طی چند روز پیش‌رو دانش‌آموزان باید زمان بیشتری را صرف خواندن دروس کنند و با دقت آنچه را که طی 9ماه آموخته‌اند بروز دهند و به پایه یا دوره تحصیلی بالاتر بروند؛البته خانواده‌ها نیز در این‌باره نقش بسزایی دارند، فراهم کردن محیط مناسب در خانه یکی از وظایف اصلی پدر و مادر و سایر اعضای خانواده برای دانش‌آموزان است تا دانش‌آموزان با احساس آرامش و اعتماد به نفس آماده شرکت در امتحانات پایان سال شوند.
البته دانش‌آموزان نیز باید به نکات طلایی درباره امتحانات توجه کنند تا موفقیت خود را بیش از پیش تضمین کنند. به هر روی رعایت برخی نکات، ضریب موفقیت دانش‌آموزان را در امتحانات افزایش می‌دهد. دکتر مرتضی مجدفر، کارشناس‌ارشد مسائل آموزشی و پرورشی و مولف چندین عنوان کتاب درباره مسائل آموزش و پرورش و سردبیر مجلات رشد در آستانه شروع امتحانات مدارس توصیه‌هایی به دانش‌آموزان و خانواده‌ها دارد که می‌خوانید.
* آیا این امکان وجود دارد که میزان موفقیت فرزندتان در امتحانات را پیش‌بینی کنید؟ پاسخ مثبت است. برمبنای دو عامل می‌توانید احتمال موفقیت را تشخیص دهید؛ یکی از آنها میزان تسلط فرزندتان بر پیش‌نیازهای یادگیری است. اگر در موقعیت‌های گوناگون و متناوب به بررسی و تحلیل وضعیت آزمون‌های فرزندتان بپردازید و درصورت امکان همراه با او، یادگیری‌هایش را مرور کنید، متوجه خواهید شد که در تک‌تک درس‌ها و مجموع آنها، چه شرایطی از نظر پیش‌نیاز‌ها دارد.
عامل دوم وضعیت انگیزشی فرزندتان و در واقع میزان علاقه او به درس و یادگیری است. هر چه انگیزه‌ها درونی و مستقل باشند، می‌توان اطمینان یافت که شرایط مساعد است.
برمبنای دوعامل یادشده، باید یک ارزیابی واقع‌بینانه و منطقی از وضعیت تحصیلی فرزندتان داشته باشید و انتظارات شما از او در ایام امتحانات نیز برهمین مبنا باشد.
* از فرزندتان بخواهید از معلم خود بپرسد که از چه مطالبی امتحان می‌کند تا به این ترتیب وقت خود را صرف مطالعه مطالبی که جزو امتحان نیستند، نکند. همچنین از معلم بپرسد شکل امتحان چگونه است(کوتاه پاسخ، چندجوابی، تشریحی، درست و غلط و...). اگر او در دوره ابتدایی تحصیل می‌کند، این وظیفه را خودتان عهده‌دار شوید.
* از فرزند خود بخواهید در روزها و هفته‌های قبل از امتحان، به اشاره‌ها و تأکیدهای معلم (معلمان) خود توجه بیشتری کند و نکته‌های مهم را مشخص و علامت‌گذاری کند. بسیاری از معلمان، به عمد یا غیرعمد، بارها و بارها پرسش‌های مهم امتحانی را در روزهای پیش از آزمون در کلاس درس مرور می‌کنند.
* از چند روز باقیمانده به آغاز امتحانات، با فرزند خود همراه شوید و او را راهنمایی کنید تا درس‌های نخوانده را مطالعه کند، یادداشت‌ها را بخواند و نکته‌های مهم را با معلم (معلمان) و نیز دوستان خود درمیان بگذارد. شما هم تا آنجا که می‌توانید او را یاری دهید.
