وداع با لامپ 100 به خاطر گازهای گلخانه‌ای

همشهری آنلاین - محمد رسولی: بدون شک همگی ما لامپ تابان معمولی را که به لامپ 100 معروف است می‌شناسیم.

علی‌الخصوص از زمانی که در فیلم‌ها و کارتون‌ها از آن به عنوان مظهر ورود یک فکر و ایده تازه به ذهن هنرپیشه استفاده شده و با روشن کردن یک لامپ بر روی سر، بینندگان را متوجه ظهور خلاقیت و روش جدید در ذهن او می‌نماید.
ظاهرا در سال‌های آینده نه چندان دور فقط می‌بایست به همین تصاویر بسنده کنیم زیرا با بالا رفتن حرارت کره زمین، همه کشورها می‌بایست به حذف عوامل سازنده گازهای گلخانه‌ای کمک کنند. یکی از این عوامل که باعث تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شود، لامپ‌های معمولی یا همان لامپ‌های رشته‌ای (فیلمان‌دار) و تابان است که به دلیل استفاده وافر در اکثر کشورهای جهان، از عوامل مهم تولید گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود.
با توجه به این امر، بسیاری از کشورها، برنامه چند ساله‌ای را برای جایگزین کردن مدل‌های دیگری از لامپ به جای لامپ‌های رشته‌ای کرده‌اند تا در دراز مدت بتوانند این نوع لامپ را حذف کرده و لامپ دیگری را جایگزین کنند که علاوه بر حذف گازهای گلخانه‌ای از انرژی کمتری برای تولید نور بیشتر استفاده کند. این امر احتیاج به تغییر فرهنگ مردم در استفاده دارد تا رویکرد آنها به این نوع لامپ همگانی بیشتر شود. لازم به ذکر است هزینه خرید اولیه بالای سایر لامپ‌ها از دلایل عمده روی آوردن بسیاری از مردم به خرید لامپهای معمولی و تابان است.
به راستی اکنون چه نوع لامپی می‌تواند جایگزین آن گردد؟ آیا آگاهی از این موضوع به تنهایی برای تغییر رویکرد استفاده کنندگان کافی است؟ یا اینکه این پروژه جهانی نیازمند بسیج همگانی برای رشد تکنولوژی و کاهش هزینه سایر لامپها است؟
اکنون شاید تنها لامپ جایگزین که می‌تواند گزینه مناسبی باشد، مدلهای مختلف از لامپ فلورسنت (معروف به مهتابی) است. لامپ لوله‌ای فلورسنت، لامپ کم مصرف و فلورسنت فشرده(CFLو FPL) از جمله آنها محسوب می‌شوند. اما آیا به راستی آینده از آن این نوع لامپ است؟
بسیاری اعتقاد دارند لامپ‌هایی که از دیودهای ساطع‌کننده نور استفاده می‌کنند، یا همان LED، آینده را از دست سایر رقبا خارج خواهند کرد. LED ها که از دهه‌های گذشته در الکترونیک مورد استفاده قرار می‌گرفتند، عموما برای نمایش خاموش یا روشن بودن نمایشگرها در لوازم مولتی‌مدیا مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
LED‌ها چیپ‌های کوچکی هستند که معمولا در داخل یک شیشه گنبدی شکل قرار می‌گیرند و دارای سایز چوب کبریت یا کمی بزرگتر هستند. آنها در ابتدا فقط به رنگ قرمز و سبز بودند اما یک تغییر بسیار عظیم در این صنعت در دهه 90 میلادی باعث گردید که LED سفید رنگ (یا همان روشن و بدون رنگ) تولید شود. LED های سفید قابلیت تولید همه نوع رنگ را داشته و علاوه بر آن از انرژی بسیار کمی (در مقایسه با سایر لامپها و LED های قدیمی) برای تولید روشنایی استفاده می‌کنند. به همین دلیل از آن به بعد از LED ها در مواردی که احتیاج به علامت دادن و یا رقص نور (زدن فلاش و SOS) بود، استفاده شد.
