اتاق خبر آینده؛ گزارش سخنرانی سردبیر همشهری آنلاین

دکتر حسن نمک‌ دوست رئیس مرکز آموزش همشهری در ابتدای این نشست برای همکاری علمی و پژوهشی در این حوزه اعلام آمادگی کرد و سپس اظهار داشت: اتاق خبر در ادبیات رسانه‌ای ما در سمینار بررسی مطبوعات در پایان دهه ۶۰ توسط دکتر یونس شکرخواه بررسی شد و شکرخواه در سمینار دوم مطبوعات هم به هین موضوع پرداخت. حال بعد از بیست و چند سال دوباره در این باره صحبت می‌کند که می‌تواند جذاب و شیرین باشد.

شکرخواه در این نشست تخصصی که با حضور علاقه‌مندان به مباحث رسانه‌های نوین و اساتید ارتباطات برگزار شد، به مقولاتی نظیر وضعیت پراکنده تولید محتوا، لایه‌بندی محتوا و ساختارهای تولید؛ روند دو لایه‌ای فعلی تولید و به روال‌های جهانی ارتقا، فراداده‌ها (متادیتا)، موقعیت‌های آنلاین و به مقوله‌های دوسویه‌گی و حرکت محتوای آنلاین به سوی دیداری شدن‌های کوتاه و موجز مشتمل بر اینفوگرافیک؛ نیوزگرافیگ و دیتا ژورنالیسم در وب سایت گاردین پرداخت و به عنوان مثال به نمونه‌هایی چون پینترست (Pinterest)، اینستاگرام (Instagram) و اسلایدشیر (slideshare) اشاره کرد.

این استاد ارتباطات وضعیت کلاسیک محتوا را پراکندگی و بدون هم افزایی خواند و گفت در حال حاضر دوران تولید محتواهای منفرد و بی ارتباط با یکدیگر سپری شده است و یک موسسه نمی‌تواند چند نشریه منتشر کند و متون آن با یکدیگر در ارتباط نباشند. این در حالی است که الان در رسانه‌های مطرح و پیشتاز در واقع یک استخر بزرگ اطلاعات برای اعضای تحریریه وجود دارد که دیتا و اطلاعات در آن قرار می‌گیرد و سپس هر بخش به فراخور نیازهایش از این دیتا استفاده می‌کند.

شکرخواه گفت متاسفانه روزنامه‌نگاری امروز ما در ایران در وضعیتی است که هنوز روزنامه‌ها بدون ارتباط و هم‌افزایی نسبت به هم قرار دارند و این وضعیت، حتی در مورد نشریات منتشر شده در قالب یک موسسه مطبوعاتی نیز دیده می‌شود در حالی که این وضعیت در دنیای معاصر؛ دیگر یک موقعیت فراموش شده است.

وی گفت متون باید در حالت بینامتنیتی باشند و با بروز وب‌سایت‌ها به تدریج شرایط بینامتنیتی دست کم در سه لایه فراهم شد که لایه اول صفحه خانگی سایت‌هاست و لایه دوم صفحات بخش‌ها و در سایت‌های ژورنالیستی سرویس‌ها و بالاخره لایه سوم که متن خبرها و مطالب است.

استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در بحث روند دو لایه‌ای فعلی تولید به دو تیم مستقل در قالب تیم چاپی روزنامه‌ها و به تیم آنلاین آن‌ها اشاره کرد و گفت تیم آنلاین مطالب تیم چاپی را همزمان با تولیدات تیم آنلاین آپلود می‌کند و همکاری متقابل و تعریف شده‌ای هم بین این دو تیم وجود ندارد.

شکرخواه در اشاره به شرایط نوین تولید در اتاق‌های خبر مدرن گفت: در دنیای رسانه‌ای مدرن فعلی رسما گفته می‌شود اگر اتاق خبر جدید و تیم مجهز برای این اتاق را ندارید؛ شما اصلا وجود ندارید!

