اجلاس امسال که با عنوان «ایجاد تنوع اقتصادی» و با تاکید ویژه بر تسهیل متنوع ساختن اقتصاد منطقه خاورمیانه در شرایط کنونی رفاه و درآمدهای بالای نفتی برگزار شد، با تاکید بر سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی برای رسیدن به رشد اقتصادی و کاهش وابستگی کشورهای خاورمیانه به درآمدهای نفتی به کار خود پایان داد.
شرکت‌کنندگان در این اجلاس، تصریح داشتند که رشد اقتصادی ناشی از ثروت نفتی موجب اعتماد به نفس کشورهای منطقه خاورمیانه شده اما این ثروت نفتی باید هرچه سریع‌تر به سرمایه‌گذاری بر روی نیروی انسانی خصوصاً نیروی جوان منطقه تبدیل شود.
در همین ارتباط، شیخ محمد بن راشد آل مکتوم نخست‌وزیر امارات در این اجلاس از تاسیس صندوقی با سرمایه 10 میلیارد دلار برای پیشبرد و آموزش و توسعه انسانی در خاورمیانه خبر داد.
شرکت‌کنندگان در اجلاس منطقه‌ای خاورمیانه موسوم به داووس خاورمیانه، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و متنوع ساختن اقتصاد را عامل کلیدی رشد خاورمیانه عنوان کردند.
مدیران یکی از بانک‌های سرمایه‌گذاری خاورمیانه‌ای در این باره گفت: کشورهای خاورمیانه باید نفت را فراموش کنند، زیرا بالغ بر یک تریلیون دلار فرصت‌‌های سرمایه‌گذاری در سایر زیربناهای مهم منطقه همچون آب، برق، پتروشیمی، حمل‌ونقل و صنایع نوین وجود دارد. تقریباً بخش اعظم موج مهیب درآمدهای نفتی کشورهای خاورمیانه‌ای در چند سال اخیر روانه بخش‌های املاک و مسکن، بازرگانی و بورس‌بازی شده است.
شرکت‌کنندگان به دولت‌های خاورمیانه‌ای توصیه کردند به منظور کاهش وابستگی به نفت، اجازه پرواز به بخش خصوصی بدهند چرا که با رشد بخش خصوصی، خاورمیانه می‌تواند به بهترین اقتصاد منطقه‌ای دنیا تبدیل شود.
کلاوس شواب بنیانگذار و رئیس مجمع جهانی اقتصاد در نشست پایانی این اجلاس ابراز امیدواری کرد که به‌زودی صلح و ثبات به خاورمیانه بازگردد. در این نشست، حدود 1200 مقام ارشد سیاسی و تجاری از 56 کشور شرکت کرده بودند.
یکی از شعارهای همایش منطقه‌ای مجمع جهانی اقتصاد «پایان دادن به خشونت، استقرار صلح، ایجاد اقتصاد منطقه‌ای قدرتمند برای فردا» بود. نکته مهم آن است که موضع‌گیری‌های اقتصادی کشورهای درحال توسعه بیشتر نشان‌دهنده هماهنگی آنها با نظم اقتصادی جهانی است تا تلاش برای تشکیل دادن یک جبهه برای ایجاد نظم نوین جهانی. بررسی تحولات اصلی و حاشیه‌ای این همایش دلالت از تفکیک‌ناپذیری اقتصاد و سیاست دارد.
ملک عبدالله دوم پادشاه اردن در سخنانی در این اجلاس گفت: بحران نفتی سال 1973 به کشورهای در حال توسعه این امید را داد که آنها نیز می‌توانند در کنار هم در تحولات اقتصادی جهانی، صدایی داشته باشند.
به گفته وی، کشورهای در حال توسعه سیاست‌های استعماری کشورهای توسعه‌یافته را از دلایل اصلی عقب‌ماندگی خود می‌دانند و خواهان تبعیض مثبت به نفع کشورهای جهان سوم هستند. شوکت عزیز نخست‌وزیر پاکستان نیز در این همایش، جامعه بین‌المللی را به حل و فصل مشکلات از طریق جهانی فراخواند. وی خاطرنشان کرد: اولین و اصلی‌ترین راهبرد، حل مشکلات داخلی و خارجی در منطقه است.
عزیز همچنین بر تحولات اجتماعی و اقتصادی برای کاهش فقر و فراهم آوردن تجهیزات بیشتر جهت آموزش و پرورش تاکید کرد. نخست‌وزیر پاکستان افزود: تنش‌هایی همچون مسئله فلسطین، جنگ عراق و بی‌ثباتی در لبنان یکی از منابع اصلی افراطی‌گری و تروریسم در جهان به‌شمار می‌روند.
مذاکرات نمایندگان اعراب و رژیم صهیونیستی، میزگرد آینده عراق با حضور محمدجواد لاریجانی از ایران و یک سناتور آمریکایی، ظهور اکوسیستم‌های دیجیتالی و چالش‌های آن برای مدل‌های تجاری، توسعه منابع انسانی، چشم‌انداز کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تا سال 2025 و نقش ایران در خاورمیانه مهمترین مباحث اجلاس داووس خاورمیانه بودند.
