تمدن اسلامی نیازمند یک شبکه اجتماعی گسترده است

سعیدرضا عاملی، معاون برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران در همایش بررسی تخصصی شبکه های اجتماعی که به همت جهاد دانشگاهی در سالن اجلاس سران برگزار شد با بیان اینکه موضوع شبکه‌های اجتماعی را باید در ذیل ظرفیت و قدرت فضای مجازی مورد بحث قرار داد، گفت: متأسفانه ما فضای مجازی را به عنوان یک ابزار در کنار سایر ابزارهای رسانه‌ای که در گذشته تجربه کردیم، نگاه می‌کنیم. این در حالیست که فضای مجازی تبدیل به یک فضای زندگی به موازات فضای واقعی زندگی شده و در بسیاری از زمینه گوی سبقت را از فضای واقعی گرفته است.

 تاریخچه شبکه‌های اجتماعی اینترنتی

وی افزود: نگاه ابزاری به فضای مجازی منجر می‌شود که فضای مجازی نتواند به عنوان عرصه دوم زندگی در تعامل با فضای اول زندگی، قابلیت‌های زیادی وارد عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ما ایفا کند.

عاملی با اشاره به دو رویکرد به شبکه‌های اجتماعی گفت: دایره کوچک شبکه‌های اجتماعی مربوط به آسیب‌هاست؛ دایره بزرگ‌تری در این عرصه وجود دارد که عرصه بهره برداری حرفه‌ای و تخصصی از شبکه‌های اجتماعی است که مستلزم رویکرد ظرفیتی و راهبردی به شبکه‌های اجتماعی است؛ شبکه‌های اجتماعی ظرفیت هم‌افزایی منابع کار و تولید را برای ما فراهم می‌کند.

استاد گروه ارتباطات و مطالعات آمریکای دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با اشاره به قدرت افزایشی فضای مجازی گفت: فضای مجازی از یک تصاعد مجازی قدرت برخوردار است؛ در این مقوله صحبت از تصاعدی می‌شود که ظرفیت را به توان متمایل به بی‌نهایت می‌رساند، این توان یعنی قدرت کنترل، ارزیابی، استانداردسازی و توان مدیریت کردن محیط در یک فضای دیجیتالی و ریاضی شده.

وی با تأکید بر اینکه ما با ابرقدرت‌ها در محیط مجازی مواجه هستیم و باید به ظرفیت‌سازی‌هایی محیط مجازی توجه کنیم، گفت: در این عرصه برنده کسانی هستند که ساختار ایجاد کرده و محتوا تولید می‌کنند؛ تنها ساختار مهم نیست، بلکه محتوا نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.

معاون برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران ادامه داد: 95 درصد اطلاعات از جستجوگرهای آمریکایی گرفته می‌شود و تنها 5 درصد از سایر جستجوگرها دریافت می‌شود؛ بنابراین جستجوی اطلاعات در نظام الگوریتمی ویرایشگران اطلاعات مثل گوگل، ام اس ان، یاهو و ای او ال بازخوانی می‌شود.

عاملی قدرت‌های مجازی موجود در کالیفرنیا را «وبی‌وود» نامید و گفت: امروز 10 پرتال اول دنیا در این ایالت قرار دارد؛ کالیفرنیا سازه ایجاد کرده و تبدیل به یک صنعت قدرت زندگی شده است. اگر هالیوود یک قدرت سینمایی جهانی بود، وبی وود یک قدرت جهانی مسیر دهی به زندگی است.

معاون برنامه‌ریزی و فناوری دانشگاه تهران ادامه داد: این سازه‌ها بر مبنای فرهنگ‌ها ساخته می‌شود، همان‌طور که فیس‌بوک از سازه دبیرستان‌های آمریکا گرفته شده و امروز تبدیل به سازه اجتماعی شده است.

وی با بیان اینکه ما با انفجار ارتباطات محلی، منطقه‌ای و جهانی مواجهیم، اظهار کرد: امروز 2و نیم میلیارد کاربر اینترنتی و 2میلیارد و 200 میلیون نفر کاربر ایمیل وجود دارد که روزانه 114میلیارد تبادل ایمیل در دنیا اتفاق می‌افتد و 650 میلیون وب‌سایت وجود دارد. تعداد زیاد وب سایت نشان قدرت نیست؛ بلکه وجود پورتال‌هایی که سرمایه گذاری‌های چندین میلیارد دلاری در پس آن قرار گرفته، قدرت‌های مجازی را می‌سازند.

عاملی با تأکید بر اینکه قدرت در فضای مجازی مربوط به قدرت‌های بزرگ است و قدرت‌های خرد کارایی ندارند، گفت: اگر در فضای فیزیکی ابرقدرت‌ها یک منطقه مکانی و نفوذ فرهنگی و سیاسی دارد، ابرقدرت‌های مجازی "همه‌نفوذ" هستند و تک تک کاربران را در همه لحظات شبانه روز نشانه می‌گیرند.

برگزیده بنیاد ملی نخبگان بعنوان دانشمند برتر، دوران کنونی را اجتماعی‌ترین دوران تاریخ بشر دانست و گفت: ممکن است عده‌ای بگویند روابط اجتماعی حضوری ضعیف شده است، که قطعاً چنین است، اما به مجرد اینکه استقرار در فضای مجازی فراهم شود، نوستالوژی‌های بازگشت به طبیعت جدی می‌شود، کما اینکه در قلب دنیای صنعت بازگشت به زندگی محلی و طبیعی و بازگشت به طبیعت به عنوان یک موضوع جدی مطرح شده است. از سوی دیگر باید توجه داشت که هر نوع ارتباط حضوری مطلوب نیست، بسیار از کارهای حضوری موجب تخریب روح و تخریب محیط زیست و در بردارنده فسادهای اداری و رفتاری است. لذا ما باید به دنبال ارتباطات مفید و موثر باشیم.

