با ورود سکه به ایران و ضرب آن در کشور، تحولات سیاسی و اقتصادی بزرگی در سرزمین ما به وقوع پیوست. هخامنشیان با ضرب سکه های طلا و نقره موجب رونق گرفتن بازرگانی و رشد اقتصادی شاهنشاهی خود شدند. اما سکه طلا کارکردهای دیگری هم داشته است. سلسله‌های مختلف با ضرب سکه طلا اقتدار و ثروت خود را به رخ می‌کشیدند. ضرب سکه طلا در طول تاریخ ایران سرنوشت پرفراز و نشیبی داشته و گفتنی‌ها درباره سیر تحول آن در ایران بسیار زیاد است اما در اینجا به‌طور خلاصه این سیر تحول را در 12 دوره می‌توانید ببینید. بسیاری از سلسله‌ها همچون غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان با ضرب سکه‌های استاندارد اسلامی که تقریبا هم‌شکل بوده‌اند، تحول خاصی در ضرب سکه ایجاد نکرده‌اند و بنابراین در یک مجموعه قرار می‌گیرند. از سویی در تاریخ ایران سلسله‌هایی بوده‌اند که در برابر خلیفه‌های بغداد یا شاهان مغول در گوشه و کنار کشور عَلم استقلال برافراشته‌اند که آنها نیز تحول زیادی در ضرب سکه ایجاد نکرده و درفهرست خلاصه ما قرار نگرفته‌اند. این برای نخستین بار است که تاریخ سکه طلا درایران به شکل داده نگار یا اینفوگرافی منتشر می شود و بخشی از پرونده مفصل تاریخ سکه طلا در ایران است که درشماره 41 ماهنامه ایرانشناسی و ایرانگردی همشهری«سرزمین من» منتشرشده. پژوهش های تاریخی این متن را دکتر کامیار عبدی، باستان شناس انجام د اده و توسط تحریریه و بخش فنی و هنری ماهنامه «سرزمین من» تنظیم و اجرا شده است.
1794 م
قاجاریان:گرچه آقامحمدخان علاقه‌ای به نوشتن حتی نام خود روی سکهها نداشت، اما جانشین او فتحعلی‌شاه درست برعکس او بود و حتی سنت هزار ساله را شکست و تصویر خود را روی سکه ضرب کرد. ناصرالدین‌شاه نیز همین کار را ادامه داد و از طرفی با آوردن دستگاه ضرب سکه از فرانسه، تمام ضرابخانه‌های سنتی را در ایران تعطیل کرد.
1750 م
زندیان: کریم‌خان زند با‌وجود تاسیس سلسله زندیه خود را نه شاه که «وکیل‌الرعایا» نامید. روی سکه‌های دوره کریم‌خان نیز هرگز از نام شاه یا سلطان استفاده نشده است. در سکه‌های دوره زندیه، از شیراز به‌عنوان دارالعلم نام برده می‌شود و سکه‌های طلایی به نام امام زمان(عج) ضرب شده است.
1736 م
افشاریان : ضرب سکه در دوره افشاریه ادامه سنتی است که در دوره صفویه مرسوم بود. پس از نادر، شاهرخ نوه او فرمانروای خراسان می‌شود و به همین دلیل نام امام‌رضا(ع) در بعضی سکه‌های او دیده می‌شود.
1722 م
هوتـکیان: با تسخیر اصفهان ـ پایتخت صفویان ـ توسط محمود افغان که از فرمانروایان سلسله هوتکیان در افغانستان بود، ضرب سکه به نام فرمانروای افغان آغاز شد. پس از محمود، پسرعموی او اشرف بر تخت سلطنت نشست. او ضرب نام الله را روی سکه گناه می‌دانست چرا که معتقد بود هر دستی به آن می‌خورد.
1501
صفویان : دین رسمی ایران در این دوره شیعه بود و نام 12 امام(ع) بر سکهها ضرب میشد. صفویان به‌طور رسمی زبان فارسی را روی سکهها آوردند. البته پیش از آنان هم این کار توسط سلسله‌هایی چون گورکانیان هند انجام میشد. در دوران صفویه، تصویر جانورانی چون شیر و طاووس نیز روی سکهها نقش می‌بندد.
1256 م
ایلخانیان :مغولان با فتح ایران مسلمان شدند. آنان ضرب سکه را به همان صورت استاندارد اسلامی اما با تغییراتی در حاشیه سکه ضرب کردند که نمونه‌اش سکه ضرب سلطان ابوسعید ایلخانی است. این کار طی سال‌ها به سلیقه فرمانروایان گوناگون ادامه یافت.
705 م
سکه استاندارد اسلامی: پس از خلافت عبدالملک، ضرب سکه با تصویر انسانی ممنوع و تا سال‌ها سکهها با کتیبه عربی در حکم سکه استاندارد اسلامی ضرب شدند. نمونه‌اش دینار طلای غزنوی که به وزن 80/4 گرم و در زمان فرمانروایی مودود غزنوی در سال 1044م ضرب شده است.
692 م
نـخستین سـکه اسلامـی: نخستین سکه دوره اسلامی را عبدالملک بن مروان که پنجمین خلیفه اموی بود، ضرب کرد. او چند سال پس از خلافت، دستور ضرب سکه به نام خود داد. بر پشت این سکهها که در دمشق ضرب میشد، نقش سه مرد دیده می‌شود که دستان خود را به نشانه دعا بلند کرده‌اند.
224 م
ساسانیان:با روی کار آمدن ساسانیان، ضرب سکه طلا که در دوره اشکانیان از رونق افتاده بود، دوباره آغاز شد. نقش چهره فرمانروا روی سکه و تصویر آتشدان بر پشت آن عموما بر بسیاری از سکه‌های ضرب شده در این دوره دیده می‌شود. این سکه که در دوره بهرام اول ضرب شده و نقش چهره او را بر خود دارد، 10/7 گرم وزن دارد.
320 پ.م
اسکندر و سلوکیان:ضرب نقش چهره ایزد یا فرمانروا روی سکه و نقوش گوناگون بر پشت آن، پس از فتح ایران توسط اسکندر آغازشد. او سکه‌های طلای زیادی با نقش چهره الهه آتنا ضرب کرد و این کار را سلوکیان نیز پس از او ادامه دادند. نمونه‌اش این سکه به وزن 60/8 گرم است که در پشت آن تصویر الهه پیروزی نقش شده است.
اواخر قرن ششم پ. م
هخامنشیان : داریوش اول مبدع نخستین سکه ایرانی بود. سکه طلای این دوره را یونانیان «دریک» می‌نامیدند که در اصل «زریک» به معنی طلایی بود. این، تصویر سکه طلای داریوش اول است با وزن 30/8 گرم که روی آن نقش جنگاور پارسی به چشم می‌خورد که زانو زده است.
546 پ.م
کروزوسی:کوروش بزرگ پس از فتح لودیه ضرب سکه استاتر طلای کروزوسی را در لودیه ادامه داد و نخستین سکه‌های ایران، سکه‌هایی شد که توسط پادشاهی لودیه در غرب آسیای صغیر ابداع شده بود. این سکهها که نمونه‌اش را به وزن 8 گرم می‌بینید، ارزش بسیار بالایی داشتند و برای همین به کار داد و ستد مردم نمی‌آمـدند.
نویسنده و پژوهشگر: دکترکامیارعبدی اینفوگرافی: علی هاشمی شهرکی عکس‌ها: آرشیوکتابخانه و موزه ملک
