کارنامه 24 ساله بازار سرمایه ایران

بورس تهران تاکنون 4دوره عملکرد را در سال‌های پس از انقلاب پشت سرگذاشته اما با توجه به تعطیلی بورس در سال‌های جنگ تحمیلی، فعالیت بازار سرمایه برمبنای آمار در طول سال‌های پس از جنگ یعنی از 1368به این سو قابل بررسی است.

دوره (١٣٥٨ تا ١٣٦٧): پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی در این دوره رویدادها و تحولات بسیاری را به‌دنبال داشته است. از دیدگاه تحولات مرتبط با بورس اوراق بهادار، نخستین رویداد، تصویب لایحه قانونی اداره امور بانک‌ها در تاریخ ١٧ خرداد ١٣٥٨ در شورای انقلاب بود که به موجب آن ٣٦ بانک تجاری و تخصصی کشور در قالب ٩ بانک شامل ٦ بانک تجاری و ٣ بانک تخصصی ادغام و ملی شدند. به همین ترتیب، شرکت‌های بیمه نیز ادغام و ملی شدند. رویداد مهم دیگر، تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیرماه ١٣٥٨ بود که به موجب آن صنایع کشور در 4گروه دسته‌بندی شدند و سازمان صنایع ملی ایران نیز برای انجام مأموریت حفاظت از آنها پدید آمد. به این ترتیب بر اثر ملی‌شدن بانک‌ها، بیمه و صنایع کشور، تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شدند؛ تا آنجا که تعداد آنها از ١٠٥ شرکت و مؤسسه اقتصادی در سال ١٣٥٧ به ٥٦ شرکت در پایان سال ١٣٦٧ کاهش یافت. همچنین در سال ١٣٦٢ دادوستد اوراق قرضه به‌دلیل داشتن بهره مشخص، ربوی تشخیص داده شد و به این ترتیب بورس تهران که از اوایل دهه ١٣٦٠ روی اوراق سهام شرکت‌ها فعالیتی نداشت یک دوره رکود را آغاز کرد و تا سال ١٣٦٧ همچنان ادامه یافت.

دوره (١٣٦٨ تا 1384): پایان یافتن جنگ تحمیلی و آغاز دوره سازندگی زمینه‌های احیای دوباره بورس اوراق بهادار را فراهم ساخت؛ در واقع، تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار یکی از مهم‌ترین سازوکارهای اجرایی بهسازی اقتصاد ملی به شمار می‌آمد که از طریق انتقال پاره‌ای از وظایف تصدی دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس‌اندازی سرگردان و هدایت آنها به سوی مصارف سرمایه‌گذاری می‌توانست به تجهیز و مشارکت فعالانه بخش خصوصی در فعالیت‌های تولیدی بینجامد.

به این ترتیب توجه سیاستگذاران اقتصادی کشور به تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار در سال ١٣٦٨، افزایش چشمگیر تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده و افزایش حجم فعالیت بورس اوراق بهادار تهران را در پی داشت؛ تا آنجا که تعداد اینگونه شرکت‌ها از ٥٦ شرکت در سال ١٣٦٧ به 407شرکت در سال 1384افزایش یافت. از سوی دیگر، روند پرنوسان فعالیت بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های ١٣٦٩ تا ١٣٧٥، به‌ویژه نوسان‌های سال‌های ١٣٧٣ و ١٣٧٤ افت و خیزهای دوره‌ای قابل توجهی را در پی داشت که برایند آنها به انتظارات نامتعارف سرمایه‌گذاران و بی‌اطمینانی حاکم بر این بازار انجامید. جداول زیر اطلاعات مربوط به بورس اوراق بهادار از قبیل شاخص سود نقدی و قیمت، بازده بورس، ارزش بازار (میلیارد ریال) و تغییرات آن، ارزش معاملات و تغییرات آن، گردش معاملات، حجم معاملات (میلیون سهم) و تعداد دفعات معامله (عدد) از سال 1368تا 1384ارائه شده است. بازده بورس (براساس شاخص سود نقدی و قیمت) به‌صورت دوره‌ای در کل دوره 1377تا 1384حدود 1300درصد رشد داشته است.

دوره (84 تا 91): آمارها نشان می‌دهد؛ بعد از تصویب قانون جدید بازار سرمایه درسال 84، ارزش بازار برابر 322درصد رشد داشته است، درحالی‌که در این مدت بحران‌های اقتصادی و تحریم‌های همه‌جانبه، گریبانگیر کشور بوده است. همچنین بدون درنظر گرفتن ارزش بازار، شرکت‌هایی که براساس اصل 44وارد بورس شده‌اند، رشد ارزش بازار برابر 196درصد بوده است. بازده بورس هم در طول دوره 1384تا 1391معادل 476درصد رشد داشته است.