* از ابتدای سال تحصیلی، ترتیبی اتخاذ کنید تا فرزندتان تمامی ورقه‌های امتحانی آزمون‌های گوناگون خود را نگهداری کند. یکی از کارهای آموزشی خوب در روزهای نزدیک به هر یک از امتحان‌ها، بررسی ورقه‌های آزمون‌های قبلی است. به فرزندتان کمک کنید که در هر سؤال یا بخشی که اشکال داشته، تلاش بیشتری کند. اگر به تحلیل اشکالات فرزندتان در آزمون‌های قبلی بپردازید، می‌توانید تشخیص دهید که در مورد چه پیش‌نیازهایی دچار مشکل است.
* فرزندتان را در مورد تکمیل یادداشت‌های ناقص، کامل‌کردن پاسخ تمرین‌ها و خودآزماییها راهنمایی کنید. شما هم نظارت کنید تا فرزندتان از این لحاظ هیچ مشکلی نداشته باشد. شب امتحان، فرصت خوبی برای گرفتن فتوکپی از دفترچه تمرین همکلاسی‌ها و کامل‌کردن پاسخ تمرین‌ها نیست. از این گذشته، در چنین زمانی، هیچ دانش‌آموزی و پدر و مادر عاقل او، دفترچه یا اوراقی را که به آنها نیاز مبرم دارند، امانت نمی‌دهند.
* به فرزندتان کمک کنید تا حداکثر یک هفته قبل از امتحان، تمامی راهنماهای آموزشی مورد نیاز هریک از امتحانات را فراهم آورد. خلاصه درس، فهرست نکته‌های مهم، چکیده مطالب، فرمول‌ها، پاسخ تمرین‌ها و خودآزماییها و... جزو راهنماهای آموزشی ضروری برای آماده‌شدن هستند. * نظارت کنید که دو شب قبل از امتحان، فرزندتان صرفا برای آمادگی نهایی تلاش کند. در این ایام، شما باید فرزندتان را یاری دهید تا بتواند فکر خود را درباره مطالب مهم امتحانی متمرکز کند. اگر او در دوره ابتدایی درس می‌خواند، به او کمک کنید تا در هر نکته، اندیشه یا مطالبی را که بر آن تأکید شده است، دریابد.
* از روی پرسش‌های مطرح شده طی سال تحصیلی توسط معلمان و ورقه‌های امتحانی نگهداری شده، روز یا شب قبل از امتحان همراه با فرزندتان پرسش‌هایی را که فکر می‌کنید جزو امتحان خواهد بود، طرح کنید و بکوشید همراه با هم به آنها پاسخ دهید. اگر چندبار این کار را انجام دهید، طراح سؤال قابلی خواهید شد و خواهید توانست کمک خوبی به فرزندتان بکنید.
* دقت کنید، شب قبل از امتحان فرزندتان خواب آرامی داشته باشد. از این رو با حذف مهمانی‌های غیرضروری، ایجاد آرامش شبانگاهی در منزل، تعطیل‌کردن مشاهده مجموعه‌های تلویزیونی و سایر فعالیت‌هایی که در ایام عادی انجام می‌دهید، خواب راحت فرزندتان را تضمین کنید.
* به فرزندتان یادآوری کنید که ساعات قبل از آغاز امتحان، زمان مناسبی برای مطالعه عمیق نیست. در این لحظات، شاید تنها بتوان به آرامی خلاصه مطالب را مرور کرد. گاهی خود والدین لحظات قبل از امتحان را به شرایطی استرس‌زا تبدیل می‌کنند. پرسش و پاسخ در طول مسیر، توصیه‌های مکرر برای دقیق‌بودن و البته گاهی پیشنهادهای غیراصولی، نه‌تنها کمک مؤثری به فرزندتان نخواهد کرد بلکه نگرانی‌های او را افزایش خواهد داد.
* اگر فرزندتان توسط شما به‌مدرسه می‌رود، روز امتحان کمی زودتر حرکت کنید و اگر مسیر منزل تا مدرسه طوری است که خود آن را طی می‌کند، به فرزندتان یادآوری کنید که برای جلوگیری از انتقال استرس، اندکی زودتر از هر روز، منزل را ترک کند.
