آنچه در پی می‌آید نوشتاری است به قلم مهندس منصور قطبی سرابی، کارشناس باسابقه مهندسی آب که طی آن با تشریح وضعیت موجود راهکارهایی برای رفع این معضلات به‌دست داده است. این نوشتار از آن رو قابل تامل است که وی کوشیده است زیان‌های ناشی از مدیریت سنتی و ناکارآمد منابع آب کشور را به عدد و رقم بیان کند. انتظار می‌رود انتشار این نوشتار سبب شود دیگر متخصصان و کارشناسان باتجربه و کارآزموده عرصه آب، با طرح و انعکاس دیدگاه‌های خود،راهکارهای علمی برای برون‌رفت از معضلات موجود به‌دست دهند.
1 - کشور ایران در 37حوضه آبریز خود به وسعت 162میلیون هکتار دارای 379 دشت آزاد به وسعت تقریبی 44میلیون هکتار و 230دشت ممنوعه به وسعت تقریبی 26میلیون هکتار است. این دشت‌ها تا 60 الی70سال قبل و به‌عبارت دیگر تا قبل از توسعه سدسازی و شبکه‌های آبیاری و زهکشی مربوطه و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق، هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی درحال تعادل کامل یا نسبی بوده‌اند. به‌دنبال افزایش نیاز روزافزون به منابع آب جدید، معاونت آب وزارت نیرو دست به فعالیت‌های چشمگیر و تحسین‌آمیز، به‌ویژه در زمینه احداث سد و شبکه‌های آبیاری و زهکشی مربوطه زده است. به‌طوری که امروزه کشور ایران با تعداد بیش از 300سد و میلیون‌ها هکتار شبکه آبیاری و زهکشی ساخته‌شده جزو 20کشور پیشرفته جهان محسوب می‌شود.
2 - به دنبال احداث حدود 300دستگاه سد و شبکه آبیاری و زهکشی مربوط، بالاخص بعد از احداث 450هزار حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق (به‌ویژه بعد از احداث 100هزار حلقه چاه غیرمجاز) طی 60 الی 70سال گذشته، تعادل کمی و کیفی منابع آب دشت‌های کشور به هم خورده است به‌طوری که هم‌اکنون اکثر قریب به اتفاق دشت‌های کشور با چالش‌های عظیم مواجه هستند.
3 - 20 کشور پیشرفته جهان از حدود 10سال قبل مدیریت یکپارچه منابع آب (به جای اعمال مدیریت سنتی) در دشت‌های رودخانه‌ای را در دستور کار قرار داده و به اجرا درآورده‌اند. درحالی‌که مدیریت منابع آب ایران با وجود هشدار و مصاحبه سال 1386دکتر رسول زرگر، معاون آب و آبفای سابق وزارت نیرو با روزنامه ایران، تا‌کنون در این زمینه اقدام مؤثر و قابل توجهی به عمل نیاورده است.
چالش‌های ناشی از اعمال مدیریت سنتی
پیامدهای نامطلوب هفت دهه مدیریت سنتی بر منابع آبی کشور به اختصار به شرح زیر است:
خشک و نیمه‌خشک شدن حدود 10دریاچه، تالاب و هور مهم کشور، مانند دریاچه ارومیه، کافتر، مهارلو، تالاب شادگان، دریاچه شورابیل، دریاچه هورالعظیم و هامون و...
خشک و نیمه‌خشک‌شدن بسیاری از رودخانه‌های مهم کشور، مثل رودخانه زاینده‌رود و...
افت سطح آب‌های زیرزمینی و کسری ذخیره مخزن در 230دشت از 609دشت رودخانه‌ای کشور جمعا به میزان 7/5میلیارد مترمکعب در سال (به‌طوری که حدود60دشت کشور در وضعیت فوق بحرانی قرار داشته و تعدادی از دشت‌های مذکور علاوه بر نشست زمین با خشک‌شدن چاه‌ها روبه‌رو شده‌اند).
زهدارشدن حدود دو میلیون هکتار از اراضی آبخور سدها و شبکه‌های آّبیاری و زهکشی کشور افزایش شوری و قلیائیت در هشت میلیون هکتار از شوره‌زارهای قابل اصلاح کشور واقع در پایین دست آبخور سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی
تبخیر و اتلاف منابع آب‌های زیرزمینی در دومیلیون هکتار از اراضی زهدار و هشت میلیون هکتار از شوره‌زارهای قابل اصلاح کشور، حداقل به میزان 10میلیارد مترمکعب در سال.
پیشروی و تسری آب‌های شور شوره‌زارها و دریاها و دریاچه‌ها به طرف مخازن آب‌های زیرزمینی بسیاری از دشت‌های رودخانه‌ای کشور، به‌دلیل احداث چاه‌های غیرمجاز حداقل به تعداد 100هزار حلقه (به‌ویژه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه).
