به گزارش همشهری آنلاین، این نشست از سوی گروه چند رسانه‌ای معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر با حضور دکتر مهدی محسنیان راد، دکتر یونس شکرخواه، دکتر تژا میرفخرایی، دکتر حسین افخمی، دکتر نعمت‌الله فاضلی، دکتر حسین انتظامی و دیگر اساتید علوم ارتباطات، پژوهشگران و دانشجویان این رشته برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر محسنیان راد به نمایندگی از پروفسور معتمدنژاد که به دلیل کسالت نتوانست در این نشست حاضر شود، ضمن تقدیر از مترجم کتاب، آن را اثری ارزشمند در حوزه تاریخ مطبوعات دانست و به شرح مختصری درباره محتوای کتاب بسنده کرد. گروه چندرسانه‌ای فرهنگستان هنر بانی نشست بود.
در ادامه این نشست دکتر حسین انتظامی، عضو هیئت نظارت بر مطبوعات ضمن اشاره به شخصیت علمی دکتر نمکدوست، تاریخ اجتماعی رسانه‌ها را اثری تاثیرگذار از دو محقق برجسته جامعه شناسی ارتباطات دانست و خواندن آن به همه کسانی که با رسانه‌ها مرتبط اند توصیه کرد.
بر اساس گزارش خبرآنلاین، وی افزود: «کتاب‌هایی از این دست که ترکیبی از مطالعات کتابخانه‌ای، مرور نظریه‌ها، کرونوگرافی تفصیلی و روند شناسی براساس نقاط عطف هستند بینش آفرین اند زیرا ربط نظریه به دو محوری که بستر تاریخی را می‌سازند (پس زمینه‌ها و رویدادهای تبعی) و اکتشاف رگه‌های اصلی، ارزش قابل توجهی دارند.
از این جهت کتاب حاضر شبیه کتاب‌هایی از جنس «تاریخ بی خردی» هستند. هر چند این دو نمونه به لحاظ محتوا تقریبا معکوس یکدیگرند زیرا یکی نضج گرفتن خرد ستیزی های چند عصر را مرور می کند و دیگری بالنده شدن جوامع در پرتو تسهیل ارتباطات. اما با خواندن اولی می فهمیم که همه بی خردی های تاریخ، خاستگاه، شرایط، جلوه و نتایج تقریبا یکسانی داشته اند که مع الاسف مرتبا تکرار می شوند و با خواندن دومی در می یابیم که ظهور و اوج گیری رسانه ها مدل های تقریبا مشابه دارد.»
انتظامی در تشریح خلاصه این کتاب، به سه محور اصلی اشاره و تصریح کرد: اگر بخواهیم کتاب را در سه پاراگراف خلاصه کنیم باید این محورها را مد نظر قرار بدهیم؛ رسانه و به عبارت بهتر، هر مدیوم رسانه‌ای هرچند برآمده از بستر اجتماعی عصر خود است اما در پیوندی هم افزا، می‌تواند و توانسته است که زمینه ساز تحولات اجتماعی باشد. مثال‌های متعددی که در این کتاب بیان شده است مؤید این نظریه است که پیشتر به آن باور داشته‌ایم.
وی محور دوم کتاب را نیز اینگونه شرح داد: تولد هر مدیوم، اگر چه در ابتدا مورد حسد و بلکه دشمنی دُردانه و سوگلی قبلی بوده است اما بتدریج مدیوم قبلی به این نتیجه رسیده که خصومت را به همزیستی مسالمت آمیز تبدیل کند. البته با ظهور مفهوم چند رسانه‌ای، همزیستی یاد شده تا حد تقسیم کار و همکاری و هم افزایی بلوغ یافته است و به این شکل، مدل تعامل از یک منتها الیه طیف (خصومت) به منتها الیه دیگر طیف (اتحاد) در حال نقل مکان است.
