مرگ مغزی و اهدای عضو شاید بعد از سال 77 و فیلم «بودن یا نبودن» کیانوش عیاری به واژه‌ای آشنا برای عموم تبدیل شد، فیلمی که عسل بدیعی در آن نقش دختری را بازی می‌کرد که زندگیش بستگی به پیوند قلب داشت. حالا یک بار دیگر این عسل بدیعی است که بعد از 15 سال باعث شده اهمیت «اهدای عضو» میان مردم نمایان‌تر شود. به‌گونه‌ای که درخواست برای دریافت کارت اهدای عضو در عرض 3 روز پس از فوت این بازیگر و انتشار خبر اهدای اعضایش 5 برابر شده است.
دکتر کتایون نجفی زاده، رئیس واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتگو با همشهری آنلاین از مرگ مغزی، فرآیند اهدای عضو و شرایط اهدای عضو می‌گوید:
- در ابتدا لطفا تعریف مختصری از مرگ مغزی داشته باشید.
تخریب کلیه سلول‌های مغز و ساقه مغز در اثر بالا رفتن فشار داخل جمجه که به دلایلی چون ضربه مغزی، پاره شدن عروق مغزی، تومور مغزی و ... روی می‌دهد باعث مرگ مغزی می‌شود. در واقع هر دلیلی که باعث بالا رفتن فشار داخل جمجه شود منجر به بسته شدن 4 رگ اصلی که به مغز خون‌رسانی می‌کنند می‌شود و تمام سلول‌های مغزی در اثر نرسیدن خون از بین می‌روند. باید بگویم مرگ مغزی کاملا، تاکید می‌کنم کاملا با کما متفاوت است.
- و به نظر می‌رسد بی‌توجهی به این تفاوت در کار شما که برای متقاعد کردن خانواده افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند برای رضایت به اهدای عضو تلاش می‌کنید، مشکل‌ساز می‌شود.
همین‌طور است. توجه به این نکته ضروری است که در کما سلول‌های مغز تخریب نمی‌شوند و فقط عملکردشان از بین می‌رود اما در مرگ مغزی سلول‌های مغزی کاملا از بین می‌روند و به هیچ عنوان فردی که دچار مرگ مغزی شده است به زندگی برنمی‌گردد.
- آماری از مرگ مغزی در ایران و متوسط جهانی آن دارید؟
آمار رسمی حاکی از آن است که در ایران سالانه بین 3 تا 6 هزار مرگ مغزی داریم، البته آمار غیر رسمی تا 12 هزار مرگ مغزی در سال را هم نشان می‌دهد. از این میان تنها حدود 400 اهدای عضو در سال داریم، در حالی‌که متوسط اهدای عضو در جهان 50 درصد مرگ‌های مغزی است.
- اما از نظر تعداد مرگ‌های مغزی آمار ما خیلی بالاست، متوسط آمار جهانی باید پایین‌تر از این مقدار باشد.
بله. قطعا پایین‌تر است. اما نکته مهم این است که تمام تلاش انجام می‌شود تا مرگ مغزی حتما به اهدای عضو منجر شود.
- مهم‌ترین علت‌های مرگ مغزی در کشور ما چیست، که چنین آماری از مرگ مغزی داریم؟
بیشترین علت مرگ مغزی، ضربه مغزی است که در اثر عواملی چون تصادف، سقوط از ارتفاع و غیره اتفاق می‌افتد و 50 درصد از مرگ‌های مغزی را شامل می‌شود. خون‌ریزی مغزی عامل 17 درصد و سکته‌های مغزی عامل 13درصد از مرگ‌های مغزی است. پس از آن تومورها با 6 درصدو مسمومیت دارویی با 5 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند و 9 درصد مرگ‌های مغزی در اثر سایر عوامل هستند.
- خانم دکتر عوامل بازدارنده اهدای عضو در ایران چیست که با وجود اینکه سال‌ها از تلاش برای فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌گذرد، هنوز چنین آمار پایینی داریم؟
با وجود تلاش‌ها برای فرهنگ‌سازی هنوز تنها 37 درصد از خانواده‌هایی که عزیزانشان مرگ مغزی می‌شوند به پیوند رضایت می‌دهند. البته این میانگین کشوری است و به‌طور مثال در حوزه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی این رقم 90 درصد است.
عامل دیگر کامل نبودن سیستم و عدم وجود پوشش کشوری با وجود تلاش‌های وزارت بهداشت در این زمینه است. به‌طوری که در کشور 15 واحد فراهم‌آوری اعضا و 40 واحد شناسایی داریم که خودشان امکان پیوند ندارند اما موارد مرگ مغزی را شناسایی می‌کنند و به نزدیک‌ترین مرکز فراهم‌آوری معرفی می‌کنند. اما بعضی از این واحدهای فراهم‌آوری بسیار کم فعالیت می‌کنند و سیستم بازرسی هم کامل نیست. ضمن اینکه بعضی مواقع هم مراقبت خوبی از مرگ مغزی صورت نمی‌گیرد و با وجود رضایت خانواده، فرصت مناسب برای پیوند از بین می‌رود چون در بحث پیوند اعضاء زمان یک فاکتور حیاتی است و مراقبت‌های خاصی لازم است تا اعضاء قابل پیوند باشند.