آلوده‌شدن منابع آب‌های زیرزمینی اکثریت قریب به اتفاق 609 دشت رودخانه‌ای کشور به سموم، کودهای شیمیایی، میکروب، نیتریت، نیترات، فلزات سنگین مانند سرب، جیوه و مس، از طریق پساب‌های شهری، صنعتی، بیمارستانی و کشاورزی
به هم خوردن تعادل نمک منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی 609 دشت رودخانه‌ای کشور به‌دلیل اعمال مدیریت سنتی
اتلاف جریان‌های زیرزمینی خروجی از دشت‌های رودخانه‌ای کشور، حداقل به میزان هفت‌میلیارد مترمکعب در سال
جلوگیری از ورود ابرهای کشور، از طرف کشورهای همسایه، به‌ویژه کشور ترکیه (از طریق باروری ابرها)
جلوگیری از ورود سهمیه آب رودخانه هیرمند به دشت زابل از طرف کشور افغانستان (از طریق سدسازی)
احداث 100هزار حلقه چاه غیرمجاز در دشت‌های رودخانه‌ای کشور
آلودگی آب رودخانه‌های کشور
کاهش حجم آب رودخانه‌های مهم کشور و آلوده‌شدن این رودخانه‌ها به انواع آلاینده‌ها از دیگر تبعات مدیریت سنتی منابع آب کشور است. مشکلاتی که دامنگیر رودخانه‌های کشور شده به شرح ذیل است:
1 - تقلیل حجم آب رودخانه‌های مذکور به‌دلیل انتقال آب سرشاخه‌های آنها به حوزه‌های دیگر (مانند سرشاخه‌های دز به کارون)
2 - تخلیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی به رودخانه‌های مذکور (مانند کارون، دز، جراحی و غیره)
3 - تخلیه زهاب‌های زیرزمینی آلوده به سم و کود شیمیایی طرح‌های صد در صد غلط زهکشی زیرزمینی افقی کلاسیک شامل زهکش‌های حائل و کمربندی، اسکلت ماهی، نرده‌ای و موازی به داخل رودخانه‌ها، دریاها، دریاچه‌ها، تالاب‌ها و هورهای مهم کشور.
اتلاف منابع آب‌های زیرزمینی دشت‌های رودخانه‌ای کشور به‌دلیل اجرای طرح‌های زهکشی زیرزمینی افقی کلاسیک صد در صد غلط و مختص دشت‌های ساحلی و دریاچه‌ای در اراضی زهدار این قبیل از دشت‌ها نیز ناشی از مدیریت سنتی بر منابع آبی کشور است.
مزایای مالی مدیریت یکپارچه منابع آب در 609 دشت رودخانه‌ای کشور
دسترسی به منابع جدید آب زیرزمینی حداقل به میزان 17میلیارد مترمکعب درسال (آب‌های متعارف + آب‌های غیرمتعارف) و به ارزش 85تریلیون تومان در سال
دسترسی به اراضی زراعی جدید به وسعت حدود 1/5میلیون هکتار و به ارزش 30تریلیون تومان در سال
دسترسی به تولید ماهی‌های سردآبی و گرمابی حداقل به میزان 755هزار تن در سال و به ارزش 27/7تریلیون تومان در سال
دسترسی به تولید جو حداقل به میزان 5/72میلیون تن در سال و به ارزش 5/72تریلیون تومان در سال
دسترسی به منابع طبیعی احیا‌شده در سطح هشت میلیون هکتار و به ارزش 80تریلیون تومان در سال که با احتساب کل موارد بالا درآمد سالانه مدیریت یکپارچه منابع آب کشور 208تریلیون تومان خواهد بود.
دسترسی به ایجاد اشتغال جدید جهت جوانان جویای کار در زمینه‌های کشاورزی و آبزی‌پروری حداقل برای سه میلیون نفر در سال از دیگر مزایای مدیریت یکپارچه منابع آب کشور است.
حداقل ضرر و زیان مالی ناشی از اعمال مدیریت سنتی بر منابع آب کشوردر درازمدت
ضرر و زیان ناشی از تسری و پیشروی آب‌های شور شوره‌زاره‌های پایین دست
230دشت ممنوعه به طرف مخازن آب‌های زیرزمینی دشت‌های مذکور به وسعت
26میلیون هکتار و تخریب منابع آب، خاک، منابع طبیعی و محیط‌زیست به ارزش 260تریلیون تومان
ضرر و زیان ناشی از تسری آب‌های شور شوره‌زارهای پایین دست 379دشت آزاد، به طرف مخازن آب‌های زیرزمینی دشت‌های مذکور به وسعت 44میلیون هکتار و تخریب منابع آب، خاک، منابع طبیعی و محیط‌زیست آنها به ارزش 440 تریلیون تومان
ضرر و زیان ناشی از تخریب منابع آب‌های سطحی دشت‌های آزاد و ممنوعه فوق‌الذکر جمعاً به میزان 34میلیارد مترمکعب در سال، به‌دلیل تسری و پیشروی آب‌های شور شوره‌زارها و تبخیر از آب‌های زیرزمینی (در آبخوان‌ها و شوره‌زارها) به ارزش 170تریلیون تومان
ضرر و زیان ناشی از تخریب منابع آب‌های زیرزمینی دشت‌های آزاد و ممنوعه فوق‌الذکر جمعاً به میزان 63میلیارد مترمکعب در سال به‌دلیل تسری و پیشروی آب‌های شور شوره‌زارها و تبخیر از آب‌های زیرزمینی (در آبخوان‌ها و شوره‌زارها) به ارزش 315تریلیون تومان
ضرر و زیان ناشی از تخریب 70میلیون هکتار از اراضی دشت‌های آزاد و ممنوعه به ارزش 700تریلیون تومان