* هر آزمونی نیاز به وسایلی دارد. مثلا در آزمون ریاضیات، احتمالا نیاز به پرگار، گونیا و نقاله است، همراه داشتن وسایل جورواجور رنگ‌آمیزی از ضروریات است. دقت کنید فرزندتان تمامی وسایل لازم برای شرکت در هر یک از آزمون‌ها را همراه خود ببرد.
* اجرای نکته‌هایی که ذکر آنها رفت، برای آزمون‌های پایانی سال و نیز نهایی یک دوره تحصیلی و کنکور حتمی است. برای شرکت در آزمون‌های ساده‌تر مثل امتحانات میان ترم یا پایان یک نیم‌سال‌تحصیلی، اجرای فشرده‌تر این نکته‌ها توصیه می‌شود.
نکته‌هایی برای شرکت در جلسه امتحان و انجام آزمون
در جلسه امتحان و آزمون دادن توسط فرزندتان، دیگر امکان ندارد شما همراه او حضور داشته باشید و مکرر در مکرر راهنمایی‌اش کنید ولی ارائه تذکرات زیر طی سال تحصیلی و هفته‌های قبل از آغاز امتحانات می‌تواند یاریگر فرزند شما باشد. بدیهی است دقت خواهید کرد تا تذکرات را در قالب نصیحت‌های خشک و خالی یا دستورات شداد و غلاظ به فرزندان خود دیکته نکنید.
* از فرزندتان بخواهید به محض اعلام مسئولان برگزاری آزمون، در محل تعیین شده بنشیند و خود را آماده آزمون کند. هر چقدر او زودتر این کار را انجام دهد، آرامش بیشتری خواهد داشت. آرامش‌داشتن در آزمون‌ها، کلید موفقیت است. به فرزندتان بگویید که پس از نشستن سر جای خود، برای لحظه‌هایی پلک‌هایش را روی هم بگذارد و چشمان خود را ببندد.
* فرزندتان را راهنمایی کنید تا با خود کتاب، دفتر، اوراق مربوط به پاسخ تمرین‌ها و ملزومات مرتبط با درسی را که قرار است امروز آزمون آن برگزار شود، به مدرسه نبرد. کنار گذاشتن یادداشت‌ها، لحظات و حتی ساعاتی قبل از آغاز هر آزمون، به تمرکز فکر بسیار کمک می‌کند.
* در برخی از آزمون‌ها، توضیحاتی که توسط مسئولان برگزار‌کننده ارائه می‌شود، بسیار رهگشا و یاری‌دهنده است. از فرزندتان بخواهید وقتی برگه امتحانی را دریافت کردند، با دقت به توصیه‌های مراقبان یا معلم (معلمان) خود گوش فرا‌دهند و تا زمانی که مطمئن نشده‌اند دیگر هیچ توضیحی داده نخواهد شد، پاسخدهی را شروع نکنند.
* نام و نام‌خانوادگی، نام کلاس، شماره کارت (یا ردیف) و هر مشخصاتی که در بالای ورقه‌های امتحانی از فرزند شما خواسته می‌شود، در زمره اطلاعاتی به شمار می‌رود که دانش‌آموزان با آنها شناسایی می‌شوند. انتظار نداشته باشید در مدرسه‌ای با 500دانش‌آموز در یک پایه تحصیلی، امکان شناسایی 15ورقه‌ای که صاحبان آنها مشخصاتشان را ننوشته‌اند، وجود داشته باشد. از فرزند خود بخواهید به این نکته ساده توجه کند.
