مرحوم علامه آیة الله حاج سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی (ره) در کتاب شریف امام شناسى (ج1) در ذیل توضیح این واقعه مطالبی را مطرح می‌کند که بخشی از آن منتشر می‌شود.
ایشان می نویسد: بارى مقام امامت، عهده دارى رسالت خدا و هدایت نفوس مردم به خداست، و شایسته این مقام نیست مگر کسى که نفسش آن قدر سعه پیدا نموده و از علوم خدا بهره یافته و به حیات خدا زنده شده و از مراحل نفس و امتحانات به کلى رسته باشد.
امیرالمؤمنین علیه السلام نفس رسول الله (ص) بود، و پیغمبر اکرم در مواطن بسیارى باین موضوع تصریح فرمود. البته این تصریح نه از نقطه نظر ظاهر و تعارفات اعتباریه و ابلاغات عادیه بر مردم بود، بلکه بر اساس ادراک واقع و وقوف بر مراتب و مقامات و استعدادات غیر متناهیه آن حضرت بود، که این تصریحات، کاشف و نماینده آن واقعیت مىباشد. و طبق تصریح آیه قرآن در قضیه مباهله، نفس رسول خدا و به منزله آن حضرت شمرده شد، چنانکه فخر رازى در ذیل تفسیر آیه مباهله به این واقعیّت اعتراف می‌کند.
روایات درباره اتحاد نفس رسول اکرم با نفس امیر المؤمنین
علامه طهرانی (ره) می افزاید: قندوزى می گوید: اخرج صاحب المناقب عن جعفر الصادق، عن ابیه، عن جده على بن الحسین: ان الحسن بن على علیهم السلام قال فى خطبته: قال الله تعالى لجدى صلى الله علیه و آله حین جحده کفرة اهل نجران و حاجوه: «فقل: تَعالَوْا نَدْعُ ابْنائنا وَ ابْنائکُمْ و نِسائنا و نِسائکُمْ وَ انْفُسَنا وَ انْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللهِ عَلَى الْکاذِبینَ» [1] فَاخْرَجَ جَدّى صلى الله علیه و آله مَعَهُ مِنَ اْلَانْفُسِ ابى، وَ مِنَ الْبَنینَ انَا وَ اخِى الْحُسَیْنِ، وَ مِنْ النِّساء فاطِمةَ امّى. فَنَحْنُ اهْلُهُ وَ لَحْمُهُ وَ دَمُهُ وَ نَفْسُهُ، وَ نَحْنُ مِنْهُ وَ هُوَ مِنّا.
ثم قال: و فى عیون الاخبار عن الرّیان بن الصلت قال الرّضا رضى الله عنه: عَنَى اللهُ مِنْ انفُسِنا نَفْسَ عَلِىّ وَ مِمّا یَدُّلُ عَلى ذلِکَ قَوْلُ النَّبِىِّ صلى الله علیه و آله لِتَنْتهینَّ بِنَو ولیعة أوْ لَأبْعَثَنَّ الَیْهِمْ رَجُلًا کَنَفْسى یَعْنى عَلِىّ بْنِ ابیطالِبٍ فَهذِهِ خُصوصِیّةٌ لا یَلْحَقُهُمْ فیه بَشَرٌ و قد تقدم فى الباب الخامس. [2]
«صاحِب مناقب از امام جعفر صادق علیه السلام از پدرش از جدش حضرت على بن الحسین علیه السلام روایت کرده است که: حضرت امام مجتبى حسن بن على علیهما السلام در خطبه خود فرمودند: خداى تعالى، در هنگامی که کفار و منکرین از اهل نجران، دعوت جدم رسول الله را قبول نکرده و رد کردند، به جدم چنین خطاب فرستاد: بگو: بیائید، بخوانیم پسرانمان را، و پسرانتان را، و زنانمان را و زنانتان را، و جان هایمان را و جان هایتان را و سپس به درگاه خدا ابتهال و تضرّع نموده، و لعنت و دورباش از خدا را بر دروغگویان قرار دهیم. در این حال جدّ من صلى الله علیه و آله از جان ها که باید با خود ببرد پدرم را برداشت، و از پسران من و برادرم حسین را، و از زنان، مادرم فاطمه را. پس ما اهل رسول الله هستیم، و گوشت او و خون او و جان او هستیم، و ما از او هستیم و او از ماست.