قانون بازار اوراق بهادار

تا سال 1384، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان تنها رکن اجرایی، با شخصیت حقوقی مستقل غیرانتفاعی، مسئولیت اداره بورس را بر عهده داشت. این سازمان را هیأت مدیره‌ای هفت نفره اداره می‌کرد که توسط مجمع عمومی اعضا انتخاب می‌شدند. نظارت بر فعالیت سازمان کارگزاران بورس تهران نیز بر عهده شورای بورس، به‌عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیری و مسئول و ناظر حسن اجرای قانون تأسیس بورس اوراق بهادار قرار داشت. این قانون در سال 1384با توجه به عدم‌توان پاسخگویی به نیازهای جدید بازار اوراق بهادار مورد بازنگری قرار گرفت و در آذرماه همان سال قانون بازار اوراق بهادار به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در گام اول اجرای قانون بازار اوراق بهادار و برای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و حفظ و توسعه بازاری شفاف، منصفانه و کارا، شورای بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهاد نظارتی و شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالای ایران، بورس انرژی، سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و فرابورس ایران به‌عنوان نهادهای عملیاتی تشکیل و به‌عبارتی مقام ناظر بازار از نهادهای اجرایی تفکیک شد.

شرح	1368	1369	1370	1371	1372	1373	1374	1375
شاخص کل	100	189	472	435	403	694	1،549	1،937
ارزش بازار (میلیاردریال)	-	-	2،458	2،207	2،892	6،808	21،436	31،164

شرح	واحد سنجش	1368	1369	1370	1371	1372	1373	1374	1375
ارزش معاملات	میلیارد ریال	11	65	478	352	516	793	1،881	4،382
حجم معاملات	میلیون عدد	4	13	63	50	97	149	423	802
تعداد دفعات معامله	عدد	-	-	-	-	-	70،452	185،089	375،893

شرح	1376	1377	1378	1379	1380	1381	1382	1383
شاخص کل	1،653	1،538	2،206	2،978	3،359	5،063	11،379	12،113
شاخص سود نقدی و قیمت	-	1،912	3،266	5،221	7،502	11،346	27،075	30،762
شاخص سود نقدی	-	2،055	2،447	2،898	3،299	3،705	3،923	4،198
ارزش بازار(میلیارد ریال)	27،129	26،585	43،743	62،487	81،682	117،773	309،696	387،547

شرح	1384	1385	1386	1387	1388
شاخص بورس	1385	1386	1387	1388	12،537
شاخص سود نقدی و قیمت	26،849	30،781	36،193	32،117	51،006
ارزش بازار (میلیاردریال)	325،728	395،028	462،105	448،955	651،428

شرح	1388	1389	1390	1391
شاخص کل	12،537	23،295	25،906	38،041
شاخص قیمت و بازده نقدی	51،006	94،776	105،398	154،771
ارزش بازار (میلیاردریال)	651،428	1115،636	1،282،507	1،707،497،823

شرح	واحد سنجش	1376	1377	1378	1379	1380	1381	1382	1383
ارزش معاملات	میلیاردریال	2،018	3،117	5،244	9،177	7،831	22،776	66،870	103،705
حجم معاملات	میلیون عدد	556	1،203	1،182	1،681	1،705	4،145	7،879	14،171
تعداد دفعات معامله	عدد	282،769	290،827	431،142	707،065	616،283	812،783	2،340،647	1،263،948

شرح	1385	1386	1387	1388	1389	1390	1391
شاخص بورس تهران	9،821	10،082	7،966	12،537	23،295	25،906	38،041
بازده بورس (درصد)	14،6	17،6	11،3-	58،8	85،8	11،2	46،8
ارزش بازار (میلیاردریال)	395،028	462،105	448،955	651،428	1،115،636	1،282،507	1،707،498
تغییرات ارزش بازار(درصد)	21	17	3-	45	71	15	33
ارزش معاملات (میلیاردریال)	56،201	73،201	137،188	184،170	218،055	226،447	258،446
گردش معاملات	0،14	0،16	0،31	0،28	0،20	0،18	0،15
تغییرات گردش معاملات (درصد)	21،0-	11،3	92،9	7،5-	30،9-	9،7-	14،3-
حجم معاملات (میلیون سهم)	15،839	23،401	47،817	85،625	101،913	73،189	80،045
تعداد دفعات معامله (عدد)	1،858،999	2،097،855	1،873،490	3،030،291	3،398،524	4،537،105	5،123،017