فروش اوراق سلف نفتی یکی از روش‌های نوین برای جذب سرمایه در صنعت نفت است که از سال گذشته در دستور کار جدی وزارت نفت قرار گرفت و پیش‌بینی می‌شد جاذبه زیادی برای مردم و متقاضیان داشته باشد. براساس این طرح قرار بود شرکت ملی نفت ایران برای تأمین مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری خود، اوراق سلف نفتی با سررسید سه‌ساله را به‌وسیله بانک سپه، به‌عنوان بانک عامل، به‌صورت نقدی به متقاضیان بفروشد و وجوه خریداران را جمع‌آوری کند.
پیش از این، احمد قلعه‌بانی مدیرعامل شرکت ملی نفت درباره انتشار این اوراق گفته بود: فروش اوراق بهادار سلف نفتی به‌عنوان ابزاری کارآمد و مؤثر در صنعت نفت تعریف شده و قرار است با اجرای این روش، سرمایه کلان و جزء افراد حقیقی و حقوقی در این صنعت به‌کار گرفته شود.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، تأمین سرمایه از محل فروش اوراق بهادار سلف نفتی یا صکوک سلف نفتی را به‌عنوان ابزار عملیاتی برای تأمین مالی پروژه‌های جدید و توسعه طرح‌های نفتی اعلام و تأکید کرده بود: با استفاده از این روش، مردم می‌توانند در تولید و استخراج نفت سرمایه‌گذاری کنند و سود قابل‌توجهی نصیب آنها شود. شرکت ملی نفت سالانه به 30میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
سیدمحسن فاضلیان، مدیرعامل شرکت تأمین سرمایه امید هم به‌عنوان مشاور عرضه، متعهد پذیره‌نویسی و بازارگردان اوراق سلف نفتی درباره انتشار این اوراق گفته بود: طبق آمار اعلام شده بانک مرکزی، 18 میلیارد دلار ارز در خانه‌های مردم موجود است که با انتشار این اوراق در این مرحله امکان جذب بخشی از ارزهای سرگردان و هدایت آن به حوزه سرمایه‌گذاری در صنعت نفت فراهم می‌شود.
وی درباره نحوه انتشار این اوراق که قرار بود در دی ماه سال گذشته منتشر شود توضیح داده بود: در مرحله نخست رقم کل اوراق سلف نفتی قابل انتشار 500میلیون دلار است که به دو صورت ارزی(دلار) و ریالی و با سررسید سه‌ساله و براساس قراردادهای سلف موازی و استاندارد شرکت ملی نفت منتشر می‌شود. به گفته وی این اوراق مطابق با احکام شریعت مقدس اسلام و فقه شیعه و با مجوز کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار طراحی شده است.
او با اشاره به اینکه عرضه چنین اوراقی در بازارهای سرمایه جهان بی‌سابقه است، اعلام کرده بود: این برای نخستین بار است که چنین اوراقی در دنیا منتشر می‌شود. پیش‌بینی می‌شود اوراق سلف نفتی جذاب‌ترین و پرسود‌ترین اوراق بهادار با درآمد ثابت در اقتصاد ایران باشد چون این اوراق مبتنی بر ارزشمند‌ترین دارایی اقتصاد ایران، یعنی نفت، منتشر می‌شود.
تعویق در انتشار به‌دلیل اختلاف نظر
اما با وجود آنکه نزدیک به دوسال است که دولت روش تامین مالی جدیدی را به‌عنوان اوراق سلف نفتی معرفی کرده است که با عنوان پیش‌فروش نفت به مردم شناخته می‌شود اما به‌دلیل مشکلاتی که در تامین مالی این روش مطرح و در قانون بودجه سال 91 نیز اشاره شد، عرضه این اوراق در بلاتکلیفی به سر می‌برد.
بررسی‌ها حاکی از آن است که دو مورد اساسی منجر به توقف عرضه این اوراق در سال گذشته شده است. اول اینکه اوراق سلف چون منبع جدید مالی شناخته می‌شود و حتی در قانون بودجه نیز عرضه 10میلیارد دلاری نیز پیش‌بینی شده بود باید انجام آن با هماهنگی بانک مرکزی انجام می‌شد تا این اوراق از طریق بورس عرضه شود، به این ترتیب چالش‌های بوروکراسی اداری موجب تعویق عرضه این اوراق شد. اما این تمام ماجرا نیست؛ چراکه به‌نظر می‌رسد سوء‌تفاهم بانک مرکزی از تعریف اوراق سلف نفتی موجب شد تا عرضه این اوراق در مراحل قانونی خود به بن‌بست بخورد.