مدیر عامل سابق موسسه همشهری در تشریح نکته سوم نیز گفت: «این کتاب که نقشه تحولات رسانه‌ای را از بالا می‌نگرد به پارادایم‌ها و شیفت پارادایم‌ها نیز ناظر است. یکی از کمبودهای امروز فضای رسانه‌ای کشورمان کم اطلاعی از پارادایم غالب است؛ یعنی مثلا بدون آن که از ظهور و اقتضائات «چندرسانه‌ای» مطلع باشیم هنوز در دوره رقابت یا ارحجیت مدیوم ها بازی می‌کنیم. این البته یک مشکل عمومی است. مثلا در تحلیل روابط بین الملل و یا تحلیل های ژئوپلتیکی اگر همچنان با الگوهای منسوخ شده (مثل جنگ سرد یا گفتمان منفی امنیت) نقشه ژئو پلتیکی را پهن و تشریح کنیم مثل آن است که نجوم را بدون توجه به یافته های کوپرنیک، براساس مدل بطلمیوس تحلیل کنیم یا با نقشه های کتاب های جغرافی دوره تحصیل خودمان بخواهیم برای فرزندانمان از جغرافیایی سیاسی سخن بگوییم. ما یک کشور بزرگ در بالای نقشه ایران می دیدیم به نام اتحاد جماهیر شوروی، اما امروز فرزندانمان ۱۵ کشور می بینند؛ ما در نقشه اروپا دو آلمان و یک یوگسلاوی می دیدیم اما امروز یک آلمان داریم و به جای یوگسلاوی، ۵ کشور کوچک نشسته‌اند. این کتاب با مرور سیرتطور پارادایم های رسانه ای و رسانه ای - اجتماعی، ما را به شیوه فهم و تحلیل دقیق پدیده ها ی مرتبط رهنمون می کند.»
انتظامی همچنین با اشاره به طرح ترجمه و انتشار این کتاب در دوران مسئولیت خود در موسسه همشهری، در پایان اظهاراتش، پیشنهاد داد موسسه همشهری این کتاب را با قیمت ارزانتر منتشر کند تا در اختیار تعداد بیشتری از علاقمندان، دانشجویان و اساتید ارتباطات قرار بگیرد.
گزارش پنل تخصصی
این نشست علمی سپس با تشریح وجوه مختلف تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت ادامه یافت.
دکتر افخمی، رئیس این نشست علمی با قدردانی از دکتر نمکدوست بخاطر تلاش‌های چند ساله در ترجمه کتاب مورد بحث در این مراسم، به اداره این نشست علمی پرداخت. البته قبل از آنکه اعضای پنل علمی به ارائه مباحثشان بپردازند، دکتر افخمی به انتقاد پدیده‌ای پرداخت که تحت عنوان «نگاه یک چشمی در حوزه رسانه» از آن نام برد. این استاد دانشگاه در این باره گفت: یکی می‌گوید «رسانه و فرهنگ» و دیگری می‌گوید «رسانه و جامعه»؛ جامعه را می‌بینند اما فرهنگ را نمی‌بینند یا فرهنگ را می‌بینند اما جامعه را نمی‌بینند!
دکتر یونس شکرخواه در این نشست علمی با تمجید از تلاش‌های دکتر نمکدوست در زمینه ترجمه تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت، این اثر را اثری ماندگار توصیف کرد و گفت: به نمایندگی از جمعی و نسلی و به نمایندگی بخشی از معلم‌ها و بخشی از روزنامه‌نگاران به دکتر نمکدوست خسته نباشید می‌گویم.
این عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران افزود: این کتاب برای ما ارتباطاتی‌ها از یک جهاتی بسیار سخت است چون از یک جهت نویسنده‌ها سعی می‌کنند تاریخ را به ارتباطاتی‌ها بفروشند. سختی دیگر کتاب که دکتر نمکدوست تا حدود زیادی آن را شکسته است این است که ساختارش تالیفی کتاب هم ساختار نرم و روانی نیست.