و در کتاب عیون اخبار الرضا از ریان بن صلت روایت است که حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: خداوند از لفظ انفسنا در آیه مبارکه، نفس علىّ را قصد کرده است و دلیل آن اینکه: رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: بنو ولیعة باید دست از تمرّد خود برگرداند، و گرنه من کسى را براى جنگ با آنها می فرستم که مثل نفس من باشد؛ و مرادشان از آن کس که حکم جان رسول الله را داشت على بن أبى طالب بودند. پس این یک خصوصیتى است که در علىّ است و هیچ فردى از افراد بشر نمىتواند باینمقام دسترسى پیدا کند.»
سپس می گوید: اخرج احمد بن حنبل فى المسند عن عبد الله بن حنطب قال قال رسول الله صلى الله علیه و آله لوفد ثقیف حین جاوه: لَتُسَلَّمَنَّ اوْ لأبْعَثَنَّ إِلَیکُمْ رَجُلًا کَنَفْسى لَیَضْرِبَنَّ اعْناقَکُمْ، وَ لَیَسبِیَنَّ ذَراریَکُمْ، وَ لَیَأخُذَنَّ امْوالَکُمْ، فَالْتَفَتَ الى عَلِىٍّ، وَ اخَذَ بِیَدِهِ فَقالَ: هُوَ هذا مَرَّتینْ. [3]
«احمد بن حنبل در مسند خود از عبد الله بن حنطب روایت کرده است که رسول خدا صلى الله علیه و آله بجماعتى از ثقیف که بر آن حضرت وارد شده بودند فرمودند: باید تسلیم شوید! و گرنه من می فرستم بسوى شما مردى را که حکم جان مرا دارد تا گردن هاى شما را بزند، و اولاد شما را اسیر کند، و اموال شما را بگیرد سپس حضرت به سوى علِىّ بن أبى طالب توجه نموده و دست او را گرفتند و دوبار فرمودند: آن مرد این است.»
و نیز گوید: اخرج احمد بن حنبل فى المسند و فى المناقب: ان رسول الله قال: لِتَنْتَهینَّ یا بَنى وَلیعة، اوْ لَأبْعَثَنَّ إِلَیکُمْ رَجُلًا کَنَفْسى یُمْضى فیکُمْ امْرى، یَقْتُلُ الْمُقاتَلَةِ، وَ یَسْبِى الذُّریة، فَالْتَفَتَ الى عَلِىٍّ، فَاخَذَ بِیَدِهِ وَ قالَ هُوَ هذا مَرَّتَیْنْ.
و سپس گوید عین این حدیث را موفق بن احمد خوارزمى مکى به همین الفاظ تخریج نموده است. [4]
احمد بن حنبل در مسند خود گوید و نیز در مناقب خود آورده است که رسول الله صلى الله علیه و آله فرمودند: اى بنى ولیعه دست از تمرّد و سرکشى بردارید، و گرنه من برمی انگیزم به سوى شما مردى را که حکم نفس مرا دارد، و امر مرا درباره شما اجرا می کند: با مردان جنگى شما جنگ می کند و ذرّیه شما را اسیر می کند. و پس از این گفتار رسول خدا بسوى أمیرالمؤمنین علیه السلام التفات نموده و دست او را گرفته و دوبار فرمودند: آن مرد این است.»
و نیز از کتاب مشکاة نقل می کند: از حبیش بن جناده رضى الله عنه، قال: قال رسول الله صلى الله علیه (و آله) و سلم: عَلِىٌّ مِنّى وَ انَا مِنْ عَلِىٍّ وَ لا یُؤدّى عَنّى الّا انَا اوْ عَلِىٌ.
«حضرت رسول الله فرمودند: على از من است و من از على هستم، و ذمّه مرا هیچ کس نمى تواند ادا کند مگر خود من یا على.»
و سپس گوید این حدیث را ترمذى روایت کرده است، و احمد بن حنبل ایضاً از حبیش بن جناده روایت کرده است؛ و ترمذى گوید: هذا حدیث حَسَن غریبٌ صحیحٌ. و همچنین این حدیث را ابن ماجه از ابن جناده روایت کرده است [5] و نیز گوید که در مشکاة از عمران بن حصین رضى الله عنه روایت کرده است که قال النبى (ص) قال: انَّ عَلِّیا مِنّى وَ انَا مِنْهُ وَ هُوَ وَلِىُّ کَلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدى رواه الترمذى. [6]
و نیز گوید حموینى در فرائد السبطین با اسناد خود از على کرم الله وجهه روایت کرده است که قال: اهْدِىَ الى رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله قَنْوُ موزَةٍ یقشر الموزَ بِیَدِهِ، وَ جَعَلَها فى فَمى فَقالَ قائلٌ: یا رَسولَ اللهِ: انَّکَ تُحِبُّ عَلِیّاً؟ قالَ: اوَ ما عَلِمْتَ انَّ عَلِیاً مِنّى وَ انَا مِنْ عَلّىٍ [7]
«از أمیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است که فرمود براى رسول خدا شاخه موزى به هدیه آوردند، حضرت موز را با دست خود پوست می کند و در دهان من می گذارد، گوینده اى گفت: اى رسول خدا تو على را دوست می دارى؟ حضرت فرمود: آیا نمی دانى که على از من است و من از على هستم.»
