محوطه باستانی تپه حصار در جنوب شهر دامغان و در استان سمنان قرار دارد. قدمت تمدن یافت شده از این تپه باستانی به دوران پیش و هزاره چهارم تا هزاره نخست پیش از میلاد می‌رسد. نشست انجمن علمی باستان‌شناسی ایران نیز که با هدف بررسی وضعیت تپه حصار و کاوش‌های انجام شده در این محوطه باستانی تشکیل شد با رونمایی از کتاب «کاوش‌های تپه حصار دامغان» نوشته اریخ اشمیت باستان‌شناس آلمانی که توسط کورش روستایی، باستان‌شناسی که خود مدتی در این تپه باستانی فعالیت کرده ترجمه شده است، به پایان رسید.
دکتر میرعابدین کابلی باستان‌شناس پیشکسوت نیز که به‌عنوان نماینده دولت وقت ایران و فرستاده مرکز باستان‌شناسی ایران بر فعالیت باستان‌شناس‌های خارجی در تپه حصار دامغان نظارت می‌کرد، در این نشست با اشاره به ارزش‌های باستان‌شناسی این تپه باستانی گفت: جست‌وجوهای مداوم برای یافتن گورستان‌ها و مجموعه مسکونی تپه حصار دامغان ادامه داشت و در اطراف تپه یحیی گمانه زنی‌هایی شده بود تا به گورستان‌ها دسترسی پیدا کنند و آن زمان چون ریز برنامه باستان‌شناس‌های خارجی در تپه حصار مشخص نبود به‌عنوان نماینده دولت ایران و مرکز باستان‌شناسی اجازه چنین فعالیتی را به خارجی‌ها ندادم. میرعابدین کابلی همچنین با اشاره به برنامه‌های بازنگری که پس از انقلاب برای تپه حصار تصویب شده بود، افزود: نتایج دوبازنگری انجام شده در اختیار دانشجویان و باستان‌شناس‌ها قرار نگرفت و تنها یکی از آنها تبدیل به رساله دکتری شد. البته رساله‌ای دیگر نیز از چشمه علی تپه حصار نوشته شد که در ایران نیست و هیچ‌کس از آن خبر ندارد.
راهی از گذشته
کورش روستایی مترجم کتاب کاوش‌های تپه حصار دامغان که توسط باستان‌شناس آلمانی اریخ اشمیت نوشته شده است در این نشست با اشاره به نتایج گمانه زنی‌های او و گروهش برای یافتن معادن باستانی موجود در اطراف تپه حصار که ساکنان هزاره چهارم پیش از میلاد با استخراج آنها اقدام به ساختن اشیای مورد نیاز خود می‌کردند گفت: در مسیر تهران به مشهد چشم‌انداز طبیعی یکسانی وجود دارد.
در این منطقه نواری وجود دارد که همان راه ابریشم است و تپه حصار نیز در همین نوار شکل گرفت. وی افزود: قرار‌گیری تپه حصار در این شاهراه خاص می‌تواند به‌دلیل تجارت از شرق به غرب یا وجود معادن مختلف این منطقه باشد. وی با اشاره به موقعیت جغرافیایی دامغان و شاهرود برای استقرارهای پیش از تاریخ در ایران گفت: پیش از شروع حفاری‌ها، مردم اشیای باستانی این محوطه را خارج می‌کردند.
روستایی به کاوش 12تا 14هزار مترمربع از تپه حصار دامغان توسط اشمیت اشاره کرد و گفت: اشمیت به سه دوره در تپه حصار دست یافت و کاوش‌های تدفین را نیز انجام داد. روستایی قدیمی‌ترین دوره استقرار در تپه حصار را با دارا بودن 700مترمربع در بخش حصار یک اعلام کرد و افزود: یکی از معروف‌ترین ساختمان‌های حصار در شمال خط راه‌آهن قرار دارد که با خاک سرخ رنگ خود نظر اشمیت را جلب کرد. او به ساختمانی دست یافت که بر اثر به‌آتش کشیده شدن از میان رفته بود و این ساختمان مهم‌ترین بخش حصار است که مشخص نیست توسط حمله کدام‌یک از مهاجمان از میان رفته است. به گفته روستایی، در کاوش‌های اشمیت در این ساختمان مقادیر فراوانی اشیای طلایی، نقره‌ای، سربی و انواع زیادی مهرها به همراه 11جسد سوخته مچاله شده و صدها پیکان سنگی به‌دست آمده که نشان از یک جنگ خونین دارد.
