پژوهشگاه رویان در سال‌های1377 و 1387به‌ترتیب مجوز مرکز تحقیقات علوم سلولی و مرکز تحقیقات پزشکی تولیدمثل را از شورای گسترش دانشگاه‌های علوم‌پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت و آبان‌ماه 1388شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ارتقای آن از پژوهشکده به پژوهشگاه رویان موافقت کرد. پژوهشکده زیستشناسی و فناوری سلولهای بنیادی رویان در زمینه طب پیوند با شناخت مبانی پایه زیستشناسی سلولهای بنیادی، توسعه تحقیقات ترجمانی سلولهای بنیادی روی حیوانات آزمایشگاهی و انجام کارآزمایی‌های بالینی فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی سلولهای بنیادی و زیستشناسی تکوینی، فناوری نانو و زیست مواد، زیست‌پزشکی ترمیمی و سلول درمانی در زیستشناسی سامانه‌های مولکولی است. پژوهشکده زیستشناسی و طب تولیدمثل رویان نیز در زمینه افزایش میزان باروری، سلامت جنین و بهبود سلامت جامعه از طریق تحقیق و درمان ناباروری در حوزه‌های مختلف تولیدمثل فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی ژنتیک تولیدمثل، جنین‌شناسی، اپیدمیولوژی و سلامت باروری، اندوکرینولوژی و ناباروری زنان، آندرولوژی وتصویربرداری تولیدمثل است. پژوهشکده زیست‌فناوری جانوری بر تولید دام و محصولات وابسته مرتبط با زیست‌فناوری آن فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی مهندسی ژنتیک، زیستشناسی سلول جنسی و گروه زیست فناوری جانوری است. در رابطه با دیگر فعالیت‌های رویان با حمید گورابی، رئیس پژوهشگاه رویان، گفت‌وگو شده است.
- فعالیت‌های پژوهشگاه رویان در چه زمینه‌هایی است؟
پژوهشگاه رویان در 3پژوهشکده در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کند، پژوهشکده علوم و طب تولیدمثل در رابطه با مسائل مربوط به تولیدمثل، به‌خصوص در زمینه ناباروری و تحقیقات پایه و بالینی فعالیت دارد.
پژوهشکده سلول‌درمانی در رابطه با سلولهای بنیادی فعالیت می‌کند و با دانش به‌دست آمده از این پژوهش‌ها می‌توان از سلولهای بنیادی برای درمان بیماری‌ها استفاده کرد.
پژوهشکده زیست‌فناروی به فراورده‌های نوترکیب می‌پردازد با این نگرش که با تولید حیوانات دستکاری‌شده ژنتیک به محصولاتی دست یابد.
- با توجه به‌وجود پژوهشکده‌ای با عنوان تولیدمثل در پژوهشگاه رویان، این پژوهشگاه در زمینه تولیدمثل چه اقداماتی انجام داده است؟
در زمینه تولیدمثل شاید بزرگ‌ترین مرکز درمان ناباروری در منطقه خاورمیانه باشیم و جزو مراکز بزرگ دنیا به لحاظ تعداد و پذیرش بیمار نابارور هستیم. سعی کردیم پژوهش‌ها و تحقیقاتی را نیز در این پژوهشگاه صورت دهیم که برای درمان ناباروری استفاده شود.
در سال91 بر موضوع تشکیل بانک تخمدان تمرکز کردیم تا بیمارانی که دچار سرطان هستند و پس از درمان توانایی باروری را از دست می‌دهند. از طریق پیوند به بیمار مجددا امید باروری داشته باشند. این کار در دنیا جدید و بعضی بخش‌های این اقدام نظیر موضوع پیوند هنوز ناشناخته است.
- دانشمندان ایرانی در این زمینه تا چه اندازه‌ای پیش رفته‌اند؟
ما موضوع پیوند را در مدل‌های حیوانی آزمایش کرده‌ایم و یک بانک تشکیل داده‌ایم که از نمونه‌های انسانی برای تحقیق و در آینده برای درمان استفاده کنیم و در این بخش به نتایج بهتری دست یابیم. البته در حال حاضر قدم‌های اولیه در رابطه با بافت تخمدان برداشته شده است و مدل حیوانی نیز برای پیوند بافت مطالعه می‌شود. همچنین تحقیقات گروه جنین‌شناسی رویان در زمینه انجماد اسپرم و تخمک متمرکز است تا بتوانیم به روش‌های مطمئن‌تری برای فریز سلولهای جنسی بیمار دست یابیم.
- در زمینه ناباروری چه تحقیقات دیگری در رویان صورت گرفته است؟
موضوعات دیگری که در زمینه درمان ناباروری دنبال می‌شود مربوط به گروه زنان است؛ مسائلی که سبب ناباروری می‌شود و چگونگی درمان آن مورد تحقیق قرار گرفته است تا به روش‌هایی دست یابیم که میزان باروری این افراد افزایش یابد. حتی داروهای جدیدی که برای تحریک تخمدان وارد کشور می‌شود را در یک کارآزمایی بالینی مورد بررسی قرار می‌دهیم تا برای افزایش نرخ باروری استفاده شود. در زمینه عوامل ژنتیک نیز که باعث ناباروری می‌شود فعالیت‌هایی داشته‌ایم تا عوامل ژنتیک نابارور را مستعد باروری کنیم. در بخش سلامت باروری نیز چگونگی شیوع موارد مختلف در ناباروری مورد تحقیق قرار می‌گیرد. در گروه ناباروری مردان نیز تحقیقاتی داشته‌ایم.