او در اشاره به مفاهیم رایج در این زمینه به عباراتی چون "اتاق خبر زیر و رو شده" (reshuffled newsroom)، " طبقه‌بندی محتوا بر اساس مفاهیم و نه ابزارها"، " محو شدن مرز حرفه‌ای‌گرایی و آماتوریسم"، "ضرورت شیرجه زدن در آب‌های تاریک محتوای آماتورها"، داشتن ورژن آنلاین برای هر تولید چاپی و داشتن آدرس خاص اینترنتی برای هر محتوای دیجیتال"، "ضرورت حضور محتوای واحد در چند فرمت و در چند رسانه"، "ضرورت حضور مخاطب در چرخه تولید، پردازش و ارائه مطالب" و به "ضرورت توجه به نیاز مخاطب به چند فرمت برای انتخاب" اشاره کرد و افزود هم ‌اکنون ۴۰ درصد تعاملات رسانه‌ای با موبایل صورت می‌گیرد و استراتژی ارتباطی و اطلاعاتی اتحادیه اروپا مبتنی بر موبایل تعریف شده است.

شکرخواه در ادامه سخنان خود یادآور شد: با این تحولات باید گفت دوره صدور یک طرفه بیانیه‌های خبری سپری شده است. هر نسخه چاپی یک نسخه الان نشانی دار می‌خواهد تا کراولرهای موتورهای جستجو آنرا ببینند و اگر نبینند یعنی بیانیه شما از همان بدو تولد جان‌سپرده است. مردم؛ مخاطبان؛ جوامع و هر چه که اسمش را می‌خواهید بگذارید حالا به عنوان بخشی از گرداورندگان مطالب، پردازشگران و گزارشگران مطالب هستند و باید آن‌ها را در اتاق خبر شریک کنید؛ کاری که الان در اتاق خبرهای مدرن رایج است. دوره‌ای که راوبط عمومی‌ها و رسانه‌ها یکطرفه بیانیه بدهند، گذشته است. اصرار نکنید از دریاچه بی‌ماهی؛ ماهی بگیرید.

رئیس موسسه مطالعات امریکای شمالی و اروپا دانشگاه تهران در ادامه بحث خود به روال‌های جهانی ارتقا در مسیر اتاق خبرهای آینده به موارد زیر اشاره کرد:

تعیین مضامین و پیام‌های اصلی برای افزوده شدن به مضامین و پیام‌های قبلی، تعیین رابطه مضامین و پیام‌ها با مقوله صرفه اقتصادی، بهینه سازی موتور جستجو (SEO) و بهینه سازی استراتژی مدیریت محتوا (CMS) و کاربرد تکنولوژی‌های نوین دریافت، پردازش، نمایش و ذخیره اطلاعات چند زبانه، بهینه سازی کانال‌های توزیع محتوا (نحوه در دسترس قرار گرفتن محتوا برای کاربران)، ایجاد شبکه اجتماعی (برای جذب مخاطبان از طریق پست‌های فوری)، ایجاد شبکه بلاگرها (برای جذب مخاطبان از طریق پست‌های فوری و تحلیل‌های شخصی) و نیز ضرورت چاره جویی برای تفکرات سنتی و توجیه آن‌ها در قبال کارکردهای اتاق‌خبرهای جدید از طریق آموزش و تبیین مفهوم دارایی‌های دیجیتال و سپس برخورد دقیق با تفکرات مبتنی بر رئیس من، سایت من؛ مطلب من و... و. و جا انداختن این تفکر که ما همان قصه‌گوی قبلی هستیم اما با ابزارهای تازه و در واقع باید یاد بگیریم که در اتاق خبرهای مدرن از سلسله مراتب خبری نیست و آشپزخانه به‌جای یک سر آشپز به نام سردبیر؛ پر است از سرآشپزها.

