چرا باید پل‌صدر ساخته می‌شد؟

شهروندان مجاور بزرگراه نگران نباشند

برخلاف آنچه برخی‌ها تصور می‌کنند، قبل از شروع عملیات اجرایی پروژه بزرگراه طبقاتی صدر و در مطالعات مربوط به طرح، برای نگرانی‌های شهروندان مجاور بزرگراه و همچنین کاهش اثرات احداث پل روی بافت مسکونی پیرامونی، چاره‌اندیشی‌های لازم صورت گرفته و به‌عبارت بهتر باید گفت که جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. برای روشن‌شدن موضوع به چند مورد از ملاحظات فنی در طراحی‌های صورت گرفته اشاره می‌کنیم؛
1 - احداث پل در داخل پوسته 45متری بزرگراه صدر انجام شده و با توجه به عرض 23متری عرشه پل، حداقل فاصله این سازه حمل‌ونقلی از طرفین بزرگراه، برابر 11متر است.
2 - با توجه به وضعیت خاص بزرگراه صدر و قرارگرفتن آن در ترانشه‌های عمیق، احداث بزرگراه طبقاتی صدر از منظر شهری نیز اثرات نامطلوبی را در بر نخواهد داشت.
3 - براساس بررسی‌های انجام شده 65درصد از طول مسیر پل به لحاظ آلودگی صوتی و اشراف بر ساختمان‌های مجاور، مشکلی ایجاد نمی‌کند. در 25درصد از طول مسیر جهت رفع آلودگی صوتی از دیوارهای صوتی در یک طرف پل استفاده می‌شود و در 10درصد باقیمانده از این طول نیز دیوارهای جاذب صوت در هر دوطرف عرشه پل نصب می‌شود تا ضمن رفع مسئله اشراف بر املاک پیرامونی، مشکل آلودگی صوتی هم برطرف شود.
4 - با عنایت به افزایش سرعت تردد وسایل نقلیه در حالت جدید (نسبت به وضعیت گذشته ترافیک در صدر) آلودگی‌های ناشی از اگزوز خودروها در مقایسه با شرایط قبلی کاهش می‌یابد (مبحث علمی جریان عرضی هوا در اثر حرکت خودروها).
5 - جمع‌آوری دکل‌های برق فشار قوی مسئله دیگری است که فواید زیست‌محیطی آن نصیب حال شهروندان مناطق پیرامونی بزرگراه صدر شده است.

ضرورت احداث بزرگراه صدر

وقتی به شبکه ترافیکی شمال شهر نگاه می‌اندازیم و با انبوهی از معابر مرتبط با این شبکه که اتفاقا بسیار پرتردد هم هستند مواجه می‌شویم، فی‌البداهه به این نتیجه می‌رسیم که اگر نواقص این شبکه برطرف نشود، کاهش عملکرد ترافیکی یک معبر چگونه روی کارکرد دیگر معابر تأثیر سوء می‌گذارد. تعدادی از این شریان‌های ترافیکی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با معابر حمل‌ونقلی پهنه شمالی تهران مرتبط هستند، عبارتند از: خیابان شریعتی، بزرگراه صدر، بزرگراه آفریقا، بزرگراه نیایش، بزرگراه کردستان، بزرگراه چمران، خیابان ولیعصر، خیابان‌های قیطریه، کامرانیه وپاسداران، بلوارهای کاوه، اسفندیار، مهیار، ناهید، بزرگراه شهید صیاد شیرازی و حتی بزرگراه شهید همت.

صدر و نیایش باید به هم وصل می‌شدند

بعد از مطالعات جامع و کارشناسی‌های به‌عمل‌آمده، مشخص شد که اتصال بزرگراه‌های نیایش و صدر به یکدیگر، حلقه مفقوده تکمیل رینگ بیرونی بزرگراه‌های شهر بوده و درصورتی که بتوان ارتباط مستقیم بین این معابر به‌وجود آورد، دیگر بزرگراه‌ها و خیابان‌های اصلی شمال تهران نیز به شکل محسوسی از آن نفع خواهند برد. بنابراین ابتدا طرح احداث تونل نیایش با توجه به محدودیت‌های فنی موجود، مورد بررسی و تصویب قرار گرفت تا این ناپیوستگی شبکه معابر رفع شود. اما اگر قرار بود فقط پروژه ساخت تونل انجام شود و بار ترافیک از سمت غرب به بزرگراه همیشه پرازدحام و شلوغ صدر (تراز صفر یا همان بزرگراه صدر قبلی) واریز شود، قطعا، هم فلسفه احداث تونل زیر سؤال می‌رفت و هم بزرگراه صدر به انسداد کامل ترافیکی مبتلا می‌شد.