* هر یک از امتحانات، «رهنمود»ها یا «دستورالعمل»هایی دارند. این رهنمودها معمولا در آزمون‌هایی که سؤالات آنها علمی و با معیارهای مبتنی بر علم سنجش و اندازه‌گیری از آموخته‌های دانش‌آموزان طراحی شده باشند، دیده می‌شوند. مثلا اگر یک آزمون زبان انگلیسی، دو بخشی طراحی شده باشد، ممکن است در دستورالعمل ابتدای آزمون و همان بالای ورقه نوشته شود که برگه بخش اول در پایان 20دقیقه وقت آزمون دیکته، جمع‌آوری خواهد شد و تنها برگه گرامر می‌تواند تا پایان 70دقیقه وقت آزمون در اختیار دانش‌آموزان باقی بماند. به فرزندتان بگویید که این دستورالعمل‌ها و رهنمودها را جدی بگیرد.
* از فرزندتان بخواهید برای پاسخ به همه پرسش‌ها، اندکی تأمل کند. در مورد پرسش‌های غیر‌متعارف هم برای بار دوم و سوم آنها را بخواند و زیر نکته‌های مهم خط بکشد. به او یادآوری کنید که برای خروج از جلسه امتحان عجله نداشته باشد و بگویید: وقتی نتیجه تلاش شما دانش‌آموزان در سر جلسه‌های امتحان مشخص می‌شود، مگر بیرون از سالن آزمون خبری است که اینقدر عجله دارید.
* هر چند متخصصان سنجش و اندازه‌گیری معتقدند که دادن سؤال انتخابی در یک آزمون، از لحاظ علمی درست نیست و صرفا در شرایط اضطرار (نابرابر‌بودن شرایط آموزش، اوضاع بحرانی مانند جنگ و زلزله و...) می‌توان چنین پرسش‌هایی را در ورقه امتحانی دانش‌آموزان قرار داد ولی با این همه، به فرزندتان یادآوری کنید در مورد اینکه آیا همه سؤالات را باید جواب دهد یا اینکه آزمون سؤال انتخابی دارد، دقت کند.
* شکل پرسش‌ها، نکته مهم دیگری است که باید به فرزندتان در مورد آنها نکاتی را یادآور شوید. اینکه طراح آزمون از چه نوع پرسش‌هایی استفاده کرده است، در نوع پاسخ دادن تأثیر دارد. اگر سؤال تشریحی بود، باید پاسخ را کامل‌تر نوشت. سؤالات علامت‌زدنی، خط کشیدنی، کوتاه پاسخ و... هم داریم که در واقع هر سؤالی، با توجه به شکل طراحی‌اش، پاسخ ویژه‌ای می‌طلبد.
* از فرزندتان بخواهید در مورد چگونگی استفاده از وسایل آموزشی در جلسه آزمون، از قبل یا همان روز آزمون و حتی پیش از آغاز آزمون، از مسئولان مربوطه پرسش‌هایی به عمل آورد «آیا می‌توانم از کاغذ چک‌نویس یا یادداشت، فرهنگ‌لغت، ماشین‌حساب، خط‌کش، جدول‌تناوبی‌عناصر و... استفاده کنم یا نه؟»بعضی وقت‌ها کمترین بی‌دقتی در این قبیل موارد، عواقب ناگواری را رقم زده است.
* به فرزندتان یادآوری کنید که وقتی پرسشی را می‌خواند، تمام آن را بخواند و به محض اطمینان از بلد‌بودن، شروع به پاسخگویی نکند. مثلا در یک آزمون ریاضیات، طراح سؤال، در پایان یک پرسش، در داخل پرانتز به دانش‌آموزان اعلام کرده بود (نیازی به ذکر محاسبات میانی در ورقه آزمون نیست) یا (محاسبه فقط تا دو رقم اعشار)، در حالی که دانش‌آموزی، دقایق زیادی از کار خود در سر جلسه آزمون را با پاسخ به همین سؤال از دست داده بود.
* معمولا آزمون‌ها از بخش‌های گوناگونی تشکیل می‌شوند. از فرزندتان بخواهید بخش‌های هر آزمون را برای خود تقسیم‌بندی و زمان آزمون را مدیریت کند. مثلا همانطور که پیش از این گفتیم ممکن است یک آزمون زبان در کل 70دقیقه وقت داشته باشد ولی ورقه‌های دیکته را پس از 20دقیقه جمع‌آوری کنند؛ بدیهی است که در چنین حالتی با دقت، باید اول بخش دیکته را انجام داد.
