سودای پول نفت؛ رؤیای کاهش وابستگی

ورای استدلال دولتی‌ها و پاسخ کارشناسان، مهم این است که بودجه سال آینده ایران از سر اجبار باید کمتر از فروش نفت تأمین شود چرا که تحریم صادرات نفت ایران از سوی کشورهای اروپایی و تصمیم برخی مشتریان قدیمی ایران برای کاهش خرید نفت باعث شده تا چندان نتوان روی درآمدهای نفتی سال‌های اخیر حساب باز کرد، تا آنجا که معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری اعلام کرده مبنای بودجه سال 1392کاهش وابستگی به نفت است. البته اذعان وزیر اقتصاد مبنی بر محقق نشدن نیمی از درآمدهای نفتی ایران در سال‌جاری هم روی دیگر سکه ضرورت گریزناپذیر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی را نشان می‌دهد. به گفته شمس‌الدین حسینی، احتمالا تا پایان سال تنها 95هزار میلیارد تومان از مجموع 144هزار میلیارد تومان اعتبار درنظر گرفته‌شده تحت عنوان «منابع بودجه عمومی دولت» تحقق خواهد یافت. وزیر اقتصاد، علت این کسری بودجه را کاهش 50درصدی درآمدهای نفتی کشور در سال‌جاری برشمرد اما در عین حال قول داد که با مدیریت منابع و درآمدها، هیچ مشکلی در پرداخت حقوق و دستمزد ایجاد نشود.

برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که کاهش درآمدهای نفتی در سال1392، دولت را مجبور خواهد کرد واپسین بودجه‌اش را با رویکرد ریاضتی و انقباضی‌تر از سال‌های گذشته ببندد؛ به‌ویژه اینکه پیش از این محمود احمدی‌نژاد-رئیس‌جمهور- هنگام ابلاغ بخشنامه بودجه سال آینده از مسئولان اجرایی خواسته بود در برآورد هزینه‌ها الزامات اقتصاد مقاومتی را جدی بگیرند چرا که ممکن است درآمدهای نفتی افت کند. اگرچه مقامات دولتی مدام تأکید می‌کنند که میزان وابستگی بودجه به نفت کاهش یافته اما معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور اخیرا در گزارشی از کارنامه دولت در اجرای قانون برنامه چهارم توسعه تأیید کرده بود که از سال1384 به بعد دولت مالیات بر شرکت ملی نفت از محل فروش نفت خام و گاز و برداشت‌ها از حساب ذخیره ارزی را به‌عنوان درآمد غیرنفتی محاسبه کرده است درحالی‌که به گفته این معاونت درآمدهای یادشده دارای ماهیتی نفتی است نه غیرنفتی. همچنین ابهام درباره اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها و برآورد بودجه‌ای دولت برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی هم باعث شده تا تأخیر در ارائه بودجه92 جدی‌تر شود.

یک عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس می‌گوید:‌ هزینه جاری دولت برخلاف سیاست‌های کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، به ۱۰۹درصد افزایش یافته است. موسی‌الرضا ثروتی درخصوص میزان وابستگی بودجه به نفت توضیح می‌دهد: بودجه عمومی دولت در سال‌ جاری 144هزار میلیارد تومان بود که حدود 40هزار میلیارد تومان از مالیات و عوارض و 100هزار میلیارد تومان از نفت به‌دست می‌آید و این درآمد نفت شامل درآمد مستقیم و غیرمستقیم است. به گفته این نماینده مجلس 62هزار میلیارد تومان از درآمد نفت مستقیما در بودجه وارد می‌شود و بقیه به‌صورت غیرمستقیم از طریق مالیات بر درآمد نفتی و عوارض نفتی و صادرات پتروشیمی و فراورده‌های نفتی به‌دست می‌آید که آن هم در واقع درآمد نفت است اما به‌طور غیرمستقیم به‌دست می‌آید. عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس تأکید می‌کند که دولت باید سعی کند وابستگی بودجه به نفت را کمتر کند. ثروتی می‌گوید: فعلا دولت هر سال می‌گوید که وابستگی به نفت کاهش می‌یابد اما در عمل میزان وابستگی بیشتر می‌شود.

روایتی متفاوت از وابستگی و دلبستگی

برای اطلاع از کم و کیف میزان وابستگی بودجه عمومی به درآمدهای نفتی بدون هیچ پیش‌داوری‌ای می‌توان به آمار و ارقام مندرج در جدول زیر نگاه کرد؛ نموداری که نشان می‌دهد درصد وابستگی از 3 /43درصد در سال1383 تا مرز 70درصد در سال1388 پیش رفته و برابر با قانون بودجه امسال دست‌کم 50درصد از درآمد عمومی دولت از پول نفت تأمین شده است. جدول و نمودار زیر گویای واقعیت است.

وابستگی بودجه عمومی دولت به درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم نفتی از 1379 تا 1390

منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و نشریه تازه‌های اقتصادی وابسته به بانک مرکزی