وی افزود منیت‌ها در اتاق خبر مدرن از بین می‌رود و فکرها و رفتارهای افقی جانشین افکار و رفتارهای از بالا به پایین و عمودی می‌شود. نسل من و دکتر نمک دوست اتاق‌های خبر روزنامه‌های چاپی را هنوز به خاطر داریم که ساختار آن‌ها به طور عمده از بالا به پایین تعریف می‌شد.

افزودن حلقه بیرونی یا همان مخاطبان و مردم به حلقه‌های تولیدات درون سازمانی و نیز تعیین الگوی متادیتا (داده‌ها درباره داده‌ها) با ویژگی‌های مضامین موجود از جمله نکات مورد تاکید دکتر شکرخواه بود.

او در تاکید بر پر رنگ شدن نقش مردم در ارتباطات مدرن شبکه ای امروز گفت: به طور کلی باید بگویم نقش روزنامه نگاران به عنوان بررسی کننده و ترکیب کننده در حال تضعیف است و این مخاطبان هستند که در قبال اخبار فعال‌تر می‌شوند و به عبارت دیگر خط میان روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و آماتور در دنیا در حال حذف شدن است و اتفاقا قهرمانان امروز دنیای مجازی نه حرفه‌ای‌ها بلکه آماتورها هستند. ماجرای بزرگ خبری زندان ابوغریب عراق را چه کسی فاش کرد؟ روزنامه نگاران یا موبایل به دست‌ها؟ البته این را هم اضافه کنم که اگر نیروهای حرفه‌ای کار با ابزارهای مدرن را فرا بگیرند و این ابزارهای مدرن را در دست بگیرند مطمئن هستم دیگر هیچ نیرویی نمی‌تواند جلوی آنها را بگیرد.

وی سپس در اشاره به ۶ نوع از فراداده‌ها که در فضای آنلاین در اتاق خبرهای آینده طرف توجه و تاکید هستند گفت این ۶ نوع فراداده در واقع پیوست اطلاعات و مطالبی می‌شوند که از طریق اتاق خبرهای نوین منتشر می‌شوند:

۱. فراداده‌های مربوط به مناسبات و شرایط استفاده (Terms and Conditions): شرایط استفاده از یک مقوله را اعلام می‌کنند و اینکه شرایط استفاده کاربر از اطلاعات منتشر شده از چه قرار است.

۲. فراداده‌های اداری (دولتی) : (Administrative Metadata) به طرف مدیریت داده‌ها در سرورها مربوط می‌شوند و اسناد دولتی در این زمینه بسیار مهم هستند. کاربر می‌خواهد بداند با سند چه نهادی سر و کار دارد، سند مربوطه در چه زمانی تصویب شده است؟ آیا متممی به آن اضافه شده است یانه؟ این نوع از فرارداده‌ها خیال کاربر را از جهت هویت واقعی یک سند راحت می‌کنند.

۳. فراداده‌های زادگاهی: (Provenance) منبع یا منشا و مکان و زادگاه یک محتوا را مشخص سازند. کاربرد این مقوله به خصوص درباره سندهای مربوط به میراث فرهنگی و تاریخی بسیار مهم است. مثلا کاربر اگر بداند مکان فیزیکی مثلا یک مجسمه تاریخی کجاست؛ احتمال اینکه درباره آن مجسمه تاریخی؛ پژوهش تازه‌ای شکل بگیرد و به رله میراث فرهنگی- تاریخی یک کشور کمک شود؛ بسیار محتمل و حیاتی است.

۴. فراداده‌های لینکی و رابطه‌ای (Linkage or Relationship Metadata): برای لینک‌ها معنی‌سازی کرده و ارتباط آن‌ها را با سایر محتواهای مرتبط روشن می‌سازند. مثلا ده‌ مقاله منفرد در فضای وب که همه مربوط به یک نشریه هستند؛ اما فراداده‌ای در این زمینه ندارند هرگز شانس اینکه یک مخاطب از همه آن‌ها باخبر شود وجود ندارد؛ اما فراداده‌های لینکی و رابطه‌ای این امکان را ایجاد می‌کنند که کاربر از طریق یک اطلاع به اطلاعات مرتبط با ان اطلاع دست یابد. مثال دیگر می‌تواند ترجمه‌های موجود در وب باشد که هیچ لینکی به متن اصلی یا به عبارت بهتر به زبانی که از آن ترجمه شده‌اند؛ ندارند؛ و بنابراین کاربران را با تردیدهایشان نسبت به درستی و صحت ترجمه‌ها تنها می‌گذارند.