* از فرزندتان درخواست کنید پیش از آغاز پاسخگویی پرسش‌ها، ابتدا همه سؤالات را مرور کند تا با اندیشه اصلی طراح سؤال و جواب‌های مورد نظر او آشنا شود.
* مرتب و تمیز نوشتن ورقه امتحانات تشریحی یکی از معضلات معلمان در تصحیح اوراق است. ضمن کنترل ورقه‌های امتحانی فرزندتان، ببینید روش نوشتن و پاسخ دادن او به سؤالات چگونه است؟ درصورت لزوم، راهنمایی‌اش کنید تا پاسخ سؤالات را به‌ترتیب بنویسد؛ مراقب باشد پاسخ‌ها درهم و نامرتب نباشند؛ با اندکی حوصله به سؤال‌ها پاسخ دهد تا معلم هم هنگام تصحیح ورقه، از بدخطی او رنج نبرد.
بدیهی است یک ورقه با خط‌خوش و نگارش مرتب، نگرش مثبت‌تری را در معلم ایجاد خواهدکرد و چه بسا در نمره هم تأثیر افزاینده داشته باشد.
* «بارم»، نشانگر سهم نمره‌ای هر سؤال از کل نمره‌های یک آزمون است. همچنین بارم، میزان ارزشی است که طراح سؤال برای یک پرسش تعیین کرده است. به فرزندتان یادآوری کرده و این مسئله را بارها و بارها با او تمرین کنید که اگر برای پرسشی «نیم نمره» تعیین شده است، قطعاً میزان پاسخ هم باید هم‌شأن و هم تراز با این نمره باشد و برعکس هیچ طراح سؤالی نباید برای ذکر پاسخ تنها یک کلمه روی ورقه، دو نمره اختصاص دهد.
* بارم، راهنمای خوبی برای دانش‌آموزان فراموشکار نیز هست. به فرزندتان بگویید اگر سر جلسه آزمون، نتوانستی به یاد بیاوری امیرکبیر چند اقدام مهم انجام داده است، بارم مقابل سؤال، می‌تواند راهنمای خوبی برای پاسخگویی تو باشد. قطعاً اگر دبیری از دانش‌آموزان خواسته باشد، اقدامات مهم امیرکبیر را نام ببرند و برای بارم سؤال، «یک نمره» اختصاص داده است، می‌توان فهمید که از شش اقدام مهم امیرکبیر، لااقل باید به چهار مورد اشاره شود تا به‌ازای هر کدام 25/0نمره به دست آید. البته از برخی ورقه‌های طراحی‌شده امتحانی غیراصولی سخن نمی‌گوییم که بارم، به جای آنکه راهنمایی‌کننده باشد، نقش گمراه‌کننده دانش‌آموزان را نیز بازی می‌کند.
* از فرزندتان بخواهید، اگر نمره برخی سؤالات یکسان است، ابتدا به ساده‌ترین سؤالات از این مجموعه پاسخ دهد.
* به فرزندتان بگویید برای فهم کامل برخی از پرسش‌های آزمون‌ها، حتما آن پرسش را سه بار بخواند و زیر کلمات اصلی آن خط بکشد.
* اینکه بسیاری از دانش‌آموزان، پاسخ برخی از سؤالات را به‌طور کامل ندانند، امری طبیعی است. به فرزندتان هشدار دهید که اگر پاسخی را کامل نمی‌داند- و البته جواب غلط یا ناکافی، چیزی از نمره او کم نمی‌کند و به‌عبارت بهتر، آزمون نمره منفی ندارد ـ هرچه می‌داند بنویسد.
* اگر دوره دانش‌آموزی خودتان را به یاد داشته باشید، در برخی از آزمون‌ها، صرفا به‌دلیل اینکه پاسخ‌دادن به برخی پرسش‌ها را فراموش کرده بودید، به نمره کامل دست پیدا نمی‌کردید. از این‌رو به فرزندتان یادآوری کنید که ورقه خود را دوباره مرور کند و به پرسش‌هایی که احتمالا پاسخ نداده است، جواب بدهد.
