در حالی که برخی کارشناسان نسبت به سالمندی جمعیت و کاهش نرخ باروری کل هشدار می‌دهند، هنوز سیاست مدونی در حوزه جمعیت وجود ندارد و عزمی جدی برای تدوین سیاست مدونی در این حوزه دیده نمی‌شود. هر دستگاهی به سلیقه خود عمل می‌کند و وعده‌های داده شده دراین باره عملی نشده و اعتماد عمومی در این زمینه از بین رفته است.
برای مثال در ابتدای سال89 برای تشویق به زاد و ولد دولت اعلام کرد که از این پس به هر نوزاد ایرانی یک میلیون تومان تعلق می‌گیرد ولی این سیاست اجرا نشد. کاهش نرخ باروری در کشورمان به‌گونه‌ای است که هم‌اکنون بیشتر نرخ کاهش جمعیت در منطقه مربوط به ایران است و اعلام شده که ایران سریع‌ترین افت نرخ باروری در تاریخ بشر را دارد. گزارش مؤسسه اینترپرایز آمریکا نشان می‌دهد که باروری در ایران به شکل حیرت‌آوری در طول 3دهه گذشته (70درصد) کاهش داشته است و یکی از سریع‌ترین رکوردهای افت باروری است که تا‌کنون در تاریخ بشر ثبت شده است.اگر روند کنونی و تصمیم‌گیری‌های مقطعی ادامه یابد فردا دچار مشکلات زیادی در این حوزه خواهیم بود که برخی از آنها جبران‌ناپذیر است.
اکنون به‌نظر می‌رسد باید یک مجموعه فرادستگاهی یا در حد شورای عالی تشکیل شود تا سیاست‌های جمعیتی کشور تدوین شود و وظایف هر دستگاه یا سازمانی مشخص و برای اجرا ابلاغ شود که فردا دیر است.براساس نتایج پیمایشی که توسط دکتر امیر عرفانی، دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه نیپیسینگ کانادا و با حمایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه انجام شده است40درصد پایتخت‌نشینان به بی‌فرزندی و کم‌فرزندی تمایل دارند.40درصد از پاسخ‌دهندگان به پرسش‌ها صرف‌نظر از اینکه فرزندی داشته‌اند یا خیر اعلام کرده‌اند که در آینده هیچ فرزندی نمی‌خواهند یا راضی به کم‌فرزندی شده‌اند.
این 40درصد که در آینده هیچ فرزندی نمی‌خواهند شامل 9درصد کل پاسخگویان بدون فرزند، 34درصد کل پاسخگویان تک فرزند و 81درصد کل پاسخگویان دارای 2فرزند هستند.همچنین با وجود تلاش برای وضع سیاست‌های تشویق موالید، نرخ باروری در پایتخت همچنان رو به کاهش است و در کمترین میزان خود به یک و هشت‌صدم رسیده است. به گفته دکتر عرفانی مهم‌ترین دلایل افرادی که نمی‌خواهند در آینده هیچ فرزندی یا فرزند دیگری داشته باشند، نداشتن توانایی مالی تأمین هزینه‌های فرزند 27درصد، داشتن تعداد مورد نظر فرزند (هیچ، یک یا دو) 25درصد، تداخل فرزندآوری با علایق، تفریحات، برنامه‌های کاری و تحصیلی 16درصد و نگرانی نسبت به آینده فرزندان 15 درصد است.
وی با بیان اینکه نرخ جایگزینی جمعیت 2.1 تعیین شده است اظهار کرد: اگر به ازای هر زن در یک کشور 2.1 فرزندآوری رخ دهد جمعیت، افزایش یا کاهش پیدا نمی‌کند و بدین ترتیب کل جمعیت توان ترمیم و بازتولید خود را پیدا می‌کند که از نظر جمعیت‌شناسان وضعیت ایده‌آل باروری در هر جامعه است.عرفانی افزود: نرخ باروری در شهر تهران در سال 1388 برابر با 1.04 بوده است که در سال1391 به یک و هشت‌صدم کاهش یافته است. این در حالی است که براساس سرشماری عمومی سال1390 میزان نرخ باروری در نقاط شهری ایران 1.12بود و این نشان می‌دهد نه‌تنها نرخ باروری در شهر تهران کاهش یافته بلکه از متوسط مناطق شهری کشور نیز پایین‌تر رفته است.نتایج این پژوهش با توجه به اینکه در تهران از اقوام با فرهنگ‌های مختلف زندگی می‌کنند قابلیت تعمیم به کل کشور را دارد و به گفته دانشیار دانشگاه نیپیسینگ کانادا روند رو به کاهش نرخ باروری در شهر تهران زنگ خطری برای سیاستگذاران کشور است.
1/1فرزند به ازای هر خانواده جوان
براساس نتایج این تحقیق میانگین تعداد کنونی فرزند در مردان و زنان جوان متأهل تهران 1/1فرزند است، این در حالی است که این زوجین جوان اعلام کرده‌اند در شرایط فعلی و واقعی می‌توانند به‌طور متوسط یک و شش‌دهم فرزند داشته باشند و اگر شرایط ایده‌آل شود تعداد مناسب فرزند 2/2 است. عرفانی گفت: این آمار این پیام را برای سیاستگذاران جمعیتی دارد که شرایط زندگی زوج‌های جوان را در سیاستگذاری‌های خود لحاظ کنند.
بی‌تأثیر بودن سیاست‌های تشویقی
همچنین براساس دیگر نتایج این پژوهش 51درصد از افرادی که به هیچ عنوان قصد بچه‌دار شدن نداشتند و 29درصد از کسانی که در این تصمیم مردد بوده‌اند اعلام کرده‌اند که هیچ‌یک از این سیاست‌های تشویقی در تغییر تصمیم آنها مؤثر نیست. به گفته دانشیار دانشگاه نیپیسینگ کانادا سیاست‌های تشویقی اقتصادی نیز به تنهایی نمی‌تواند اثری داشته باشد و تنها زمانی اثرگذار خواهد بود که با سیاست‌های تشویق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی همراه باشد.دکتر عرفانی افزود: دولت در سیاست‌های جمعیتی باید روی آنهایی که امکانات اجتماعی ندارند و با داشتن امکانات حاضرند بچه‌دار شوند متمرکز شود و این گروه را تقویت کند.
شیب نزولی ولادت و صعودی فوت
در همین حال رئیس سازمان ثبت احوال کشور با بیان اینکه طی 30سال آینده به نقطه سر به سر یعنی برابری تعداد ولادت و فوت می‌رسیم گفت: شیب ولادت نزولی و شیب فوت در کشور تند است.محمد ناظمی اردکانی در همایش روز جهانی جمعیت افزود: هم‌اکنون به‌طور میانگین یک میلیون و 400هزار ولادت و کمتر از 400هزار فوت در کشور داریم، بدین‌ترتیب نرخ ولادت 1.8 در هزار است و نرخ فوت 5/5 تا 6 در هزار است.
