2 - رعایت حقوق حیوانات در تولید گوشت و پوست. گاهی انسان به حیوان ظلم میکند. مثلاً کلاهی تولید میکند از پوست فلان حیوان. بچه ببر را میکشد که از پوست آن کلاه درست کند. لباس تهیه کند. در تولید به حیوانها ظلم شود. حرام است!در نماز به ما گفتند: اگر سگی تشنه است حق نداری وضو بگیری. باید آب را به سگ بدهی و تیمم کنی. یعنی حتی در بهترین کارها که نماز است حیوان یادت نرود. اگر حیوانی خواب است، شکار نکن. اگر حیوانی بال ندارد نگیر. روبهروی حیوان سر حیوان را نبر. اگر حیوانی را کتک بزنی تا بمیرد گوشتش حرام است. آیه قرآن است: «وَ الْمَوْقُوذَه وَ الْمُتَرَدِّیَه» (مائده/3)؛ یک حیوانی را بار زیاد بارش کرده بودند. حضرت فرمود: صاحب حیوان خودش را برای جواب قیامت آماده کند.
3 - حفظ منابع طبیعی و محیطزیست. گاهی کسانی تولید میکنند، اما ظلم به طبیعت میکنند. تولید چوب به چه قیمتی؟ جنگلها را اره کنیم؟ مزارع را از بین ببریم؟ حدیث داریم «إِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ»، همه شما مسئول هستید. «حَتَّی عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ» (بحارالانوار/ج32/ص7)؛ قرآن میگوید: وقتی آدم فاسق حکومت را بهدست بگیرد، «یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْل» (بقره/205)؛ کشاورزی را از بین میبرد. کسی در آب آشامیدنی غسل میکرد، یک نهر آب که مردم از آن میخوردند. امام فرمود: «وَ لَا تُفْسِدْ عَلَی الْقَوْمِ مَاءَهُم» (وسایلالشیعه/ج1/ص177)؛ حق نداری آب مردم را فاسد کنی. شنا در اینجا ممنوع است.
4 - دوری از اسراف و تبذیر و هدردادن منابع. تبذیر از بذر است. بذر را میپاشند. تبذیر یعنی آدم مالش را بریز و بپاش کند. شما اگر حمام رفتی، آب زیادی ریختی به حمامی هم پول زیادی دادی، پول دادن دلیل بر این نیست که شما گناه نکردی، به حمامی باید پول زیاد بدهی که آب زیاد مصرف کردی، اما در عین حال گناهش هم سر جایش است. اینطور نیست که شما بگویی: پولش را میدهم، حرام خدا حلال شود. مثل جوانهایی که حلقه طلا دارند. میگوییم: حلقه طلا برای مرد حرام است. نماز هم با آن باطل است. میگوید: آقا نامزدی است. حالا اگر گفتیم: نامزدی است حرام خدا حلال میشود؟
5 - رعایت سلامت فرد و جامعه در تولید. اداره دخانیات و کارخانههای تولید سیگار. سیگار، هم ظلم بهخود است هم ظلم به دیگران. اسلام میگوید: هرکس میخواهد نمازجمعه برود، از شب جمعه پیاز نخورد. برای اینکه بوی پیاز ممکن است تا فردا ظهر در دهانش باشد، آن کسی که کنار او باشد اذیت شود. کسی که سیگار میکشد زنش اذیت میشود. شما که هوا را دودی میکنی، تجاوز به حریم هوایی است. تجاوز به حریم هوایی که حتماً از هواپیماهای آمریکا نیست.
6 - رعایت انصاف و عدالت در توزیع. چرا عیب جنس را میپوشانیم. خدا میگوید: «یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِر» (طارق/9)؛ یک زمانی همهچیزهایی که پنهان کردی، لو میرود. خیرخواهی محو میشود. تو که سر مشتری کلاه میگذاری یعنی دوستش نداری. اطمینان محو میشود. به چه قیمتی؟ حضرت فرمود: من با منافق باشم، راحتتر هستم که با محتکر باشم.