دستاوردهای احداث پل طبقاتی صدر

1 - تکمیل و توسعه شریان‌های ارتباطی شرقی- غربی تهران، خصوصا در نیمه شمالی آن شامل بزرگراه‌های شهید صدر، نیایش و کردستان
2 - بهبود دسترسی شهروندان ساکن مناطق شمال شرق پایتخت به مناطق مرکزی و غربی آن و بالعکس
3 - افزایش ظرفیت موجود بزرگراه شهید صدر و کاهش بار ترافیکی بزرگراه‌های شرقی- غربی موازی با بزرگراه صدر (مثل بزرگراه‌های شهید همت و شهید حکیم).
4 - بومی‌سازی‌ و توسعه روش‌های نوین پل‌سازی‌
به این مورد می‌توان مزایایی چون افزایش توانمندی‌های داخلی در حوزه احداث تونل‌های مشترک تاسیسات شهری و نیز ارتقای توانایی بخش صنایع برق در تولید کابل‌های برق فشار قوی، تولید و اتصال مفصل‌ها و سینی کابل‌ها را اضافه کرد.

دلایلی برای افزایش ظرفیت ترافیکی

1 - افزایش روزافزون ترافیک در این محور به‌دلیل گسترش مناطق مسکونی و صنعتی در شرق تهران، با توجه به افق 20ساله توسعه شهر در حوزه بزرگراه شهید بابایی، شهر جدید پردیس، رودهن، بومهن، دماوند و...
2 - لزوم خارج‌کردن ترافیک عبوری شرق به غرب و بالعکس از هسته مرکزی بزرگراه‌های شهر تهران با توجه به عدم‌وجود مسیر کمربندی شمالی در پایتخت.
3 - افزایش ترافیک بزرگراه صدر به‌دلیل احداث تونل نیایش و عدم‌پاسخگویی به وضعیت آتی بزرگراه.
4 - پیـش‌بینی انسداد کامل شبکه تـرافیکی بزرگراه‌های شمال تهران (مثل بزرگراه‌های شهید مدرس، شهید همت و شهید چمران) به‌دلیل عدم‌گنجایش بزرگراه صدر برای ترافیک رو به رشد آن و در‌نتیجه بروز مشکلات حاد در این محدوده از شهر.

نوبت به گزینه تونل صدر رسید

2نکته اساسی را باید به دلایل رد گزینه طرح تعریض بزرگراه صدر افزود؛ یکی حجم عظیم شبکه تاسیسات و زمان‌بر‌بودن جابه‌جایی آنها و دیگر آنکه با توجه به دسترسی‌های متعدد معابر پیرامونی به تراز صفر یا همان سطح قبلی بزرگراه، عملا تعریض معبر نمی‌توانست بار ترافیک شبکه کنونی را به قطعیت کنترل کند و احتمالا بیشتر باعث شلوغ‌تر شدن بزرگراه صدر و ایجاد اختلالات ترافیکی مضاعف برای خیابان‌های اطراف می‌شد. به این ترتیب بحث تعریض بزرگراه که نه منطقی بود و نه از لحاظ هزینه معقول به‌نظر می‌رسید، خیلی سریع و با اتفاق‌نظر جمع رد شد تا گزینه ادامه تونل نیایش و امتداد آن از زیر بزرگراه صدر موجود روی میز بررسی کارشناسان قرار گیرد. اتفاقا مردم مناطق پیرامونی بزرگراه نیز اصرار زیادی بر اجرای تونل صدر داشتند.

مزیت‌های پل نسبت به تونل

1 - استفاده از فناوری مدرن برای احداث پل به‌معنای ورود تکنولوژی‌های روز علوم فنی و مهندسی به کشور و تعمیم اجرای آن در مورد دیگر گره‌های کور ترافیکی معابر شهری.
2 - با احداث پل، امکان تأمین دسترسی‌های مناسب در طول مسیر فراهم شده و در نتیجه کارایی ترافیکی طرح افزایش می‌یابد.
3 - هزینه احداث پل و در نتیجه تحقق پذیری اهداف کلان طرح در این حالت مناسب‌تر بوده و البته هزینه‌های نگهداری سازه پل نسبت به هزینه‌های نگهداری تونل به‌مراتب کمتر است.
4 - طرح احداث پل با حداقل معارض مسکونی در طول مسیر همراه شد و نسبت به گزینه ساخت تونل که نیازمند تملک قابل توجه املاک در ورودی‌ها و خروجی‌های تونل بود، مقرون به صرفه و اقتصادی به‌نظر می‌رسید.