وی از اطلاعات، استدلال و تئوری به عنوان سه لایه کتاب‌هایی نام برد که با ساختارهای مستحکم نوشته می‌شوند و گفت: این سه لایه را در این کتاب مفید می‌دانم. این کتاب در عین حال بازی نام‌ها هم هست لذا خواننده نباید از اسم‌ها بترسد. اصلا خواننده باید برای رژه‌ای از اسامی متعدد آماده باشد، اسامی که ممکن است خواننده کتاب را به حالت خستگی درآورد اما باید یادمان باشد که این اسامی مکمل لایه اطلاعات هستند.
دکتر شکرخواه در بخش دیگری از سخنانش رویکرد کتاب تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت را بریتانیایی معرفی و خاطرنشان کرد: این کتاب، از گوتنبرگ تا اینترنت نیست بلکه از گوتنبرگ تا گوگل است. به دلیل اینکه رویکرد کتاب، بریتانیایی است لذا اسم اینترنت بهانه‌ای است که دامنه اثر آشکارا به آمریکا کشانده نشود هر چند که مخاطب آمریکایی را هم پوشش می‌دهد.
این استاد پیشگام روابط عمومی الکترونیک افزود: وقتی این کتاب به سمت New Media می‌آید اصرار دارد انقلاب گوتنبرگ را تحت عنوان انقلاب چاپ ببیند و New Media را به مثابه یک پارادایم شیفتی که انتهایش معلوم نیست به تصویر بکشد.
وی ادامه داد: نویسندگان این کتاب پیرو بازی کردن در وسط زمین هستند و ترجیح می‌دهند به هیچ طرف تئوریکی تنه نزنند. آنها وسط حرکت می‌کنند و هنرمندانه دو مقوله جبر تکنولوژیک و نیز توسعه خطی را رد می‌کنند. البته در این کتاب مخاطب پیدا نیست و این را به عنوان یک ضعف برای این کتاب مطرح نمی‌کنم بلکه می‌خواهم آنچه رخ داده را باز کنم و بگویم اتفاقا وقتی مخاطب دیده نمی‌شود خیلی راحت می‌شود به سمت تئوری‌های ضد جبر تکنولوژیک رفت.
دکتر شکرخواه در خاتمه خاطر نشان کرد: این کتاب تاریخ اجتماعی است و می‌تواند برای ما به تاریخ فرهنگی تبدیل شود و زمینه مطالعات میان رشته‌ای را فراهم آورد. همچنین دانشجویان رشته ارتباطات نباید دیگر تا مدت‌ها دغدغه موضوع رساله‌هایشان را داشته باشند چراکه به راحتی می‌توانند فصل‌های این کتاب را دستمایه موضوعات رساله‌های خود سازند.
دکتر نعمت الله فاضلی نیز در این نشست علمی با بیان اینکه دکتر نمکدوست را جزو سرمایه‌های فرهنگی خود می‌دانم، درباره کتاب «تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت» گفت: این کتاب به لحاظ سبک نگارش برای مورخان نوشته نشده بلکه برای مردم نوشته شده و ویژگی خوب سبک شناسانه دارد که بسیار جذاب و خوش خوان است.
دکتر فاضلی در تشریح برداشت خود از کتاب «تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت» به نکات زیر اشاره کرد:
- این کتاب بسیار انباشته اطلاعات است. اسم کتاب تاریخ رسانه‌ها است اما این کتاب همه الگوهای تاریخ رسانه‌ها است و نگاه بین رشته‌ای به رسانه‌ها و تاریخ دارد. این کتاب به طرز معجزه آسایی توانسته بحثی که امروزه توسط پست مدرن‌ها تأکید می‌شود را عملیاتی کند و در صدد است نه تنها ژانرهای گوناگون تاریخ را با یکدیگر ترکیب کند بلکه ژانرهای گوناگون نگارش را از لحاظ ادبی با یکدیگر تلفیق نماید.
