این اقدام گرچه تا‌کنون منشأ تأثیرات مثبتی در بازار بوده و بخشی از افزایش قیمت‌ها را مهار کرده اما بررسی‌ها حاکی از عدم‌توانایی نمایشگاه‌ها در تأمین رضایت حداکثری مشتریان است. چرا که عرضه کالا با کیفیت پایین یا قیمت‌هایی که بعضا با فروش آزاد تفاوت چندانی ندارد نتوانسته اهداف مسئولان را محقق کند. با وجود این به‌نظر می‌رسد در سال‌جاری که اقتصاد کشور با نوسانات شدید ارزی مواجه بوده و با گرانی‌های گسترده ناشی از این اتفاق دست و پنجه نرم می‌کند، عرضه کالا با وعده ارزان‌فروشی در نمایشگاه‌های بهاره با مشکلات متعددی مواجه باشد که ناتوانی تولیدکنندگان و فروشندگان در کاهش قیمت‌ها و عرضه با تخفیف مهم‌ترین آنهاست. دکتر احمد میرمطهری با تأیید این مطلب بر این نکته تأکید می‌کند که‌مسئولان باید از مدت‌ها پیش به فکر تأمین نیازهای شب عید مردم می‌بودند و سیاست‌های ویژه‌ای را برای بهبود فرایند عرضه در این ایام اتخاذ می‌کردند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
- آیا در کل این شیوه تنظیم بازار شب عید یعنی برگزاری نمایشگاه را شیوه‌ای کارآمد می‌دانید؟
تجربه سال‌های گذشته در مورد نمایشگاه‌هایی که در ایام نزدیک به عید برگزار می‌شود این بوده که استقبال چندانی از این اقدام صورت نگرفته است. آن هم به‌علت کیفیت کالاهایی است که در این نمایشگاه‌ها عرضه می‌شود. مصرف‌کننده ایراداتی به کیفیت کالاها داشته و از طرف دیگر چنین نمایشگاه‌هایی شبکه خرده‌فروشی را در کشور با مشکلاتی مواجه می‌کند چون کالاهای خاصی در آن ارائه می‌شود؛ کالاهایی با حجم انبوه که می‌تواند به‌تدریج در طول سال به فروش برسد. اما اصولا دو‌ماه بهمن و اسفند در اقتصاد ایران و اقتصاد خانوارهای ایرانی نقش ویژه‌ای دارند برای اینکه طبق یک سنت دیرینه مردم می‌خواهند خودشان را مهیای برگزاری عید نوروز کنند و بیشترین تقاضا در همین مدت برای مصرف کالاها مطرح می‌شود. حتی اگر مشکلاتی هم داشته باشند سعی می‌کنند که پاسخی برای نیازهای خودشان پیدا کنند برای اینکه می‌خواهند با وضع دیگری به استقبال بهار بروند و این کار علاوه بر استفاده از وجوه جاری می‌تواند از طریق مصرف پس‌اندازها هم صورت گیرد. به همین علت هم برپایی نمایشگاه به‌عنوان یکی از سیاست‌های محوری انتخاب شده و البته در این میان برخی نارضایتی‌ها هم وجود دارد و انتظاراتی که تا‌کنون پاسخ گفته نشده است.
- اما در سال‌جاری اقتصاد ایران در وضعیت خاصی به‌سر می‌برد. درآمدهای ارزی کشور کم‌شده و امکان کاهش قیمت که یکی از اهداف عمده برپایی نمایشگاه‌هاست وجود ندارد. فکر می‌کنید در این شرایط سیاست‌های فعلی تنظیم بازار شب عید بتواند موجب کاهش قیمت‌ها و کنترل تورم همزمان با افزایش عرضه شود؟
البته وضعیت خاص اقتصاد سال‌جاری مزید بر علت‌ها شده و به‌علت تورم اعلامی بانک مرکزی یا تورم ملموس توسط اقشار و دهک‌های مختلف درآمدی، وضعیت درآمدی مردم از نظر افزایش قیمت‌ها در مواجهه با تمام کالاها دچار نقصانی شده که کفاف نیازهایشان را نمی‌دهد. در چنین شرایطی اگر امکانات کشور اجازه می‌داد، از طریق واردات یا از طرق دیگر شاید کاستی‌ها جبران می‌شد اما شرایط کشور ازجمله افزایش قیمت‌ها و محدودیت‌ها به‌گونه‌ای شده است که حتی اگر کالاها را با تخفیف در نمایشگاه بدهیم باز هم در سطحی نخواهد بود که مصرف‌کننده را جلب کند اما به‌هرحال در این اوضاع و احوال که درآمد نسبی مردم به‌خاطر گرانی‌ها و گرانفروشی‌ها کاهش یافته نمی‌توان با وجود برخی اشکالات، از مزایای نمایشگاه‌ها و شیوه کنونی تنظیم بازار غافل شد.