عاملی در بخش دیگری از سخنان خود مسیر گذر از وب 1 به وب 5 را مورد ارزیابی قرار داد و گفت: وب 1 انعکاس و آرشیو اطلاعات بود، وب 2 تعاملی و اجتماعی بود که شبکه‌های اجتماعی در این محیط ایجاد شدند؛ وب 3 فضای معنایی است و به دنبال این است که علاوه بر کلمات، معانی انتزاع شده را منتقل کند و کاربر حس و معنا را درک کند.

وی با بیان اینکه وب 4 هوشمند خواهد بود، اظهار کرد: وب هوشمند حوزه‌ای است که ارتباط‌گر و ارتباط‌گیر را تبدیل به ربات می‌کند و رابطه ‌غائب با غائب ایجاد می‌کند و معانی و رفتارهای زندگی را تبدیل به حوزه اتوماتیک‌ شدن می‌کند که این ظرفیت بسیار مهمی است.

معاون برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران در مورد وب 5 نیز گفت: وب 5 یکی شدن فضای مجازی و فیزیکی است؛ از بین رفتن دوفضایی شدن و یک فضایی شدن است، زندگی کردن ماشین در میان انسان‌هاست.

عاملی در مورد شبکه‌های اجتماعی گفت: این شبکه‌ها ارتباطات حضوری و غیر حضوری را تأمین می‌کند؛ تنها مربوط به ارتباطی نیست که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد، آنها در تعامل با یکدیگر هستند و ارتباطات حضوری برقرار می‌کنند.

وی افزود: امروز شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک تفنن به فرامحل، فراجغرافیایی و به فضای فراملی کشیده می‌شود، اما از آنجا که ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی طبیعی‌تر و رفتارها واقعی‌تر می‌شود به عرصه ارتباطات حضوری وارد می‌شود و شاهد ارزش یافتن ارتباطات شبکه های اجتماعی محلی خواهیم بود.

استاد ارتباطات دانشگاه تهران در مورد خصوصیات بعضی از شبکه‌های اجتماعی گفت: شبکه‌های اجتماعی کشکولی هستند، چرا که از هر نوع مطلب و موضوعی سخن می‌گوید، اما این خصوصیت مربوط به حوزه سرگرمی است، اما شبکه‌های اجتماعی محدود به این حوزه نمی‌شود.

وی افزود: وقتی جامعه از شبکه اجتماعی برای کار و حرفه استفاده نمی‌کند گرفتار آسیب‌های این شبکه‌ها می‌شود، در حالی‌که شبکه‌های اجتماعی جایگاه تبادل کار حرفه‌ای و تخصصی است.

عاملی شبکه‌های اجتماعی را در دو دسته گسترده و متمرکز تعریف کرد و گفت: شبکه‌های اجتماعی گسترده شبکه‌هایی هستند که دامنه شبکه‌های متعددی ایجاد می‌کنند و به لحاظ محتوا از تمرکز خاصی برخوردار نیستند، در حالی‌که شبکه اجتماعی متمرکز شبکه‌هایی هستند که در یک مورد و ظرفیت خاص مثل بهداشت، درمان، آموزش، هنر، سینما و ... ایجاد می‌شوند.

استاد برگزیده دانشگاه تهران با بیان اینکه فضای مجازی مرکزی بودن و غیر مرکزی بودن را دو خصوصیت مهم فضای مجازی عنوان کرد و گفت: فضای مجازی یک محیط مرکزی است چرا که از یک نقطه بروز می‌کند، اما یک محیط غیر مرکزی است چرا که هم در مرحله تولید و هم در مرحله مصرف غیر مرکزی است و از هر جایی می‌تواند مجوز کار بگیرد و هر جا می‌تواند مصرف شود.
عاملی با بیان اینکه باید از ظرفیت‌های فضای مجازی استفاده کنیم، گفت: وقتی سازه و ساختار و محتوا ایجاد نمی‌کنیم کاربر به سمت آسیب‌ها می‌رود، در صورتی که اگر ظرفیت‌سازی‌های مثبت در این محیط صورت گیرد کاربر توانش جذب کار می‌شود.

وی افزود: اگر شبکه اجتماعی را طراحی کنیم که در تمدن اسلامی و در حوزه تاریخی و فرهنگی اسلام جای بگیرد که ظرفیت‌هایی را برای افراد فراهم شود که بتواند خانواده خود را در مسیر خیر و صلاح قرار دهد و اطلاعات خود را بیفزاید و زمینه تبادل اطلاعات را ایجاد کند، می‌تواند ظرفیتی برای رقابت با شبکه‌های اجتماعی غرب باشد.

معاون برنامه‌ریزی و فناوری دانشگاه تهران با اشاره به ایجاد شورای عالی فضای مجازی گفت: رهبر معظم انقلاب با بهترین شیوه این شورا را تشکیل دادند و بالاترین قدرت را به این شورا دادند که انتظار می‌رفت ما شاهد سیاست واحد در زیرساخت، برنامه و محتوا باشیم اما متأسفانه قدم های جدی در این مسیر برداشته نشده است.

عاملی افزود: مقام معظم رهبری فردی بودند که سی سال پیش دستور به تشکیل مرکز کامپبوتری علوم اسلامی در قم دادند و نگاهی جامعه نسبت به این امر مهم دارند.

همایش تخصصی «بررسی ابعاد مختلف شبکه‌های اجتماعی» به دنبال برگزاری سلسله همایش‌های حوزه فضای سایبر به همت پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی در سالن اجلاس سران برگزار شد.