- انبوهی از مثال های ادبی و هنری و متن های تولیدکننده لذت در این کتاب وجود دارد. این کتاب مانند یک اثر هنری لذت بخش است. نویسندگان این کتاب سندی معتبرتر و گویاتر از شعر و داستان برای نگارش تاریخ ارتباطات پیدا نکرده بودند.
- این کتاب تاریخ ارتباطات در اروپا است؛ تاریخ انسان اروپایی و زندگی اجتماعی اروپایی است. این کتاب برای بنده الگویی برای مطالعه فرهنگ و ماهیت فرهنگ است.
- تز اصلی این کتاب این است: «نقش و تأثیر فناوری‌های ارتباطی و الگوهای ارتباطی، توسعه و تکوین جامعه انسانی است». این کتاب نشان می‌دهد چگونه هر فناوری و نوآوری در حوزه ارتباطات - مانند سنگی که وقتی در حوض می‌اندازیم موج ایجاد می‌کند - توانسته موج‌ها را دامن بزند و ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را باز کند.
- رویکرد این کتاب تاریخ اجتماعی نیست بلکه تاریخ فرهنگی است.
- این کتاب تعریف تازه‌ای از ارتباطات ارائه می‌کند و رسانه و ارتباطات را به فناوری های مکانیکی و ماشینی محدود نمی‌کند و به نوعی القا می‌کند که نوآوری‌های اجتماعی انسان‌ها که در الگوهای فرهنگی شان استقرار پیدا کرده است هم از فناوری‌های اجتماعی هستند.
دکتر میرفخرایی نیز در این نشست علمی، ترجمه کتاب «تاریخ اجتماعی رسانه‌ها؛ از گوتنبرگ تا اینترنت» را روان و شیرین توصیف کرد و درباره ویژگی‌های این کتاب گفت: چارچوب نظری این کتاب یک چارچوب نظری کارکردگرایانه است. این کتاب به تنها مکتبی که بی مهری می‌کند مکتب فرانکفورت است اما سعی می‌کند درباره نظریه هابرماس بحث کند که آیا نظریه اش خوب است یا خیر؛ در آخر هم نتیجه می‌گیرد که نظریه هابرماس یک نظریه منطقی است. این نتیجه گیری برایم جالب بود چون قبلا خوانده بودم هابرماس یک کارکردگرا است. وقتی مشاهده کردم نویسندگان کتاب حاضر هم نظریه هابرماس را منطقی می‌بینند، به نظرم رسید که آنچه قبلا خوانده بودم درست است.
مهم‌ترین بخش‌های سخنان دکتر میرفخرایی در ادامه آمده است:
- این کتاب یک اثر جذاب است چون وقتی خواننده کتاب به ارتباطات و نظریه‌های ارتباطی علاقه مند باشد با مطالعه این کتاب ملاحظه می‌کند که ابتدا وارد ارتباطات شفاهی می‌شود و از آنجا دست شما را می‌گیرد و به سوی کلیه فرآیندهای تکنولوژیک این عرصه می‌برد و علاوه بر نظریه پردازی ها اسم اشخاص حرفه ای را می آورد لذا به نظر می رسد شما را با خودش می کشاند یعنی آنچه می‌گوید را درک می‌کنید بنابراین خواننده احساس می‌کند یک درک عمیق از نظریه‌ها و شیوه های کار حرفه ای به دست آورده است و به عبارتی خواننده احساس می کند چیزی یاد گرفته یا چیزهایی که از گذشته یاد گرفته است با خواندن این کتاب دارد در یک خط زنجیر قرار می گیرد.
- کمتر پیش آمده که کتاب کارکردگراها را بخوانم و احساس کنم که خیلی جذاب است اما الآن با خواندن این کتاب احساس می‌کنم تمام دانشی که خارج از این کتاب آموخته‌ام، زمینه درک دلیلش برایم در این کتاب مهیا شده است.
دکتر میرفخرایی در خاتمه این نشست علمی به استاد، دانشجویان، حرفه‌ای‌های رسانه و همه مردم توصیه کرد این کتاب را بخوانند.