بر اساس این گزارش، رئیس‌جمهور، سال گذشته در اجرای قانون بودجه، طی مصوبه‌ای به وزیر نفت اجازه داد به‌عنوان نماینده رئیس‌جمهور چنانچه در پیش‌فروش نفت به مردم مشکلی پیش آمد آن را حل کند و این مصوبه را به بانک مرکزی نیز ارسال کرد. از این جهت بانک مرکزی با بررسی‌هایی که انجام داد به این نتیجه رسید که این مصوبه مجوز قانونی ندارد، بنابراین مصوبه را به مجلس ارسال کرد، این در حالی است که پیش‌فروش نفت به مردم با نام فارسی «اوراق سلف نفتی» انجام می‌شود و این دو هیچ تفاوتی با هم ندارند.
هیأت رئیسه مجلس نیز پس از بررسی این مصوبه آن را مخالف قانون دانست و اعلام کرد که این مصوبه هیچ منبع قانونی ندارد، درصورتی که در قانون بودجه سال91 ، مجلس در خصوص فروش اوراق سلف به جمع‌بندی رسیده و در نهایت آن را به صورت قانون به تصویب رسانده بود، به همین دلیل تاکنون دولت موفق نشده است که اوراق سلف نفتی یا همان اوراق پیش‌فروش نفت را به مردم عرضه کند. با این حساب تمام گمانه‌زنی‌هایی که درخصوص اختلاف بورس با شرکت نفت درباره عرضه نشدن این اوراق تاکنون مطرح شده رد می‌شود و باید منتظر ماند تا اینکه بالاخره این سوء‌تفاهم ایجاد شده برطرف و عرضه این اوراق توسط بانک سپه انجام شود.
عرضه نفت خام به مردم در قالب اوراق سلف نفتی با تعیین سود حداقل 30 درصدی در معاملات دلاری و سود حداقل 80 درصدی در معاملات ریالی انجام خواهد شد. درصورتی که میانگین قیمت نفت خام در بورس عمان و دبی در سررسید کمتر از 130 دلار باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند نسبت به فروش نفت خام خود به قیمت 130دلار به شرکت ملی نفت ایران اقدام کنند. همچنین درصورتی که قیمت نفت خام در سررسید، بیش از 130دلار باشد، خریدار مخیر به تسویه نقدی یا دریافت نفت خام خواهد بود. بدین ترتیب بازده گواهی‌های سلف دلاری طی سه‌سال حداقل به میزان 30 درصد خواهد بود.
بر مبنای توافق‌های انجام شده میان شرکت ملی نفت ایران به‌عنوان عرضه‌کننده و شرکت تأمین سرمایه امید به‌عنوان مشاور عرضه، متعهد خرید در عرضه اولیه و بازارگردان سود اوراق سلف نفتی، بازده قراردادهای دلاری- ریالی حداقل 80 درصد تعیین شده است.
درصورتی که میانگین قیمت نفت خام در بورس عمان و دبی بر مبنای نرخ مبادله‌ای ارز در سررسید کمتر از چهار میلیون و 516 هزار ریال باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند از اختیار فروش خود استفاده کرده و نسبت به فروش نفت خام خود به قیمت چهارمیلیون و 516 هزار ریال به شرکت ملی نفت ایران اقدام کنند.
از سوی دیگر درصورتی که معادل ریالی مبلغ ارزی هر بشکه نفت خام (هر گواهی سلف نفتی) در سررسید بیش از این مبلغ باشد، خریدار می‌تواند تسویه نقدی انجام داده یا نسبت به دریافت نفت خام درصورت دارابودن شرایط و صلاحیت‌هایش اقدام کند. به این ترتیب بازدهی گواهی‌های سلف دلاری - ریالی طی سه‌سال حداقل به میزان 80درصد خواهد بود.
بر اساس این گزارش، اوراق سلف نفتی که به استناد قراردادهای سلف موازی استاندارد منتشر خواهد شد، در قالب طرحی برای فروش نفت خام به مردم برای نخستین بار انجام می‌شود. حجم اولیه عرضه نفت در این طرح ملی به میزان یک میلیون بشکه و حداکثر تا سقف پنج‌میلیون بشکه نفت خام به ارزش 500 میلیون دلار در نظر گرفته شده است که به صورت ریالی و ارزی (بر مبنای واحد پولی دلار) عرضه خواهد شد. همچنین نرخ تسعیر دلار در نماد ریالی بر اساس نرخ آزاد مبادله‌ای (مرکز مبادلات ارزی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران) محاسبه و پرداخت می‌شود.