- سیاست‌ها را مفید می‌دانید یا خیر؟
ببینید، به‌هرحال چنین فرصت‌هایی برای برخی دهک‌های اجتماعی و برخی طبقات مختلف مردم شاید کمکی باشد تا از طریق نقدینگی در اختیار یا پس‌اندازها و نیز استفاده از برخی تخفیف‌های ارائه‌شده نیازهای کالایی خود در این مقطع زمانی را تأمین کنند اما باز هم تکرار می‌کنم تجربه سال‌های گذشته از برگزاری چنین نمایشگاه‌ها یا فروشگاه‌هایی نشان داده که موفقیت چندانی از این محل حاصل نشده است. به‌عبارت دیگر، نفس برگزاری نمایشگاه و سیاست‌هایی که مسئولان به‌منظور تنظیم بازار در دستور کار دارند، خوب است اما در عمل اهدافی که از این برنامه‌ها انتظار می‌رود محقق نشده است.
- باید چه اقداماتی انجام می‌شد تا در این شرایط مطلوبیت خریدار و فروشنده در مجموع به حداکثر می‌رسید؟
اگر برنامه‌ها از ابتدای سال یا حداقل شش‌‌ماه گذشته شروع می‌شد شاید می‌توانستیم شرایطی ایجاد کنیم که در این دو‌ماه خاص به همه نیازها پاسخ بدهیم ولی در این فاصله کوتاه فرصت کافی برای انجام یک کار اساسی وجود ندارد. ضمن اینکه اصولا رفتن به سمت واردات کامل از چین یا هند و یا یکی دو کشور دیگر عملا ما را در برابر جریانی قرار داده که کیفیت کالاهای بازار پایین است. سیاست‌های اقتصادی سبب شده که تولید ملی توان رقابت با کالاهای خارجی را نداشته باشد. اما از سوی دیگر دولت تأکید بسیاری بر تأمین بخش کوچکی از نیازهای مردم دارد که صرفا میوه شب عید یا گوشت و مرغ را تأمین خواهد کرد. حال آنکه اینها تنها خواسته مردم نیست؛ خواسته مردم علاوه بر این کالاها، تأمین پوشاک، نو کردن برخی وسایل یا فرصتی برای ایجاد تغییراتی در خانواده از نقطه نظر خرید است. بنابراین به‌نظر می‌رسد فرصت فعلی برای انجام یک کار اساسی بسیار کوتاه است و بعضا هم سیاست‌هایی که به‌کار می‌بریم اثر یکدیگر را خنثی می‌کند؛ از یک طرف نقدینگی افزایش می‌یابد و از طرف دیگر با پیش فروش سکه می‌خواهند نقدینگی را جمع کنند. الان پرداخت سریع‌تر حقوق اسفند یا کمک‌های دیگر می‌تواند یک مقدار اوضاع را بهتر کند.
- آیا فکر نمی‌کنید در این شرایط، پرداخت عیدانه با وجود افزایش قدرت خرید مردم در بدو امر، در نهایت سبب گرانی‌های مجدد شود؟
اصولا وقتی مسئله عیدانه مطرح می‌شود یعنی اینکه به‌هرحال مردم از نقطه نظر قدرت خرید و فشار تورمی دچار گرفتاری‌های معیشتی و مشکلاتی شده‌اند که باید این کمک به آنها صورت بگیرد و بنابراین، این یک کار واقع بینانه است. اما اگر قرار باشد که این مبلغ عیدانه به همراه یارانه‌های نقدی به خانوارها داده شود قدرت خریدی قابل توجه در مردم ایجاد خواهد کرد که به تبع آن تقاضا هم به‌صورت کاذب افزایش می‌یابد. این قدرت خرید کاذب با توجه به مشکلات قبلی که کالاها به اندازه نیاز و با برنامه‌ریزی مناسب وارد نشده می‌تواند منجر به مشکلات بعدی شود؛ به‌عبارت دیگر در نتیجه تورمی که از این تقاضا ایجاد خواهد شد، پول در دست مردم مانند یخ در حال ذوب شدن رو به زوال می‌رود.
- در نهایت پیشنهاد شما برای کنترل اوضاع بازار در مدت باقیمانده از سال چیست؟
اگر بخواهیم در سطح کلان صحبت کنیم، باید بگویم هرچند که به مصلحت نیست اما در این شرایط نیاز است که با توجه به محدودیت‌هایی که از نظر واردات و یا تولید ایجاد شده نظام تنظیم بازار در تمام طول سال به‌کار گرفته شود ولی مصلحت کشور ایجاب می‌کند که در ماه‌های بهمن و اسفند یک نظام نظارت و تنظیم بازار وجود داشته باشد تا مردم بتوانند به نیازهای خودشان پاسخ بگویند و این پیشنهاد فقط برای امسال و همین چند هفته آینده است اما به‌طور کلی برای آینده باید به‌دنبال راهکارهای دیگر برویم و به جای اینکه ماهی خوردن را به مردم یاد بدهیم ماهی گرفتن را یاد بدهیم. یعنی به جای اینکه بگوییم یارانه نقدی و عیدانه می‌دهیم باید کارهای دیگری انجام دهیم تا مسئله توزیع جای تولید و جای خواسته‌های اصلی مانند رشد اقتصادی و جایگاه علمی و فناوری را نگیرد.
