه 60 میلیون مسافر شود. درآمد صنعت توریسم در دبی نیز نزدیک به 2 میلیارد دلار است.

شاید یکی از مهمترین راه‌های جذب توریسم به کشور معرفی درست و مناسب جاذبه‌های گردشگری کشور به دنیاست.

چندی پیش و به همین منظور وزارت امور خارجه ایران برای معرفی بهتر ایران به مردم سایر نقاط جهان از برخی از روزنامه‌نگاران روسی دعوت کرد تا به ایران سفر کنند.

این اقدام در نگاه اول معرفی درست جاذبه‌های ایران را در آن کشور در پی داشته است که بی‌تردید برای گسترش صنعت توریسم علاوه بر ایجاد امکانات رفاهی مناسب و تامین بسترهای اصلی برای رفاه هرچه بیشتر گردشگران در داخل به معرفی و دادن چهره‌ای مناسب از مناطق گردشگری لازم و ضروری  است.

ایران با داشتن شش اثر که در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است می‌تواند به عنوان یکی از مراکز مهم جذب توریست آثار و ابنیه تاریخی باشد. وجود آثاری چون تخت جمشید، چغازنبیل، تخت سلیمان، میدان نقش جهان، پاسارگاد و ارگ تخریب شده بم دارای ویژگی بارزی در این حوزه است.

شاید توجه به راهکارهای زیر بر پایه حقوق بین‌الملل بتواند ما را در توسعه صنعت فراموش شده توریسم یاری دهد:

1 - رعایت حقوق و برقراری امنیت جانی و مالی گردشگران خارجی

2 - گسترش فرهنگ جهانگردی و گردشگری در کشور

3 - بازاریابی و تبلیغات برای بهبود تصویر مخدوش شده ایران در عرصه گردشگری

4 - راه‌اندازی سایت‌های باستان‌شناسی و گردشگری در کشور

5 - ارائه خدمات بانکی پیشرفته به جهانگردان

6 - تبلیغات منظم و هماهنگ از سوی سازمان مربوطه و وزارت خارجه در دیگر کشورهای دنیا

7 - تسریع در صدور روادید برای جهانگردان

8- پذیرش کارت اعتباری بین‌المللی که تاکنون اقداماتی در این زمینه انجام گرفته است

9- راه‌اندازی و تقویت شبکه‌های ماهواره‌ای و رادیو و تلویزیونی

10 - ضرورت حضور بخش خصوصی در صنعت گردشگری کشور.