- از نظر تکنولوژی پیوند اعضاء وضعیت ما نسبت به کشورهای پیشرفته چطور است؟ یا از نظر اعضایی که در ایران توانایی پیوندشان وجود دارد؟
تکنولوژی پیوند در کشور ما خوب جا افتاده و پزشکان ایرانی همگام با متخصصان کشورهای پیشرفته دنیا امکان پیوند تمام اعضاء و بافت‌ها را دارند. اعضایی مانند قلب، کلیه، شش و ... که سریع به بیمارانی که در لیست پیوند قرار دارند پیوند زده می‌شود. اما بعضی از بافت‌ها و نسوج فرایند طولانی‌تری دارند مثل بافت استخوان که پس از آماده‌سازی و از بین رفتن آنتی‌ژن‌ها و میکروب‌ها، فریز می‌شود و در بانک فراهم‌آوری اعضا نگهداری می‌شود تا فردی به استخوانی با آن شکل و سایز نیازمند شود.
- برگردیم سر علت‌های مرگ مغزی. عواملی مثل ضربه مغزی و تومورهای مغزی شاید برای عموم مردم ملموس‌تر باشند، اما مثلا مسمومیت چه ارتباطی با مرگ مغزی دارد؟
مسمومیت با بعضی مواد و داروها ممکن است به صورت مستقیم موجب تخریب سلول‌های مغزی و مرگ مغزی شود. در بعضی موارد دیگر هم باعث افت تنفس و ایست تنفس می‌شود که در این صورت نرسیدن خون به مغز موجب مرگ مغزی می‌شود.
- خانم دکتر اعضای بدن کدام دسته از افرادی که دچار مرگ مغزی می‌شوند برای پیوند قابل استفاده است؟ مثلا اگر کسی معتاد به مخدر باشد یا بیماری خاصی داشته باشد یا خودکشی کرده باشد، به فرض رضایت خانواده این امکان وجود دارد؟
ببینید ما پس از اینکه مرگ مغزی شخصی اثبات شد و خانواده هم رضایت خود را اعلام کردند، شرح حال کاملی از فرد متوفی را از اعضای خانواده و دوستانش می‌گیریم. اگر شخص بعضی داروها را مصرف کرده باشد یا رفتارهای پرخطر داشته باشد و به اصطلاح ریسک‌فاکتورهای نامناسب داشته باشد، کلا از فرایند ما حذف می‌شود. مثلا ما اصلا سراغ معتادان تزریقی یا کسانی که سابقه زندان داشته باشند نمی‌رویم.
اگر فرد از نظر این ریسک‌فاکتورها مشکلی نداشت، با انجام آزمایش مطمئن می‌شویم که عفونت قابل انتقال مانند ایدز و هپاتیت نداشته باشد و بعد هم با انجام آزمایش‌هایی سلامت و عملکرد اعضاء و ارگان‌ها را می‌سنجیم و اعضای سالم و بدون مشکل در لیست پیوند قرار می‌گیرند.
- خوب اگر کسی معتاد تزریقی نبوده باشد، اما مثلا در اثر اوردوز مرگ مغزی شده باشد، حالا به قصد مثلا خودکشی یا در اولین بار استفاده بیش از حد از مواد غیر‌مجاز، در این صورت اعضای بدن چنین فردی قابل پیوند هستند؟
بله مشکلی نیست. به فرض اگر کسی با تریاک خوراکی اوردوز کرده باشد دچار ایست تنفسی و مرگ مغزی می‌شود. در این صورت صبر می‌کنیم تا سطح تریاک یا هر ماده دیگری که موجب مشکل شده در خون پایین بیاید و علائم را دوباره بررسی می‌کنیم. اگر آزمایش‌ها نشالن بدهد که ارگان‌ها آسیب ندیده مطابق معمول در شرایط مرگ مغزی و اهدای عضو عمل می‌کنیم.
- گاهی عنوان می‌شود که فردی که دچار مرگ مغزی شده، ابتدا ایست قلبی داشته، اما بعد قلب فرد هم اهدا می‌شود. قلب در این شرایط آسیب نمی‌بیند؟
اگر در کوتاه مدت عملیات احیاء انجام شده باشد قلب صدمه نمی‌بیند و قابل استفاده است.
- عسل بدیعی پیش از مرگ اعضای بدنش را اهدا کرده بود. کار امثال این هنرپیشه چه تاثیری در فرهنگ‌سازی اهدای عضو در میان مردم دارد؟
بسیار موثر است. مرحوم بدیعی در جشن نفس سال 91 از ما کارت اهدای عضو گرفته بود. پیش از انتشار خبر اهدای اعضای عسل بدیعی روزانه 700 تا 1000 درخواست اهدای عضو به دست ما می‌رسید، اما با لطف غیر مستقیم خانم بدیعی تنها 3 روز بعد از انتشار خبر تاسف‌آور مرگ مغزی ایشان و لطفشان برای اهدای اعضایشان ما بیش از 15هزار درخواست داشتیم؛ یعنی متوسط آمار روزانه ما 5 برابر شد.
- چه پیشنهادی برای کسانی دارید که با خواندن این مطلب، علاقمند به پر کردن کارت اهدای عضو می شوند؟
به سایت ehda.ir راجعه کنند و با خواندن توضیحات در این سایت، کارت اهدا را پر کنند.