مخاطرات پیش‌روی خاورمیانه
مجمع جهانی اقتصاد، از تغییرات آب وهوایی و امنیت انرژی به عنوان بزرگترین مخاطرات پیش‌روی خاورمیانه یاد کرد. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش خود اعلام کرد: خاورمیانه به عنوان کانون اصلی مخاطرات جهانی و نیز تسکین آن، همچنین در برابر هرگونه رکود اقتصاد در حال شکوفایی چین و نیز تنش‌های ژئوپلیتیک مربوط به درگیری‌های عراق و برنامه هسته‌ای ایران حساس و آسیب‌پذیر است.
این مجمع پیش‌بینی کرده است که تغییرات آب و هوایی به افزایش درجه حرارت در سراسر منطقه خاورمیانه منتهی و موجب بروز تنش‌های سیاسی بین مناطق و کشورهای برخوردار از آب تازه با کشورهایی می‌شود که از این نعمت محرومند. در بعد جهانی، تغییرات آب و هوایی می‌تواند موجب تشویق کشورهای غربی به استفاده از جایگزین‌های هیدروکربن شود که این امر ارزشمندترین صادرات خاورمیانه را در معرض خطر قرار می‌دهد.
تمرکز بر منابع هیدروکربن در خاورمیانه از یک طرف و نگرانی‌های ژئوپلیتیکی کشورهای بزرگ غربی از طرف دیگر، می‌تواند در بلندمدت، موجب تسریع روند «پایان عصر نفت» و تنوع منابع تامین انرژی در کشورهای بزرگ غربی شود.
مجمع جهانی اقتصاد همچنین خاطرنشان کرد که خاورمیانه که از تروریسم بین‌المللی رنج می‌برد، قربانی مستقیم حملات، مرکز بی‌ثباتی و منشأ تروریسم در قالب فردی، آموزشی و ایدئولوژی است. طبق اعلام این مجمع، شکست در به نتیجه رساندن مذاکرات تجارت جهانی و عقب ماندن از روند جهانی شدن، این منطقه را بسیار آسیب‌پذیر کرده و تنها راه مقابله کشورهای این منطقه با این چالش‌ها، هماهنگ عمل کردن و تشریک مساعی آنهاست.
مصر، میزبان بعدی
قرار است اجلاس منطقه‌ای مجمع جهانی اقتصاد در خاورمیانه در سال آینده در شرم‌الشیخ مصر برگزار شود. علاوه بر مصر، کشور اردن که امسال نیز میزبان اجلاس بود، مجدداً نامزد میزبانی این مجمع شد که رأی نیاورد. مجمع اعلام کرد که تا زمان برگزاری اجلاس، جلسات مقدماتی خود را به‌طور متناوب میان هر دو کشور برگزار می‌کند. داووس خاورمیانه برای نخستین بار در سال 1994 در کازابلانکا برگزار شد و پس از آن کشورهای اردن، مصر و قطر میزبان آن بوده‌اند.
دیدگاه منتقدان
منتقدان مجمع جهانی اقتصاد معتقدند این سازمان فقط یک مجموعه تجاری است که در آن فقط ثروتمندترین تجار می‌توانند درباره معاملات خود با یکدیگر بحث و مذاکره کنند و سیاسیون نیز می‌توانند به بحث‌های آزادانه سیاسی بپردازند. اکثر اعضا و شرکت‌کنندگان در کنفرانس‌های مجمع جهانی اقتصاد از کشورهای اروپایی، آمریکا و آسیای صنعتی هستند و به‌ندرت نمایندگان کشورهای فقیر در لیست این مجمع دیده می‌شود.
با وجودی که زمانی به مجمع جهانی اقتصاد به عنوان یک سازمان مؤثر و نوآورانه نگاه می‌شد، مدت‌هاست که برخی از اقتصاددانان این سازمان را به علت دورشدن از مباحث جدی اقتصادی و گسترش مباحث سیاسی در اجلاس سالانه آن، مورد انتقاد شدید قرار می‌دهند.
یکی از انتقادات اصلی به مجمع این است که به‌جای مسئولان واقعی، معمولاً از سازمان‌های غیردولتی کشورهای مختلف که تجربه‌ای در اقتصاد ندارند برای شرکت در اجلاس دعوت می‌شود. همچنین به‌جای این‌که اجلاس داووس محلی برای طرح مسائل جدی اقتصادی میان کارشناسان خبره و بازیگران اصلی تجاری و سیاسی باشد، اکنون اجلاس مجمع به موضوعاتی همانند تغییرات آب‌وهوایی یا گسترش ایدز می‌پردازد و حتی در سال‌های اخیر رؤسای اجلاس اقدام به دعوت از ستارگان دنیای موسیقی و سینما نیز می‌کنند.
به‌علاوه، اجلاس مجمع جهانی اقتصاد، چه اجلاس سالانه آن در داووس و چه اجلاس منطقه‌ای آن، همواره به کشورهای میزبان هزینه‌های بالایی از برگزاری مراسم تا مقابله با اعتراضات مردمی و جلوگیری از حملات تروریستی وارد می‌آورد. همه ساله به هنگام برگزاری اجلاس داووس، منطقه برگزاری مراسم به یک منطقه امنیتی نظامی تبدیل می‌شود و چه بهتر که هزینه حدوداً 100 میلیون دلاری برگزاری اجلاس داووس، صرف سرمایه‌گذاری در اقدامات جدی شود تا مذاکرات نمادین.
