البته مسلم است که علاوه بر اثرات مفید جسمانی که روزه برای فرد روزه‌دار به ارمغان می‌آورد، امساک و خودداری از خوردن و نوشیدن بر نفس و روح افراد نیز تأثیر فوق‌العاده‌ای برجای می‌گذارد. روزه فواید جسمی و روحی فراوانی برای انسان دربردارد و روزه‌داری، شفا‌بخش جسم و همچنین توانبخش جان انسان است. تحقیقات ثابت می‌کنند روزه‌داری درست که با کاهش 20تا 30درصدی مصرف غذا همراه است، نتایجی چون کم‌شدن چربی‌های ذخیره شده، کاهش میزان چربی خون و کلسترول و نیز فعال‌شدن سیستم ایمنی بدن را به‌دنبال دارد.
به‌منظور آگاهی از فواید روزه‌داری و نکاتی که افراد روزه‌دار باید در‌ماه مبارک رمضان به آن توجه کنند گفت‌وگویی با دکتر احمد رضا درستی، متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- آیا روزه‌داری تغییراتی در عملکرد دستگاه گوارش ایجاد می‌کند؟
هنگام تغذیه، خون فراوانی به دستگاه گوارش سرازیر می‌شود که به همین دلیل بی‌حالی و کاهش توان فعالیت فکری به محض پایان غذاخوردن اتفاق می‌افتد. روزه‌داری با استراحت‌دادن به دستگاه گوارش و فرستادن خون کافی به سراسر بدن به‌ویژه به دستگاه مغزی و عصبی و ایجاد فرصت کافی برای فعالیت فکری و همچنین عبادات سازنده، به سلامت بدن کمک بسیار می‌کند. در عین حال این تصور که روزه نباید منجر به اندکی بی‌حالی و احساس گرسنگی شود غلط است. این حالات به‌طور طبیعی در روزه‌داری در افراد سالم نیز ایجاد می‌شود که باید آنها را تحمل کرد. البته در وضعیت غیرعادی یا فشارهای غیرطبیعی ایجاد شده بر بدن، مشاوره با متخصصین کاملا ضروری است.
- روزه‌داری چه اثرات مثبتی در کاهش وزن دارد؟
بدن انسان برای حفظ سلامتی خود همواره مقداری چربی به‌عنوان ذخیره انرژی در نقاط مختلف ذخیره می‌کند. این چربی‌ها به مرور امکان دارد مقداری ازکاروتنوئیدهای خورده شده توسط فرد را در خود ذخیره کرده و تغییر رنگ دهند. به علاوه در مدت طولانی اگر این چربی‌ها در بدن باقی بمانند، به شکل فشرده در می‌آیند و احتمال مورد استفاده قرار گرفتن چربی‌هایی که در مرکز آنها واقع شده توسط بدن کمتر می‌شود. روزه‌داری حتی در کسانی که لاغر یا دارای وزن طبیعی هستند نیز به بدن فرصت می‌دهد تا بدن این چربی‌ها را بسوزاند و پس از پایان دوره روزه‌داری، به جای آنها چربی تازه‌تر و مناسب‌تری را جایگزین کند. برای افرادی که چربی بیش از حدی را در بدن خود ذخیره دارند نیز فرصت مغتنمی فراهم می‌شود تا مقداری از آنها را برای تولید انرژی به مصرف برسانند و از اضافه وزن خود بکاهند.
- خواب مناسب بر وضعیت تغذیه و رشد کودکان و نوجوانان در‌ماه رمضان چه تأثیری دارد؟
خواب مناسب و کافی نیز ازجمله نیازمندی‌های همه انسان‌هاست. مشخص شده که خواب دیر هنگام و نامنظم به‌ویژه در کودکان و نوجوانان می‌تواند منجر به کاهش قد، چاقی و یا لاغری مفرط و لطمه به سلامتی شود. برای کودکان حداقل 8ساعت و برای نوجوانان حداقل 7ساعت خواب در طول شب (که از اوایل شب شروع شود) توصیه شده است. البته خوابیدن یک ساعت اضافه‌تر نیز مناسب بوده ولی بهتر است ساعات خواب کودکان بیش از 10ساعت و نوجوانان بیش از 9ساعت نباشد. بدیهی است افرادی که شرایط ویژه‌ای دارند با مشاوره متخصص مربوطه ممکن است ساعات خوابی بیشتر و یا متفاوت نیز داشته باشند. از آنجا که لیالی قدر در‌ماه مبارک رمضان ازجمله زمان‌های بسیار گرامی است و عموما روزه‌داران (و حتی کسانی که به دلایلی از روزه‌داری منع شده‌اند) مایل به درک فیوضات این شب‌ها هستند، توصیه می‌شود خواب مناسب جایگزین در طول روز برای افراد (و به‌ویژه کودکان و نوجوانان) درنظر گرفته شود تا به حفظ سلامت و توان بدنی افراد کمک شود.