۵. فراداده‌های ساختاری (Structural Metadata): این فراداده‌ها خاص تبیین پدیده‌های چند مولفه‌ای هستند و رابطه میان مولفه‌های متعدد یک پدیده را نشان می‌دهند. مثلا فرض کنید بر حسب اتفاق به یک نرم افزار نظیر پاورپوینت از محصولات شرکت مایکروسافت برخورده‌اید، در این حالت فراداده‌های ساختاری به شما اعلام می‌کنند که این پاورپوینت فقط یکی از مولفه‌های سوئیت نرم‌افزاری بزرگتری به نام مایکروسافت آفیس است که در آن مولفه‌های دیگری مثل ورد یا اکسل هم هست.

۶. فراداده‌های رتبه‌بندی (Content Ratings Metadata): این نوع از فراداده‌ها در واقع به کاربران این امکان را می‌دهند که به رتبه‌بندی محتواهایی بپردازند که با آن‌ها مواجه می‌شوند. فعلا هر تولید کننده محتوا - با معیارهای مورد نظر خود - امکان رتبه‌بندی را به کاربران می‌دهد و کاربران هم براساس نوع درخواست تولیدکننده محتوا به رتبه بندی می‌پردازند اما احتمالا در نهایت یک نوع مقیاس استاندارد لیکرتی در این زمینه غلبه خواهد کرد تا شیوه رتبه‌بندی هم استاندارد تبدیل شود.

در حال حاضر این وب‌کراولرها و اسپایدرها هستند که کار جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز موتورهای جستجو را بر عهده دارند. آن‌ها هم درست مثل کاربران وب به صفحات مختلف سر می‌زنند و محتوای آنها را می‌خوانند، اما آنچه را که به دست می‌آورند در اختیار موتورهای جستجوگر قرار می‌دهند. ربات‌ها عملا در تعقیب استانداردهایی هستند که باید در صفحات وجود داشته باشد.

سردبیر روزنامه همشهری آنلاین با اشاره به توقف فعالیت برخی نشریات جهانی نظیر نیوزویک و کریسشین ساینس مانیتور گفت: منتشر نشدن این نشریات فقط به لحاظ کمبود بودجه و وضعیت اقتصادی نیست، بلکه در برخی موارد بر اساس آینده‌نگری و ترس از این است که اگر در شرایط چاپی متوقف شوند در آینده متضرر می‌شوند. آن‌ها در واقع می‌دانند که آینده از آن موتورهای جستجوگر است و باید اطلاعات و مطالبشان را برای این موتورها طبقه‌بندی کنند تا بقای خود را در آینده تضمین کرده باشند.

دکتر شکرخواه سپس به مراحل موقعیت آنلاین و مقوله‌های دوسویه‌گی پرداخت و خاطر نشان ساخت:

روزنامه نگار انلاین در سه مرحله آنلاین قرار می‌گیرد:

مرحله اول روزنامه‌نگار آنلاین در موقعیت چند رسانه‌گی است و باید تصمیم بگیرد کدام فرمت و رسانه مناسب کار او است.

مرحله دوم پاسخ‌دهی به مخاطب است و این یعنی چگونگی شخصی‌سازی محتوا در مسیر پاسخ دادن به نیازهای یکایک مخاطبان

مرحله سوم چگونگی ایجاد بینامتنیت برای متون منفرد است و این یعنی اتصال متن به متون دیگر از طریق فراداده‌ها و تگ‌ها و ‌هایپرلینک‌ها.