- در پژوهشکده‌های دیگر پژوهشگاه رویان چه فعالیت‌هایی در دست اقدام است؟
در پژوهشکده زیست‌فناوری سال گذشته به‌دنبال تولید فاکتورهای رشد جدید در شیر بزهای تراریخته بودیم. پیش از این به یکی از فاکتورهای رشد و پروتئین‌هایی که در محیط کشت سلولهای بنیادی استفاده می‌شد به نام‌ای اف‌جی‌اف دست یافته بودیم و در سال گذشته سعی کردیم به فاکتورهای رشد دیگری نیز دست یابیم که بتوانیم از آنها برای استفاده در درمان بیماری‌ها بهره‌گیری کنیم.
از فاکتورهای رشد جدید می‌توانیم به جای نمونه‌های خارجی بهره‌برداری کرده و با استفاده از نمونه‌های داخلی به صرفه‌جویی در اعتبارات برسیم. دسترسی به این فاکتورها مشکل بود ولی قدم‌های کوچکی در این زمینه برداشتیم که می‌تواند برای تحقیقات کشور کمک‌کننده باشد و شاید در آینده برای صادرات نیز از آنها بتوانیم استفاده کنیم. همچنین قصد داریم بتوانیم فاکتور و پروتئین‌های نوترکیب را از داخل شیر این موجودات استخراج کنیم، برای این کار باید وارد فرایندی شویم که سابقه کمی در دنیا دارد. برای انجام این فرایند میزان تخلیص شیرها نیز باید به اندازه‌ای باشد که برای درمان استفاده شود. در سال91 تخلیص شیرها را آغاز کردیم و 65درصد فاکتور9 را در این شیرها تخلیص کردیم. امسال نیز سعی کردیم این مسیر را ادامه دهیم تا در آینده نزدیک به 70درصد برسیم و کم‌کم این دارو را وارد بازار کنیم که روش بسیار جدیدی است ولی برای این کار نیز باید بودجه صرف کرد.
همچنین در پژوهشکده زیست‌فناوری روی بهبود روش‌های شبیه‌سازی کار کردیم و سعی کردیم شبیه‌سازی را با موفقیت بیشتری انجام دهیم و از انتقال جنین کمتری استفاده کنیم، به‌طوری که در حال حاضر با کمتر از 10انتقال جنین به موفقیت می‌رسیم و برای افزایش بازده این روش‌ها موفق بوده‌ایم. در گروه سلولهای بنیادی نیز فعالیت‌های گسترده‌ای داشته و در این پژوهشکده فعالیت‌های خاصی ارائه کرده‌ایم. در زمینه پوست، کبد، ارتوپدی و حتی سلولهای زایا که برای سلولهای انسولین‌ساز فعال است نیز فعالیت کرده‌ایم.
طرح بدون پیشرفت
در کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه به‌کارگیری سلولهای بنیادی انجام می‌شود؛ از قطر گرفته تا کشورهای اروپایی و آمریکایی در حالی که ما از سال88 طرح تشکیل بیمارستان سلول‌درمانی را ارائه دادیم ولی پیشرفت چندانی نداشتیم. مجموعه رویان یک مجموعه غیرانتفاعی است و کمک چندانی به ما نمی‌شود.
بابت زمینی که قرار بود در شهر پردیس برای ساخت بیمارستان به ما واگذار شود، هزینه دریافت شد ولی زمین دارای معارض بود و آن را به ما تحویل ندادند و هنوز زمین مناسبی برای ما درنظر نگرفتند. بودجه‌ای که برای ساخت بیمارستان می‌خواستیم هنوز به ما تعلق نگرفته است و این مسئله باعث تأسف است که افرادی به‌خاطر رشد علم در کشور از جان خود مایه می‌گذارند و ما درگیر و بند مسائل اداری هستیم. کشور قطر که هیچ علمی در این زمینه ندارد اعلام می‌کند که در حال ساخت بیمارستان سلولهای بنیادی است ولی ما نمی‌توانیم این بیمارستان را بسازیم. اغلب جوانان ما می‌توانند در کشورهای دیگر موفق باشند ولی در ایران به آنها بی‌مهری می‌شود. ما قصد ساختمان‌سازی توسط خیرین را داشتیم تا بیمارستان کوچکی بسازیم ولی جواز آن را هم ندادند و حدود یک سال است که برای دریافت جواز دچار مشکلات اداری هستیم. اینگونه نمی‌شود علم را در کشور پیش برد بلکه باید قصد و هدف واحدی وجود داشته باشد و تمام مسئولان کشور براساس این اراده واحد موانع را بردارند ولی متأسفانه افراد عالم و دانشمند در کشور در گیر کارهای اداری هستند. امیدواریم سدها برداشته شود و روزی برسد که به یک مسئول مراجعه کنند و بگویند چرا برای دریافت بودجه و انجام کارها اقدام نکردید.