- آیا روزه‌داری یک شیوه روان‌درمانی و تغییر رفتار محسوب می‌شود؟
روزه‌داری در بیماران مبتلا به افسردگی و بیماری‌های خفیف علاوه بر اینکه انجام فریضه دینی است، به‌عنوان یک شیوه روان درمانی و تغییر رفتار محسوب شده و سلامت روانی را تقویت می‌کند. روزه‌داری همچنین قدرت اراده،تصمیم‌گیری و توان اجرایی این بیماران را افزایش می‌دهد. البته بیماران مبتلا به اختلالات روانی، باید علاوه بر تغذیه مناسب در ایام روزه‌داری، برنامه‌‌ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند. لازم به یادآوری است که اگر این بیماران طی مراحل بهبود از تغذیه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مکانیسم‌های تطابق روانی ضعیف‌تر عمل کرده و به خوبی نمی‌توانند با تغییرات حاصله از نظر سبک زندگی روزانه در این‌ماه کنار بیایند؛ در نتیجه با عود یا تشدید علائم بیماری مواجه می‌شوند که به همین دلیل توصیه می‌شود این قبیل بیماران از روزه‌داری مستمر یک ماهه خودداری کنند.
- نحوه تغذیه در‌ماه مبارک رمضان چگونه باید باشد؟
دفعات غذا خوردن نیز اهمیت خاصی در سلامت انسان دارد. به‌طور معمول و در روزهای غیرروزه‌داری توصیه می‌شود که غذای پرحجم و دارای مقدار زیادی گوشت در ظهر میل و صبحانه و شام از غذاهای سبک استفاده شود. داشتن 2 میان وعده در صبح (در قالب یک میوه) و عصر نیز کمک زیادی به کنترل اشتها و متابولیسم بدن می‌کند و از ایجاد اشتهای کاذب می‌کاهد. به همین دلیل است که علاوه بر نوع و مقدار غذای مصرفی در افطار و سحری، در طول افطار تا سحری نیز رعایت دفعات غذاخوردن بسیار اهمیت دارد. وقتی ایام روزه‌داری با روزهای گرم و طولانی سال مصادف می‌شود، از آنجا که مدت زمان بین افطار و سحری کم است، توصیه به مصرف 2 وعده غذای اصلی (در قالب افطار و سحری) و میان وعده (تا زمان قبل از خواب) در قالب میوه‌ها و نوشیدنی‌ها می‌شود. البته در تمام ساعات بین افطار و سحری، نوشیدن مایعات با دمای مناسب و به مقدار فراوان توصیه می‌شود. هنگام روزه‌داری در ماه‌های سرد سال که شب‌ها طولانی است، می‌توان 3 وعده غذا و میان وعده‌ای را داشت. به‌عنوان مثال شروع افطار با غذایی سبک مثل نان و پنیر و گردو و سبزی و خرما و شیر مناسب است. پس از 2تا 3ساعت (بسته به شرایط فیزیولوژیک و اشتهای فرد) و زمانی که وی حس می‌کند دوباره به حد کافی گرسنه شده است، خوردن شامی شبیه به ناهار روزهای عادی مناسب خواهد بود. بین این شام و سحری هم مصرف میان وعده‌ای که شامل کمی تنقلات سالم و گاهی (نه همیشه) اندکی شیرینی با کیفیت خوب و همچنین میوه‌ها و نوشیدنی‌ها باشد قابل توصیه است.