او در زمینه دوسویه‌گی بر زیر تاکید کرد:

مقوله داشتن امکانات بیشتر جستجو در حوزه‌های مورد نظر مخاطب / مقوله تلاش کاربر و تلاش سیستم که باید تلاش سیستم جایگزین تلاش کاربر شود / مقوله پاسخ دهندگی؛ هم با اتکا بر انسان هم با اتکا بر ماشین / مقوله تلفیق نقش‌های ارتباطی انسان و ماشین در فرایند ارتباط / تسهیل ارتباطات بین فردی با فروم و چت روم / مقوله سهولت در امر افزایش اطلاعات؛ مخاطب به اطلاعات رسانه سایبری که در حال مطالعه آن است می‌افزاید و برخی از مواردی که رسانه‌های سایبر امکان افزودن اطلاعات را به مخاطبان می‌دهند از این قرار است: امکان افزودن صفحات وب، صفحات ویژه و سرگرمی، اعلام خبرهای تولدها، ازدواج‌ها و مرگ‌ها، نوشتن نقد فیلم و نمایشنامه و بالاخره نوشتن خبرها وگزارش‌های فرهنگی و سرگرم کننده / مقوله نظارت بر کاربرد سیستم. رسانه سایبر امکان نظارت برکاربرد سیستم خود را ایجاد می‌کند تا از سلائق یکایک مخاطبان خود نیز مطلع باشد.

اتاق‌های خبر:

عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در اشاره به اتاق‌های خبر امروز که تصاویر آن‌ها را هم به نمایش در آورد  به چهار گونه موجود اشاره کرد و گفت:

اتاق خبر چندگانه رسانه‌ای (multiple media newsroom) که در آن تیم چاپ با تغییر و تنظیم مقولات چاپی همان‌ مطالب را برای وب سایت آپلود می‌کند. در این اتاق خبرها مهم نیست مطلب ابتدا چاپ می‌شود یا ابتدا آپلود می‌شود.

اتاق خبر مستقل که تیم آنلاین جداگانه تولید محتوا می‌کند و در این زمینه یک استثنای جهانی به نام روزنامه استریخ (Österreich) اتریش وجود که از ابتدا با یک تیم آنلاین و یک تیم چاپی اما زیر یک سقف متولد شد (۲۰۰۶) و حالا گاردین هم با همین رویه کار می‌کند.

اتاق خبر بین رسانه‌ای (cross media newsroom) که در آن تولیدکنندگان محتوا هم برای چاپ و هم برای آنلاین تولید می‌کنند. در حال حاضر فایننشال تایمز انگلیس همین ساختار را دارد.

اتاق خبر رسانه‌ای همگرا (media - integrated newsroom) در این نوع از اتاق خبرها همه جریان خبر یکپارچه است و نمونه دیلی تلگراف است. در این مدل، مالک خبر تعیین می‌کند که خبر با چه فرمتی باید کار شود. در این مدل بر خلاف مدل‌های قبلی، سردبیر آنلاین و یا سردبیر چاپی وجود ندارد و یک تیم چند نفره فرماندهی کار را بر عهده می‌گیرد.

شکرخواه سپس در حرکت به سوی این روند گفت برای کوتاه مدت می‌توان به طرف اتاق خبر مستقل رفت که تیم آنلاین جداگانه تولید می‌کند و تیم چاپی هم به طور مستقل همین کار را می‌کند و طرفین از تولیدات هم استفاده می‌کنند به ویژه چاپی از آنلاین.

وی گفت در روند بلند مدت که به نوعی مقدمه حرکت به به سوی اتاق خبر رسانه‌ای همگرا است؛ جریان سوم یا همان مردم در پروسه‌های گرد آوری مطالب؛ گزارشگری و تعقیب خبری-نظری (با تخصیص قبلی ابزارها و هزینه‌ها) وارد چرخه دو جریان چاپی و آنلاین سازمانی می‌شوند. جریان سوم هم اکنون به مثابه یک تحول بزرگ پای ثابت اما غیرحضوری در اتاق‌های خبر مدرن است.