* هنگام پاسخگویی دانش‌آموزان روی همان برگه پرسش‌ها و به‌دلیل اینکه آنها پاسخ‌های خود را میان خطوط و احیاناً روی سؤالات می‌نویسند، برخی از پرسش‌ها به‌ویژه آنها که متن کوتاه‌تری دارند، از دید دانش‌آموزان به دور می‌مانند. به فرزندتان بگویید یک راه ساده برای مقابله با این مشکل، شمارش تعداد پاسخ‌ها و مقایسه آنها با تعداد پرسش‌هاست. با این روش، آنها خواهند توانست سؤال‌های فراموش‌شده و از چشم دور افتاده را پاسخ دهند.
* برخی مواقع، سادگی پرسش‌ها، به‌ویژه سادگی پرسش بعدی، باعث می‌شود که دانش‌آموز پاسخگویی به سؤالی را که در حال نوشتن جواب آن است، نیمه‌کاره رها و نوشتن پاسخ بعدی را شروع کند. از این‌رو از فرزندتان بخواهید همه پاسخ‌های داده‌شده را دوباره مرور و کنترل کند.
* آفت امتحان، خارج شدن از جلسه زودتر از وقت مقرر است. به فرزندتان بگویید که وقتی معلم شما برای آزمون 30دقیقه وقت درنظر گرفته است، قطعاً این زمان را با محاسبه و دقت به‌دست آورده و اگر شما در 10دقیقه به سؤالات پاسخ دهید، حتماً اشتباه‌های فراوانی خواهید داشت. (1)
* شاید تصور کنید فراگرفتن این حجم از توصیه‌ها و رعایت آنها در زمان امتحانات کار سختی است. در این ارتباط لازم است توجه کنید دانش‌آموزانی که در تمام ایام (و نه فقط در ایام امتحانات) سعی می‌کنند دقیق و منضبط باشند، آمادگی بیشتری برای شرکت و کسب موفقیت در امتحانات را خواهند داشت. به‌عنوان مثال این‌دسته از دانش‌آموزان، سؤالی را جا نمی‌اندازند، پاسخی را نیمه رها نمی‌کنند یا به دستوراتی که در برگه امتحان نوشته شده است، بی‌توجهی نمی‌کنند.
1- مدت زمان هر آزمونی براساس قاعده ساده‌ای به‌دست می‌آید که اینگونه است: طراح سؤال پس از اتمام طراحی، مانند یک دانش‌آموز قوی به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد و تمامی مواردی را که لازم است در ورقه پاسخنامه نوشته شود، ذکر می‌کند. مثلاً ممکن است یک معلم، پاسخ مسئله ریاضی را بدون حل‌کردن بداند ولی برای محاسبه درست زمان آزمون، لازم است مانند یک دانش‌آموز، تمام مراحل حل مسئله را بنویسد و حتی محاسبات میانی را انجام دهد. فرض کنید مدت زمانی که معلم به سؤالات پاسخ می‌دهد، 22دقیقه طول بکشد، می‌توان انتظار داشت که برخی از شاگردان بسیار قوی در همین مدت به پرسش‌ها پاسخ دهند و دو برابر این مدت زمان، یعنی 44دقیقه، وقت مناسب برای دانش‌آموزانی است که در حد متوسط کلاس قرار دارند ولی طراحان سؤال، معمولاً با ضرب‌کردن زمان پاسخگویی خود به پرسش‌ها در عدد سه، مدت زمان به‌دست آمده را بالای ورقه آزمون می‌نویسند. در مثال حاضر مدت زمان لازم 66دقیقه است که با گردکردن به نفع دانش‌آموزان، عدد 70دقیقه را بر بالای برگه می‌نویسیم. بدیهی است که این مدت برای ضعیف‌ترین و کندترین دانش‌آموزان هم کافی خواهد بود.
