این سخنان رئیس‌جمهور با واکنش شماری از کارشناسان مواجه شد. دکتر محمد خسروشاهی، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات که بیش از 30سال سابقه اجرایی، آموزش و پژوهش دارد با تکیه بر آمار و ارقام به همشهری می‌گوید: «در شرایطی که بیش از 370هزار حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق غیرمجاز دشت‌های کشور را با تراز منفی آب مواجه کرده است اجرای این طرح عملی نیست.» وی که نیمی از دوران خدمت خود را در همکاری با سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درزمینه مهار بیابانزایی، آبخیزداری و آموزش منابع طبیعی صرف کرده است، در گفت‌وگو با همشهری افزود: «به فرض آنکه این طرح بخواهد عملی شود قرار است کدام زمین‌ها به خانواده‌ها واگذار شود. درنظر داشته باشید هر زمین مناسب و حتی نامناسبی که در اطراف شهرها بوده تا به حال تبدیل به اراضی مسکونی شده است. بنا به اعلام رئیس سازمان امور اراضی کشاورزی از سال‌های ۱۳۶۵ تا خرداد ۱۳۹۱ تعداد شهرستان‌ها از ۱۹۵ به ۴۰۲ رسیده است. طبیعی است که با اعلام هر شهرستان بخش‌هایی از زمین‌های کشاورزی که در محدوده شهری واقع‌شده تغییر کاربری داده شده؛ علاوه بر این، براساس آمار وزارت کشور دهستان‌های کشور از ۱۵۸۳ پارچه در سال ۶۵ به ۲۵۱۵ پارچه در خرداد ۹۱ رسیده است. آمار فوق این واقعیت تلخ را بیان می‌کند که زمین‌های وسیعی از اراضی روستاهای کشور که در تولید محصولات کشاورزی به‌کار گرفته می‌شده، به‌تدریج تبدیل به زمین‌های مسکونی شده یا می‌شوند. در کویر لوت یا دشت کویر هم که نمی‌شود زندگی کرد و به‌کار کشاورزی پرداخت.»
حفر370هزار چاه عمیق در مناطق ممنوعه
خسروشاهی با اشاره به وضعیت بحرانی آب در کشور تصریح کرد: «درحالی طرح واگذاری دو هزار متر زمین برای ساخت خانه و کشاورزی مطرح می‌شود که به‌دلیل پمپاژ زیاد آب از چاه‌های عمیق، حجم آب‌های زیرزمینی به‌شدت کاهش‌یافته و با روند منفی تراز آب در دشت‌های کشور مواجهیم. نکته در خور تأمل اینکه از تعداد 688840چاه عمیق و نیمه‌عمیق کشور بالغ بر 373450حلقه از این چاه‌ها در مناطق ممنوعه حفر شده‌اند و در نتیجه از 47میلیارد مترمکعبی که سالانه از سفره‌های زیرزمینی استحصال می‌شود حدود 37میلیارد مترمکعب آن از همین مناطق ممنوعه برداشت می‌شود، در چنین شرایطی چگونه می‌خواهیم دو میلیون هکتار زمین جدید را زیرکشت ببریم؟»
آنطور که این پژوهشگر پرسابقه منابع طبیعی می‌گوید، «به‌دلیل برداشت بیش از حد آب از چاه‌های عمیق، کیفیت آب‌های زیرزمینی تغییر کرده آنچنان که شاخص املاح محلول آب در بیشتر نقاط کشور بیشتر از هزار تا 1500میلی‌گرم در لیتر است. در برخی مناطق هم شوری بیش از حد آب چاه‌ها باعث تخریب خاک سطحی و اراضی کشاورزی شده و در نتیجه این اراضی از حیز انتفاع خارج شده و برای کشاورزی مناسب نیستند در واقع در این مناطق پدیده بیابانزایی در حال وقوع است. بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌های کشورهم به‌دلیل خشکسالی و مدیریت نادرست آب در آستانه خشک شدن قرار گرفته‌اند.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به موقعیت اقلیمی کشور افزود: «در کشور خشک و نیمه‌خشکی مثل ایران که همواره با خشکسالی مواجه است مسئله تأمین آب برای کشاورزی، صنعت و حتی شرب یک موضوع مهم و اساسی به شمار می‌رود. این در حالی است که نه‌تنها سفره‌های زیرزمینی ما افت کرده و با مشکل مواجه شده بلکه آب‌های سطحی نیز وضعیت مناسبی ندارند به‌طوری که علاوه بر آلودگی تعداد زیادی از رودخانه‌ها، برخی از آنها نیز به شوری گراییده‌اند. مطالعات وزارت نیرو نشان می‌دهد که میزان میانگین شوری آب رودخانه‌ها در پاییز سال آبی 91-90 نسبت به میانگین درازمدت، گرچه در 13رودخانه کاهش داشته ولی در 32رودخانه دیگر افزایش داشته است. طبق این آمار رودخانه‌های منتخب کشور در پاییز سال آبی 91-90نسبت به میانگین درازمدت با افزایش شوری مواجه شده‌اند.»
بحران آب جدی است
به گفته این عضو هیأت علمی«ارزیابی وضعیت منابع آب براساس شاخص‌های آسیب‌پذیری نشان می‌دهد که اکثر استان‌های کشور در وضعیت کمبود آبی قرار دارند به‌طوری که در 12ماه سال آبی 90-89(مهر لغایت شهریور ماه) ، 9استان در وضعیت تنش آبی ، 19استان در حالت کمبود آبی و دو استان در وضعیت کمبود آبی شدید قرار داشته‌اند و هیچ استانی در وضعیت قابل تحمل و نرمال قرار نگرفته است. در سال آبی 89-88 نیز 17استان در وضعیت تنش آبی، 11استان در حالت کمبود آبی، یک استان در وضعیت کمبود آبی شدید و تنها یک استان در وضعیت قابل تحمل قرار داشته اما هیچ استانی شرایط نرمال نداشته است. این آمارها نشان از این واقعیت دارد که درآینده با بحران آبی مواجه می‌شویم.»
خسروشاهی درپایان گفت: «انتظار می‌رود با توجه به شرایط بحرانی آب، با فاصله‌گرفتن از ایده‌های رؤیایی برای معضلاتی که دامنگیر منابع طبیعی و کشاورزی کشور شده چاره بیندیشیم. برای نمونه، هنوز راندمان آبیاری درکشاورزی 35درصد است درحالی‌که طبق برنامه پنج ساله سوم توسعه قرار بود این میزان به 40درصد و حتی بیشتر برسد اما در این زمینه هیچ اقدامی صورت نگرفته است. نمونه دیگر، هر سال 13تا 35درصد محصولات کشاورزی به‌صورت ضایعات از بین می‌رود، این به‌معنای آن است که 13تا 35میلیارد مترمکعب از منابع آبی کشور هدر می‌رود. همچنان‌که براساس آخرین آمار ارائه شده سال زراعی 90-89، میانگین تولید به ازای یک مترمکعب آب مصرفی حدود 82صدم کیلوگرم است درحالی‌که در کشورهای پیشرفته این مقدار به‌طور متوسط دو تا 5/2 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب است. با وجود این، آیا در چنین شرایطی توسعه سطح اراضی کشاورزی منطقی و معقول است؟»