- آیا روزه‌داری برای افراد دارای شرایط خاص ضروری است؟
اگر فردی بسیار لاغر یا دارای بیماری لطمه‌زننده یا شرایط فیزیولوژیک خاصی باشد که طبق نظر پزشک، روزه‌داری منجر به صدمه به بدن او می‌شود، به دلایل شرایط جسمانی نباید روزه بگیرد؛ به‌عنوان مثال، برخی از کسانی که دیابت دارند، به دلیل تغییرات شدید قند خون ناچار به رعایت رژیم ویژه هستند که آنان را ملزم می‌کند هر چند ساعت یک بار، مقداری غذا میل کنند و عدم‌رعایت موازین تغذیه‌ای لطمات جدی‌ای به سلامت آنان وارد می‌کند. به همین دلیل، ضروری است افراد مبتلا به هر نوع بیماری با پزشک متخصص مربوط به زمینه بیماری خویش مشاوره و تحت نظر ایشان اقدام به روزه‌داری کنند.
- تأثیر فعالیت شدید فیزیکی بر روزه‌داری چیست؟
فعالیت شدید که منجر به مصرف انرژی زیاد و همچنین تعریق فراوان طی روز شود، چنانچه با تغذیه و آشامیدن مایعات جبرانی همراه نباشد، می‌تواند به سوء‌تغذیه (خفیف تا شدید) منجر شود. بنابراین به دختران 9 تا 12ساله و همچنین به نوجوانانی که حتی در معرض کمترین خطر سوء‌تغذیه قرار دارند و به تمام بیماران و حتی افراد به ظاهر سالمی که روزه‌داری منجر به علائم شدید بدنی ازجمله ضعف فراوان در آنها می‌شود توصیه اکید می‌شود که با مشورت با متخصص تغذیه اقدام به روزه‌داری کنند. بدن انسان برای ساخت سلول‌های جدید (برای رشد یا برای جایگزینی سلول‌هایی که به‌طور روزمره از بین می‌روند)، به پروتئین‌ها نیاز دارد. ضمنا اگر مقدار انرژی‌ای که از کربوهیدرات‌ها (اعم از کربوهیدرات‌های ساده مثل قندوشکر یا انواع پیچیده مثل نشاسته موجود در نان، برنج،سیب‌زمینی، ذرت و جو) و چربی‌ها (اعم از انواع حیوانی یا گیاهی شامل روغن‌های مایع و جامد) به بدن می‌رسد کافی نباشد، بدن به ناچار به سوزاندن پروتئین‌های با ارزش روی می‌آورد و به قول معروف گوشت بدن را می‌سوزاند. لازم به ذکر است که پروتئینی که در بدن از بین می‌رود ممکن است مدت‌ها وقت و غذای مناسب لازم باشد تا بتواند دوباره جایگزین شود. به همین ترتیب، اگر روزه‌داری برای کسانی منجر به سوخت شدید پروتئین‌های بدن شود، لازم است رژیم غذایی این افراد به دقت مورد بازنگری و کنترل قرار گیرد.
- زنان باردار در زمان روزه‌داری چه مواردی را باید رعایت کنند؟
درباره زنان باردار، مادران شیرده و سالمندان قانون یکسانی را می‌توان عنوان کرد. برخی از مادران از سلامت و تغذیه کافی و مناسب برخوردار بوده و ممکن است در مواردی قادر به روزه‌داری باشند، درحالی‌که برخی دیگر با روزه گرفتن، به‌خود، جنین یا فرزند خردسال خود لطمه وارد می‌سازند که مسلما اینگونه افراد از روزه‌داری منع می‌شوند. درباره سالمندان نیز لازم است یادآوری شود که دستگاه گوارش افراد مسن تا حدودی تحت‌تأثیر مرور زمان دچار ضعف شده و بنابراین قدرت جذب مواد مغذی در آنان تا حدودی کاهش می‌یابد. احساس تشنگی در این گروه خدشه‌دار و در نتیجه درک تشنگی تا حدودی مختل شده است. به همین دلیل به این عزیزان توصیه اکید می‌شود که بدون اینکه منتظر شوند تا احساس تشنگی کنند، روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشند. البته در هوای بسیار گرم توصیه می‌شود که این افراد حتما بالای 8 لیوان آب بنوشند.