و نیز گوید: احمد بن حنبل در مسند خود از حبیش بن جناده سلولى روایت کرده است که قال سمعت رسول الله صلى الله علیه و آله یقول: عَلِىٌّ مِنّى وَ انَا مِنْهُ وَ لا یُؤَدّى عَنّى الّا انَا اوْ عَلِىٌّ. [8]
و نیز گوید: در کتاب مناقب از عطیة بن سعد عوفى از مخدوج بن زبیر ذهلى روایت است که قال: نَزَلَتْ آیَةُ اصحابُ ال جَنَّةِ هُمُ ال فائزونَ. فَقُلْنا: یا رَسولَ اللهِ مَنْ اصْحابُ الْجَنَّةِ؟
قالَ: مَنْ اطاعَنى، وَ والَى عَلِیّاً مِنْ بَعْدى وَ اخَذَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله بِکَفِّ عَلِىٍّ فَقالَ: انَّ عَلِیّاً مِنِّى، وَ انَا مِنْهُ، فَمَنْ حادَّه فَقَدْ حادَّنى، وَ مَنْ حادَّنى اسْخَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَّل. ثُمَّ قالَ: یا عَلِىٌّ: حَرْبُکَ حَرْبى، وَ سِلْمُکَ سِلْمى، وَ انْتَ العَلَمُ بَیْنى وَ بَیْنَ امَّتى.
قالَ عَطِیّةُ: سَألْتٌ زید بن ارقم عن حدیث مخدوج قال: اشْهِدُ اللهَ لَقَدْ حَدَّثَنَا بِهِ رَسولُ اللهِ.
«مخدوج بن زبیر گوید: که چون آیه «ان اصحاب الجنة هم الفائزون» بر رسول خدا نازل شد، عرض کردیم: اى رسول خدا اصحاب بهشت چه کسانند؟
فرمود: کسى که مرا اطاعت کند و على را بعد از من سرپرست و صاحب اختیار خود قرار دهد. در این حال حضرت رسول الله دست على را گرفته فرمود: حقّاً على از من است و من از على هستم؛ پس کسى که با او ستیزگى کند، با من ستیزگى نموده، و کسی که با من ستیزگى کند، خداوند عَزَّ و جَلَّ را بخشم درآورده است. و سپس فرمود: اى على جنگ کردن با تو جنگ کردن با من است، و مسالمت با تو مسالمت با من، تو پرچم هدایت و نشانه رهبرى هستى بین من و بین امت من»!
عطیّه که این حدیث را از مخدوج بن زبیر شنید، مى گوید، من از زید بن ارقم که او نیز از اصحاب رسول خدا بود، پرسش کردم: از این حدیث؛ زید گفت: خدا را گواه مى گیرم که خود این حدیث را از رسول خدا شنیدم. [9]
خصال موجوده در أمیر المؤمنین
علامه طهرانی (ره) بر اساس روایتی از جابر بن عبدالله، خصال امیرالمومنین علیه السلام را چنین بیان می کند: و نیز قندوزى گوید: و فى المناقب عن جابر بن عبدالله رضى الله عنهما، قال لقد سمعت رسول الله صلى الله علیه و آله یقول:
1- انَّ فى عَلِىّ خِصالًا لَوْ کانَتْ واحِدَهٌ منْها فى رَجُلٍ اکْتَفى بِها فَضْلًا وَ شَرَفاً 2- وَ قوله: مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌ مَوْلُاه 3- وَ قوله: عَلِىٌ مِنّى کَهارونَ مِنْ موسى 4- و قوله: عَلِىٌ مِنّى وَ انَا مِنْهُ 5- و قوله: عَلِىٌ مِنّى کَنَفْسى، طاعَتُهُ طاعتى، وَ مَعْصِیَتُهُ مَعْصِیتَى 6- و قوله: حَرْبُ عَلِىٍّ حَرْبُ الله، وَ سِلْم عَلِىٍ سِلْمُ الله 7- و قولَه: ولِىُّ عَلِىٍّ وَلِىُّ اللهِ وَ عَدُوُّ عَلِىٍّ عَدُوُّ الله 8- و قوله: عَلِىٌ حُجَّةُ الله عَلى عِبادِهِ و قوله: حُبُّ عَلِىٍّ ایمانٌ وَ بُغْضُهُ کُفْرٌ 10- و قوله: حِزْبُ عَلِىٍ حِزْبُ الله وَ حِزْبُ اعْدائهِ حِزْبُ الشَّیطانِ 11- و قوله: عَلِىٌّ مَعَ الْحقِّ وَ الْحَقِّ مَعَهُ لا یَفْتَرِقانِ 12- و قوله: عَلِىٌّ قَسْیمُ الْجَنَّةِ وَ النّارِ 13- و قوله: مَنْ فارَقَ عَلِیّاً فَقَدْ فارَقَنى، وَ مَنْ فارَقَنى فَقَدْ فارَقَ الله 14- و قوله صلى الله علیه و آله شَعَةُ عَلِىٍ هُمُ الْفائزونَ یَوْمَ الْقیمَة.