در حال حاضر بسیاری از شرکتهای بزرگ سازنده لوازم روشنایی مخصوصا شرکتهای فعال در زمینه روشنایی منازل بسیاری از فعالیت‌های خود را بر روی LED‌ها متمرکز کرده‌اند و قصد دارند روشنایی لازمه برای منازل را از LED ها تهیه کنند که به نظر می‌رسد این روند تا کمتر از 5 سال آینده، باعث تغییر بسیار عمده در نوع محصولات روشنایی گردد. کما اینکه در حال حاضر نیز اکثر لوازم روشنایی خانگی، معادل LED نیز دارند و مصرف‌کنندگان می‌توانند در صورت تمایل مشابه هر نوع کالایی را از مدل LED‌استفاده نمایند. هرچند به نظر می‌رسد این تکنولوژی در سالهای آینده و با رشد قابل پیش‌بینی صنعت، لوازمی با روشنایی بسیار بهتر و مصرف انرژی کمتر و قیمت مناسب را به مشتریان ارائه دهد.
بسیاری از کشورها، منتظر تغییر علاقه مصرف‌کنندگان نشده و قوانینی را برای حذف لامپ‌های مضر وضع کرده‌اند. ایالت کالیفرنیا و همچنین کانادایی‌ها قانونی وضع کرده‌اند که تا سال 2012، استفاده از هر نوع لامپ دارای نور تابان در این مناطق ممنوع خواهد شد و کاربران فرصت دارند به صورت تدریجی نوع محصولات مصرفی خود را تغییر دهند. استرالیا هم مشابه این قانون را تا سال 2010 وضع کرده است. اتحادیه اروپا نیز به دنبال راهکاری برای وضع قانون جدید در این زمینه در کشورهای عضو این اتحادیه می‌باشد. جالب توجه اینکه در نیوجرسی، مکانی که توماس ادیسون در سال 1879 موفق به تولید الکتریسیته و روشن کردن لامپ گردید، قانونی وضع شده که استفاده از لامپهای تابان( رشته‌ای) در ادارات دولتی ممنوع و تنها لامپهای فلورسنت و LED قابل استفاده خواهند بود. یک سناتور آمریکایی نیز با تشکیل یک کمیته ویژه برای این موضوع، قصد دارد با تهیه یک راهنمای کلی، آگاهی لازم را برای استفاده از لوازم روشنایی مفید به مردم انتقال دهد و در همین راهنما، طرحی برای کاهش تدریجی استفاده از لامپهای تابان در نظر گرفته شده تا نهایتا 10 سال بعد، هیچ لامپ تابانی در این کشور مورد استفاده قرار نگیرد.
لامپ‌های تابان (رشته‌ای)، علاوه بر کارآیی و بازده پایین، از انرژی بالایی برای تولید روشنایی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال یک لامپ 100 وات، روشنایی معادل یک لامپ 20 وات فلورسنت را خواهد داشت، یعنی برای تولید نور مشابه، لامپهای تابان، 5 برابر بیشتر انرژی مصرف می‌کنند.