سردبیر همشهری آنلاین؛ روند استراتژیک را روندی خواند که در آن این مالک خبر است که فرمت انتشار را تولید می‌کند. او سپس چارت این روند را در قالب اتاق خبر همگرا نشان داد.

او رفتار استراتژیک در مرحله روند استراتژیک را در حکم یک ویکی پدیای به شدت تحت کنترل شده به خصوص از جنبه آپدیت شدن و نداشتن لینک شکسته معرفی کرد و گفت: در چنین مرحله‌ای مفهوم ارزش خبری تازگی خود دستخوش تغییر می‌شود. در این شرایط مفهوم تازگی خبر دیگر معنا ندارد چرا که همه چیز می‌تواند تازه و زیر کلیک باشد چون یکایک مطالب قابلیت آپدیت شدن دارند.

وی در عین حال به یک رویه رایج جهانی هم اشاره کرد و گفت صدا و تصویر حرفه‌ای‌ها در جهان امروز بسیار مهم است. مردم حوصله خواندن مطالب طولانی را ندارند و به همین دلیل است که اتاق خبرهای همگرا علاقه شدیدی به ضبط صدا و تصویر حرفه‌ای‌های رشته‌های مختلف دارند و لود این مطالب به آرشیوهایشان را غنیمت می‌شمارند.

چالش‌های تکنیکی روند استراتژیک بخش پایانی سخنان دکتر شکرخواه را تشکیل می‌داد. او چالش‌های تکنیکی روند استراتژیک را چنین بر شمرد:

چالش‌های مرتبط با فرمت‌ها مثل چگونگی تهیه مطالب برای سایر منابع نظیر کتاب‌های الکترونیک، روزنامه های الکترونیک و غیره.

چالش‌های مرتبط با تعیین و استفاده از نرم‌افزارهای داده محور برای دریافت، پردازش و نمایش اطلاعات مثل: تایمتریک (Timetric) و فیوژن تیبلز (Fusion Tables).

چالش‌های ارائه محتوا به ابزارهای مدرن ارتباطی مثل کتابخوان‌های الکترونیک از جمله کیندل (kindle) آمازون.

چالش‌های مربوط به سیستم‌های عامل مثل اندروئید (android) و آی او اس (ios) در عرصه اپلیکیشن‌ها که حالا خودشان مفهومی به نام اقتصاد اپلیکیشن (app economy) را در دنیای ارتباطات معاصر پدید آورده‌اند. در اقتصاد اپلیکیشن شما در میزان دانلود شریک هستید. اپلیکیشن‌های بسیاری از رسانه‌های امروز دنیا قابل دانلود است و من فکر می‌کنم این اپ‌ها بعد از مدتی پولی می‌شود و رایگان نمی‌ماند.

و بالاخره چالش‌های دسترسی آسان و بر اساس نوع درخواست محتوا از طرف مخاطبان بر روی موبایل و تلویزیون و غیره.
رویکرد اصلی در چالش‌های تکنیکی روند استراتژیک باید تکیه بر اصل تولید یک محتوا در چند فرمت - و نه الزاما همه فرمت‌ها برای همه محتواها - باشد

شکرخواه سپس با نمایش دو اسلاید موقعیت و رابطه اتاق‌های خبر مدرن را با رسانه‌های اجتماعی در قالب شبکه شبکه‌ها به تصویر کشید.

بخش پایانی این نشست تخصصی با پرسش و پاسخ و با جمع بندی دکتر نمک دوست استاد علوم ارتباطات همراه بود.

نمک‌دوست با اشاره به برگزاری نشست تخصصی آینده اظهارداشت: این نشست‌ها هر ماه با فعالان و اساتید حوزه رسانه و ارتباطات و تا پایان سال برگزار می‌شود و دومین سخنران این سلسله نشست‌ها دکتر مهدی محسنیان راد خواهند بود.