بر اساس دستورالعمل ابلاغی وزارت نفت در سال گذشته برای فروش اوراق سلف نفتی، چنانچه قیمت هر بشکه نفت در سال 90، معادل 100 دلار در نظر گرفته شود، مردم و بخش خصوصی می‌توانند با خرید این اوراق، در سال 94 یا نسبت به تحویل نفت خام خود (البته در شرایط و صلاحیت‌های مورد نظر شرکت ملی نفت ایران) اقدام یا از اختیار فروش خود استفاده کنند و با قیمت مشخصی اوراق را به شرکت ملی نفت بفروشند.
شرکت ملی نفت ایران همچنین اعلام کرد: میانگین قیمت نفت خام در بورس‌های عمان و دبی به‌عنوان مبنای قیمت‌گذاری و تعیین نرخ سود اوراق سلف نفتی تعیین شده‌است. بنا بر توافقات صورت‌گرفته، قرار است قیمت‌گذاری و تعیین نرخ سود این اوراق برمبنای میانگین قیمت نفت خام در بورس‌های عمان و دبی محاسبه و پرداخت شود.
بر این اساس، حداقل تغییر قیمت در نظر گرفته شده برای عرضه این اوراق، یک سنت برای سلف نفتی دلاری و 100 ریال برای سلف نفتی دلاری- ریالی است. عرضه اوراق سلف نفتی از طریق شعب منتخب بانک سپه و کارگزاری بانک سپه از روز دوم دی ماه جاری آغاز و به‌مدت 10روز ادامه خواهد داشت.
دوره معاملاتی قرارداد بر اساس زمان‌بندی معاملات در بورس کالا به مدت سه‌سال (از 24 دی ماه جاری تا یکم دی ماه سال 94) در نظر گرفته شده است، تسویه نقدی قرارداد نیز چهارم دی ماه سال 94 صورت می‌گیرد. همچنین دوره تحویل نفت خام به خریداران پس از آخرین روز معاملاتی به مدت دوماه صورت می‌گیرد.
ابعاد فقهی اوراق سلف نفتی
با وجود این اختلاف‌ها، مجید پیره کارشناس مالی اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار پیش از این درباره نحوه کارکرد اوراق سلف نفتی گفته بود: کمیته فقهی سازمان بورس پس از چند جلسه بحث و بررسی در آبان و آذر سال گذشته امکان فروش نفت به صورت قرارداد سلف را تایید کرد. وی تصریح کرده بود: بر همین اساس، یک شرکت تولیدکننده نفت به‌عنوان مثال شرکت ملی نفت ایران، مقدار معینی نفت را در قالب قرارداد سلف به سرمایه‌گذاران می‌فروشد و سرمایه‌گذار با پرداخت بهای نفت، مالک آن مقدار از محصول می‌شود. این کارشناس بازار سرمایه اوراق سلف نفتی را درقالب اوراق صکوک دسته‌بندی می کند و می‌گوید: سرمایه‌گذاران در ازای پرداخت بهای نفت، صکوک سلف را دریافت می‌کنند؛ بنابراین اوراق سلف نفتی یکی از مدل‌های صکوک است.
پیره درخصوص بازده این اوراق گفته بود: سود اوراق سلف نفتی از محل مابه‌التفاوت قیمت نفت در سررسید، با قیمت پیش‌خرید نفت در زمان عقد قرارداد به‌دست می‌آید؛ به‌عنوان مثال اگر خریداری نفت را بشکه‌ای ۱۲۰ دلار خریداری کرده باشد و سه‌سال بعد و در سررسید قیمت نفت به ۱۵۰دلار رسیده باشد، خریدار در ازای هر بشکه ۳۰ دلار سود کسب کرده است.
وی همچنین در پاسخ به این سؤال که این اوراق سود ثابت ندارد، اعلام کرده بود: در ساختار کمیته فقهی، برای صکوک سلف امکان استفاده از قرارداد اختیار معامله در ضمن قرارداد سلف تایید شده است و این کار برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاران است. حسن محمدتبار، مدیرعامل کارگزاری بانک ملت، درباره مزایای انتشار اوراق سلف نفتی توضیح داده بود: انتشار اوراق سلف نفتی می‌تواند افزون بر توسعه صنعت نفت، ریسک‌های نوسان قیمت را در بازار سرمایه پوشش دهد.
به گفته او تنوع ابزارهای مالی، سبب جذب نقدینگی موجود در دست اقشار مختلف می‌شود که اگر نقدینگی جذب شده به‌درستی به پروژه‌های توجیه‌پذیر اختصاص یابد، در سطح کلان اقتصاد، کارایی تخصیص منابع خواهیم داشت و این امر در بهره‌وری اقتصاد و توسعه کشور، نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