روستایی همچنین به اهمیت بازنگری‌های انجام شده در تپه حصار در سال 55اشاره کرد و گفت: در بازنگری‌ها مشخص شد که این حصار تپه دارای یک مرکز صنعتی بوده که به‌دلیل آلودگی‌های زیست‌محیطی حتی 100متر دورتر از حصار قرار گرفته است. وی ادامه داد: در تپه‌حصار علاوه بر فلز انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی وجود دارد. به گفته وی، بیش از 270معدن قدیمی و سایت‌های سرباری که فعالیت ذوب فلز در دوران باستان در آنها انجام شده است در اطراف تپه حصار دامغان شناسایی شده است. روستایی، حریم تپه‌حصار را با احتساب استقرار در دوران پیش از تاریخ و دوره‌های ساسانی و عصر آهن 25هکتار اعلام کرد و افزود: تپه حصار هنوز جای کاوش‌های بیشتری دارد.
ریل گذاری به قیمت تاریخ
احسان یغمایی مسئول کاوش‌های باستان‌شناسی نجات بخشی در تپه حصار دامغان نیز که فعالیت نجات بخشی را به دو دلیل گذر ریل راه‌آهن از میان این تپه باستانی و کشیدن فیبر نوری از میان این حصار انجام داده است، گفت: متأسفانه کاوش‌های نجات بخشی گروه از بین رفت.وی افزود: شرایط به‌گونه‌ای بود که تمام فعالیت‌های نجات بخشی در ریل گذاری‌ها از بین می‌رفت و به همین دلیل نیز کوره باستانی ذوب فلز را که در کاوش‌های نجات‌بخشی یافتیم نابود شد.
یغمایی همچنین با اشاره به یافتن تابلت‌ها و گل نبشته‌ها در یکی از نقاطی که ریل راه‌آهن از روی آن رد شده بود، گفت: در بررسی‌های دانشگاه پنسیلوانیا مشخص شد خطوط مربوط به سال‌های دو هزار تا 1700پیش از میلاد است. وی گفت: علائم مربوط به بابل و نامه‌های رسیده به تپه حصار است. یغمایی با اعلام اینکه از کاوش‌های تپه سرخ داروهای گیاهی بسیاری یافت شده است، گفت: در این کاوش‌ها توانستیم قدیمی‌ترین اثر مربوط به ابتلا به سرطان فک و پیشرفت پزشکی حصار را بیابیم. یغمایی گفت: به قدری جراحی تپه حصار و پزشکی مردمان آن هزاره پیشرفته بوده، که آنها توانسته بودند فک مبتلا به سرطان این زن 38ساله را سه مرتبه شکافته و غده سرطانی را مهار کنند. به گفته یغمایی اجساد کودکان در 47گور باستانی نیز بیانگر نوعی اختلال در آنها بوده که موجب بزرگی سر آنها شده بود و البته درصد بالایی از کودکان را تشکیل می‌دادند.
یغمایی ادامه داد: آنچه در مورد تپه حصار اهمیت دارد گورهای مملو از اشیای مفرغی، دستبند و طلا و سنگ لاجورد در گور زنان است درحالی‌که تمام قبرهای مردها یا خالی است یا تنها دارایی آنها یک‌کاسه سفالی بوده است. وی نتیجه‌گیری کرد: جامعه چهار هزار سال پیش تپه حصار زن سالاری و ثروت جامعه در دست زنان بوده است.
میرعابدین کابلی باستان‌شناس پیشکسوت در پاسخ به سؤال همشهری که اکنون تپه حصار با چه خطراتی مواجه است و تکانه‌های ناشی از عبور ریل راه‌آهن از میان این محوطه باستانی تا چه اندازه لایه‌های باستانی را تهدید می‌کند، گفت: زمان زیادی صرف کردیم تا مسیر ریل‌گذاری راه‌آهن تهران مشهد تغییر مسیر داشته باشد. ولی هر بار بهانه‌های جدیدی مطرح می‌شد و در نهایت کاری را که باید می‌کردند انجام دادند. همچنان که فیبر نوری را نیز از این تپه عبور دادند.
به گفته وی، آنچه امروز به آن بها داده نمی‌شود محیط‌زیست و میراث فرهنگی است، همانطور که در برخی نقاط سدسازی‌ها محوطه‌های باستانی را به زیر آب برد و باید گفت که خطر همیشه در کمین میراث فرهنگی کشور نشسته است.