اکنون در کشور ما نیز استفاده از لامپهای کم‌مصرف، فلورسنت و FPL به لامپهای تابان ترجیح داده می‌شود. اما استفاده از LED چندان رواج نیافته و بیشتر جنبه تزئینی دارد. حال به راستی سوال اینست که LED ها چه برتری به لامپهای فلورسنت معمولی و فشرده دارند؟
در حال حاضر قیمت LED با توجه به نوع، کیفیت نور، توان خروجی و ... متفاوت است و در هر صورت قیمت بالاتری نسبت به معادل فلورسنت خود دارد ولی بدیهی است با همه‌گیر شدن آن و افزایش تقاضا، کاهش قیمت شدیدی را خواهد داشت که در نتیجه استفاده از آن را مقرون به صرفه خواهد کرد. از دیگر فواید LED ها می‌توان به سایز کوچک آن اشاره کرد که با قرارگیری چند عدد از آن بر روی برد الکترونیک، نور کافی را تولید می‌کنند. بزرگترین فایده این سایز کوچک، قرار گیری آن در فر رفتگی‌های سقف، با اندازه دلخواه می‌باشد و به این ترتیب افراد می‌توانند طراحی منزل و روشنایی آن را طبق دلخواه انجام دهند د ر حالیکه لامپهای تابان و به خصوص لامپهای فلورسنت دارای سیاز نسبتا بزرگ و غیر قابل انعطافی هستند و فضای زیاد و همواری را برای نصب لازم دارند. اما بزرگترین برتری LED عمر مفید آن است. LED ها 50000 ساعت عمر مفید دارند در حالیکه عمر مفید لامپهای تابان تنها 1000 ساعت و نهایت عمر مفید فلورسنت‌ها، 10000 ساعت است. این برتری LED باعث می‌گردد که بسیاری از افراد آینده‌نگر استفاده از آن را در دستور کار خود قرار دهند، زیرا طول عمر زیاد ، نور تولیدی روشن و واضح آن باعث می‌گردد که در هزینه‌ها صرفه‌جویی گردد. عدم احتیاج به تعویض در کوتاه مدت(حداقل 5 برابر بیش از فلورسنت‌ها) باعث صرفه‌جویی بسیار در وقت مصرف‌کنندگان نیز می‌گردد. یکی دیگر از برتری‌های آنها، تولید گرمای بسیار کم در اطراف لامپ و اشاعه آن به محیط می‌باشد که می‌تواند فواید زیادی داشته باشد. صنایع برودتی و به خصوص کارخانه‌های یخچال‌سازی یکی از مصرف‌کنندگان LED هستند و از آن در داخل دستگاههای خود استفاده می‌کنند، زیرا گرمای کم تولیدی آن، سرمای داخل دستگاه را از بین نمی‌برد. یکی دیگر از فواید LED عدم تولید زهر سمی و کشنده جیوه است که توسط لامپهای تابان و کمی هم فلورسنت‌ها تولید می‌شود.
به دلایل ذکر شده در فوق، بسیاری از مصرف‌کنندگان می‌توانند با پرداخت یک هزینه اولیه نسبتا بالا، تا مدتها از نور LED استفاده کرده و زمانی را صرف تعویض یا تعمیر آن ننمایند. تولیدکنندگان لوازم روشنایی درجه یک در جهان نیز در حال حاضر تولیدات زیادی را در این زمینه ارائه داده‌اند که از جمله آنها شرکت آلمانی اسرام است.( اسرام، زیر مجموعه شرکت زیمنس آلمان است) اسرام محصولات LED خود را برای استفاده در مکانهای تجاری و تولیدی ارائه کرده و امیدوار است به زودی و با کاهش هزینه‌ها، بتواند محصولات مخصوص منازل را نیز تولید نماید. در حال حاضر این محصولات اسرام دارای قیمتی بین 15 تا 85 دلار هستند که برای استفاده در منازل، سنگین به نظر می‌رسند.
قیمت بالای LED ها به تعبیر بسیاری از کارشناسان به سرعت کاهش خواهد یافت کما اینکه قیمت پایه آنها از 8 دلار در سالهای گذشته به 1.5 دلار در حال حاضر رسیده است. به نظر می‌رسد با معقول شدن قیمت محصولات LED، نحوه استفاده و رویکرد مصرف‌کنندگان نیز به آن تغییر یابد. البته این صنعت مخالفانی نیز دارد که معتقدند قیمت آن به راحتی کاهش نخواهد یافت و به همین دلیل نمی‌تواند با لامپهای کم‌مصرف و فلورسنت به رقابت بپردازد.