«جابر بن عبدالله مى‌گوید:
1- من از رسول خدا درباره على بن أبى طالب مناقب و فضائلى شنیدم که هر یک از آنها اگر در کسى یافت مى شد، براى فضیلت و شرافت او کافى بود؛
2- یکى آنکه فرمود: من مولاى هر کس هستم على مولاى اوست؛
3- و دیگر آنکه نسبت على با من مانند نسبت هارون پیغمبر با برادرش حضرت موسى است؛
4- و دیگر آنکه: على از من است، و من از على هستم؛
5- و دیگر آنکه مقام و منزلت على نسبت به من مانند جان و نفس من است نسبت به من، پیروى از او پیروى از من، و مخالفت با او مخالفت با من است؛
6- دیگر آنکه ستیزگى با على ستیزگى با خداست، و صلح و آشتى با او، صلح و آشتى با خداست؛
7- و دیگر آنکه دوست على دوست خدا، و دشمن على دشمن خداست؛
8- و دیگر آنکه على حجت خداست بر بندگانش؛
9- و دیگر آنکه موّدت و دوستى با على ایمان، و بغض با او کفر است؛
10- و دیگر آنکه جمعیّت و طرفداران على حزب خدا هستند، و جمعیت و طرفداران دشمنان على حزب شیطانند؛
11- و دیگر آنکه على با حقّ است و حق با على است: هیچ گاه از هم جدا نمىشوند؛
12- و دیگر آنکه على قسمت کننده بهشت و دوزخ است؛
13- و دیگر آنکه: کسى که از على دورى جوید، از من دورى جسته، و کسی که از من دورى بجوید از خدا دورى جسته است؛
14- و دیگر آنکه پیروان و شیعیان على، آنانند که رستگار خواهند بود.»
از مجموع این روایات استفاده مى شود که حضرت رسول الله، هم از نقطه نظر باطن، و معارف الهى و اطلاع بر اسرار غیبیّه، و نیز از نقطه نظر ظاهر، در تمام شئون على بن أبى طالب أمیر المؤمنین علیه السلام را در بیت خود و حرم خود که حرم خداست، جاى داده و همیشه در سرّ و شهادت، و ظاهر و پنهان، با آن حضرت بوده، دو نفس بودند که از یک اصل منشعب شده اند بالاخص در آن فقره از روایت که فرموده است: لا یؤدّى عنّى الّا انا او على؛ منظور آن است که این بار رسالت و هدایت مردم را بسوى خدا از نقطه نظر ظاهر و باطن، یعنى با سیطره بر نفوس و ملکوت آنها، کسى نمى تواند حمل کند، مگر خود من یا على.
و بنابراین آن حضرت در تمام مقامات و درجات رسول خدا شریک بوده است؛ یک درجه، مقام حمد و به دست داشتن لواى حمد است، که طبق روایات بسیارى آن لوا به دست أمیرالمؤمنین است، یعنى کسى مانند آن حضرت خدا را نشناخته؛ و بنابراین نتوانسته خدا را آن طور که سزاوار مقام عالى و رفیع اوست حمد کند و همچنین مقام شفاعت در روز قیامت به دست آن حضرت، و ذریّه و رسول خداست.
*******************************
1. سوره آل عمران، آیه 61
2. ینابیع المودة ص 52 و 53
3. همان
4. همان ص 35
5 و 6 و 7 و 8. همان ص 54
9. ینابیع المودة ص 55