دکتر نمکدوست تهرانی نیز در پایان این نشست علمی با یادی از مرحوم سحابی به نقل از وی گفت: ترجمه به مترجم حرفهای می‌آموزد که واحد ترجمه نه کلمه است و نه حتی جمله؛ بلکه واحد ترجمه پاراگراف است.
این مدرس دانشگاه و پژوهشگر عرصه رسانه در خاتمه تأکید کرد: فکر می‌کنم در زمینه ترجمه متون دانشگاهی که کارایی کافی برای دانشجویان داشته باشد باید بحث‌های خیلی جدی‌تری مطرح شود. این مباحث باید مورد کنکاش قرار گیرند که رویکرد دانشگاهیان به ترجمه باید چگونه باشد؟ البته که اگر بخواهیم ترجمه یک متن دانشگاهی متناسب با نیازهای جامعه دانشگاهی‌مان باشد کار خیلی ساده‌ای نیست.
پرسش و پاسخ
سید فرید قاسمی، از پژوهشگران برجسته حوزه تاریخ مطبوعات ایران در این نشست، طی سخنان انتقادی، بزرگترین مشکل حوزه ارتباطات در کشور را غیبت نخبگان و برخوردهای دوستانه برخی از اساتید عرصه ارتباطات با یکدیگر دانست و از برخی اقدامات به خاطر همین نگاه‌های جناحی و رابطه‌ای گلایه کرد.
وی برای نمونه از برگزاری همایش‌های تخصصی و اهدای جوایز به برگزارکننده‌ها و همراهان فکری آنها، نادیده گرفتن کارهای پژوهشی عمیق دیگران و همچنین گزینش‌ها و توصیه کتاب‌ها برا اساس رودربایستی‌ها و با تکیه بر نام‌ها یاد کرد.
سید فرید قاسمی با استناد به حرفهای دکتر افخمی گفت جای تاسف است که به گفته ایشان واحدهای تاریخ مطبوعات توسط افراد غیر متخصص تدریس می‌شود که این امر هم ناشی از همین رابطه‌ها و رویکردهای رابطه‌ای است.
مورخ برجسته مطبوعات و مولف ده‌ها اثر در این زمینه گفت بسیاری از کتاب‌های تالیفی علیرغم اشتباهات فاحش با سکوت و تعارف مواجه می‌شود؛ حالا آنکه خود من نقدهای عدیده‌ای بر آنها دارم و در موقع مقتضی به دست چاپ خواهم سپرد تا نشان دهم چنین رابطه‌گرایی‌هایی چه بر سر علم در می‌آورد.
ابوالحسن مختاباد روزنامه‌نگار پرسابقه نیز که در عرصه کتاب و موسیقی فعالیتی دیرپای دارد در این نشست از کوتاهی برخی از ناشران کتاب‌ها و بی‌توجهی آنها به استانداردهای حرفهای به عنوان نکات قابل تامل در قبال آثار فاخر سخن گفت.
دانشجویان حاضر در نشست نیز با طرح مسائل خود در خصوص کتاب، خواستار قرارگرفتن این اثر در متون درسی رشته‌های روزنامه نگاری و ارتباطات در سطوح عالی شدند و بر ضروت بهای ارزانتر این نوع آثار اشاره کردند.
فضای صریح اما علمی و منتقدانه حاکم بر این نشست باعث شد تا با وجود طولانی شدن زمان برگزاری (بیش از ۳ساعت) میهمانان تا پایان نشست و دقایقی پس از آن در سالن همایش‌های فرهنگستان هنر حضور داشته و با اساتید حاضر در این نشست گفتگو کنند.
در این نشست همچنین مهندس نصرالله جهانگرد، دکتر مجید رضائیان، دکتر گیتا علی آبادی، دکتر میرعابدینی، علیرضا محجوب نماینده مجلس و جمع دیگری از اساتید ارتباطات، دانشجویان و روزنامه نگاران حضور داشتند.