وقوع یک فاجعه ترافیکی تا سال 1395

پیش‌بینی‌های ترافیکی به وضوح نشان می‌داد که اگر فکری به حال ترافیک شدید بزرگراه صدر و همچنین افزایش ظرفیت آن نمی‌شد، حداکثر تا سال1395یک انسداد کامل ترافیکی در محدوده وسیعی از معابر مرتبط با این بزرگراه رخ می‌داد. در واقع به‌دلیل عدم‌وجود شبکه بزرگراهی شرقی- غربی در شمال بزرگراه شهید همت، ترافیک این محدوده به بزرگراه‌های شمالی و جنوبی تحمیل شده و عملا بخش قابل‌توجهی از شریان‌های ارتباطی پهنه شمالی پایتخت فلج می‌شد. گزارش‌های ترافیکی حاکی از تردد حداقل 8هزار خودروی سواری در هر جهت از بزرگراه (در ساعات اوج ترافیک) داشتند،حالا تصور کنید با گسترش مناطق مسکونی و صنعتی در شرق تهران و خصوصا در محدوده بزرگراه شهید بابایی و شمال بزرگراه ارتش و... به چه صورت درمی‌آمد؟

تعریض بزرگراه نه منطقی بود نه اقتصادی

اولین گزینه‌ای که قاعدتا به ذهن هر شهروندی خطور می‌کند، این است که چرا طرح تعریض بزرگراه صدر تصویب نشد تا نیازی به احداث پل یا تونل نباشد؟ پاسخ بدیهی این پرسش، توسعه قابل توجه مناطق مسکونی و تراکم بافت مسکونی در مناطق یک و 3شهرداری تهران، به‌عنوان حاشیه پیرامونی بزرگراه است که فضای کافی برای تعریض معبر را به ‌دست‌اندرکاران طرح نمی‌داد اما اگر قرار بود این مهم به هر قیمتی انجام شود، با توجه به نقشه‌های موجود ‌باید سطحی قابل توجه از املاک مسکونی(حدود 500هزار مترمربع) خریداری و رفع معارض می‌شد. در واقع طبق برآوردهای صورت‌گرفته و با عنایت به قیمت کارشناسی املاک منطقه در آن زمان، رقمی در حدود 3هزار میلیارد تومان برای رفع معارضات ملکی پروژه باید صرف می‌شد که این مبلغ بسیار بیشتر از کل هزینه طرح فعلی بود.

این همه دلیل برای رد گزینه احداث تونل صدر

گزینه احداث تونل هم به دلایل مختلف امکان اجرا پیدا نکرد. برخی از مهم‌ترین این علل عبارتند از:
1 - محدودیت‌های پوسته بزرگراه شهید صدر (سطح کنونی بزرگراه) عملا امکان عبور 2رشته تونل رفت و برگشتی و نیز تونل دسترسی اضطراری و هوارسان از زیر معبر موجود را فراهم نمی‌ساخت. از طرفی گزینه احداث تونل در خارج از پوسته بزرگراه و زیرساختمان‌های مسکونی نیز منطقی نبود.
2 - به‌دلیل توپوگرافی و شکل زمین‌شناسی بزرگراه صدر، اولا امکان دسترسی مناسب بین تونل و تراز سطح بزرگراه صدر وجود نداشت و ثانیا از آنجا که بخشی از خطوط یک و 3مترو زیر خیابان شریعتی و میدان نوبنیاد قرار دارد، ساخت تونل فقط در عمق زیاد و پایین‌تر از تراز گالری‌های موجود مترو امکان‌پذیر بود. این مسئله، هم موجب عدم‌کارایی ترافیکی تونل صدر می‌شد.
3 - افزایش طول تونل صدر- نیایش (از تقاطع کردستان در بزرگراه نیایش تا تقاطع بزرگراه امام علی در بزرگراه شهید بابایی) به حدود 10/5کیلومتر، نیازمند احداث تونل سوم درمیان 2تونل رفت و برگشتی برای تهویه هوای تونل‌ها و تخلیه اضطراری آنها در مواقع آتش‌سوزی براساس استانداردهای ایمنی بود. این امر هزینه‌های طرح را تا 5برابر هزینه‌های گزینه احداث پل افزایش داد. از طرفی هزینه‌های مربوط به تاسیسات ویژه برای ایمن‌سازی‌، تخلیه دود و هوادهی تونل با توجه به عمق و طول زیاد تونل یکپارچه صدر- نیایش، سرسام‌آور برآورد شده بود.
4 - مشکلات و خطرات احتمالی تونل‌های طویل، به همراه هزینه‌های نگهداری و بهره‌برداری از آن برای مدیریت شهری در طول سالیان متمادی، یکی دیگر از دلایل رد گزینه احداث تونل صدر بود.
5 - عرض مورد نیاز برای ساخت 4رشته تونل در محدوده ورودی‌ها و خروجی‌ها، استملاک گسترده املاک پیرامونی را در این مقاطع طلب می‌کرد که هزینه‌های خاص خود را در برداشت.